ឯកសារ មហាបុរសខ្មែរ
ព្រះរាជពង្សាវតារខ្មែរ តាមសាស្ដ្រាស្លឹករិត
ចាងហ្វាងការផ្សាយ លឹម យាន
អ្នកស្រាវជ្រាវ អេង សុត
សមាជិកនៃគណកម្មការប្រវត្ដិសាស្ដ្រ
រក្សាសិទ្ធិ គ្រប់យ៉ាង
ការផ្សាយរបស់មណ្ឌលវប្បធម៌ខ្មែរនៅស្វីស
**********************************************
ថ្ងៃសៅរ៍ ទី3.មីនា 2018.ម៉ោង 7:28
ផែនដីព្រះស្ដេចកន
ព្រះមហាឧបរាជ ភូសម្រេចរាជការ មហាក្រស័ត្រសឹក (កន) បានឡើងប្រាប្ដាភិសេក សោយរាជសម្បត្តិ ក្នុងឆ្នាំវកចត្វាស័ក ព.ស. ២០៥៦-គ.ស. ១៥១២-ម.ស. ១៤៣៤-ច.ស. ៨៧៤ ក្នុងព្រះជន្មាយុ២៩ឆ្នាំ ក្នុងវាំងបាសាន ខែត្រស្រីសឈរ ទ្រង់ព្រះនាមជា ព្រះបាទសម្ដេចព្រះស្រីជេដ្ឋាធិរាជរាមាធិបតី ក្រុងស្រីសឈរ បាសាន។ ស្ដេចលើកព្រះរាជវង្សានុវង្ស និង ពលព្រះស្រីរតនត្រ័យទាំងអស់ ឲ្យឡើងសម្ដេចចៅហ្វាកៅ ដ្បិតសម្ដេចចៅហ្វាមានគុណបំណាច់ បានជួយច្បាំងមានជ័យហើយបានដើរសង្កត់រាបទាំងអាណាខែត្រ។ ស្ដេចលើកលែងឲ្យយកសួយសារអាករមួយរដូវ តាមបុរាណរាជប្រវេណី ដែលផ្លាស់ផែនដីថ្មី។ ផែនដីព្រះមហាឧបរាជកន ក៏សុខសប្បាយរៀងមក។
លុះដល់មកឆ្នាំច ឆស័ក ព.ស. ២០៥៨-គ.ស. ១៥១៤-ម.ស. ១៤៣៦-ច.ស. ៨៧៦ សម្ដេចព្រះស្រីជេដ្ឋា បរមបពិត្រ ទ្រង់ព្រះតំរិះថា : យើងជាស្ដេចផ្លាស់វង្សថ្មី គប្បីគិតឲ្យមានជាប់នៅព្រះកេរ្តិ៍ ទីដំណែលព្រះរាជធានីថ្មីតទៅ ទើបមានសេចក្ដីល្បីឮនាមច្បាស់ប្រាកដទៅក្នុងអនាគត។ លុះទ្រង់ព្រះតំរិះ យល់ដូច្នេះហើយ ទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់ សម្ដេចចៅហ្វាកៅ ជាមា ឲ្យកេណ្ឌប្រមូលរាស្ត្រប្រជាគ្រប់គ្រួ លើកពីក្រុងបាសានទៅទិសខាងកើត។ លុះដល់ទៅភូមិចន្លក់ដូនតី ព្រះស្រីជេដ្ឋា ស្ដេចឲ្យសាងក្រុង ហើយគង់នៅទីនោះបាន៥ខែ។ ថ្ងៃមួយនោះ ព្រះអង្គទៅពលីការ ទេវតានៅដើមព្រះពោធិ៍ រួចហើយ ស្ដេចត្រឡប់មកដំណាក់វិញ។ យប់នោះ ទ្រង់ផ្ទំលក់ទៅ ទ្រង់ព្រះសុបិននិមិត្តឃើញថា : ទ្រង់បានឮសន្ធឹកអ្វី ពីទិសខាងលិច ថាទ្រង់ឈរទតព្រះនេត្រគ្រប់៥ម៉ោង ឃើញខែរះប៉ប្រះមាត់ព្រៃ ហើយឃើញតាចាស់ម្នាក់ឈរនៅទីនោះ ស្រែកប្រាប់មកព្រះអង្គថា: "ស្ដេចពុំត្រូវនៅទីនេះទេ ត្រូវតែនៅឯភូមិស្រឡប់ទើបបានសុខ ថាទៅមុខគង់តែនឹងដឹងទៀត"។ លុះចប់ព្រះសុបិន និមិត្តហើយ ស្ដេចតើនឡើង ក៏យល់ថា ព្រះអាទិត្យរៀងរះប្រពៃណាស់។ ពេលនោះ ទ្រង់ចោលទីចន្លក ហើយលើកគ្រប់គ្រួ ទៅនៅភូមិស្រឡប់ ចុងខែត្រត្បូងឃ្មុំទល់ដែនខែត្របាភ្នំ សមគួរជាទីពិជ័យភូមិល្អ។ នៅទីនោះ ទ្រង់ចាត់ការ លើកដី ដុតឥដ្ឋ ដុតកំបោរ ដុតក្បឿង និងស្បូវអំបែង តាក់តែងលើកកំផែង ជីកគូ ជីកអូរ តាំងបន្ទាយធំខ្ពស់ ក្រាស់ក្រួនមាំមួនធំទូលាយណាស់ ល្មមធ្វើសឹកកាន់ឆ្នាំបាន។ លុះធ្វើការស្រេចហើយ ស្ដេចឲ្យសាងប្រាសាទ ព្រះរាជមន្ទីរ ត្រឡែងកែងចុងរោង រោងជួង រោងទង រោងទីនាំង រោងឃ្លាំង និង សួនឧទ្យាន មានគ្រប់ប្រការ។ ស្ដេចចាប់ធ្វើការ តែពីរឆ្នាំបានរួចជាស្រេច។ តែទីនោះ ឥតទឹកទេ ទើបទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់ ឧកញ៉ាវៀងមួយ ឧកញ៉ាវាំងមួយ ឧកញ៉ាលំពាំងមួយ ឧកញ៉ាស្រាលមួយ ឲ្យជីកស្រះធំ កណ្ដាលកំពែងព្រះនគរ មានជ្រុង៤។ លុះជីកបានទឹកស្រេច ស្ដេចសន្មតជ្រុងមួយៗ ឲ្យហៅថា កំពង់វៀង ជ្រុងមួយទៀតហៅថា កំពង់វាំង កំពង់ទី៣ ហៅថា កំពង់លំពាំង កំពង់ទី៤ ហៅថា កំពង់ស្រាល គ្រប់ចតុស្ដម្ភ (សេនាបតី) ទាំង៤។ អាស្រ័យហេតុទាំងនេះហើយ ទើបបានជាកំពង់ទាំង៤នោះ មានជាប់ឈ្មោះ ឧកញ៉ាទាំង៤នោះ រហូតមកដល់សព្វថ្ងៃនេះ។
ស្ដេចកន សាងនគរនេះ ធំមាំមួនជាងនគរចាស់ ហើយបានរួចរហ័សឆាប់ទៀតផង ព្រោះរាស្ត្រស្រុះស្រួលណាស់ កេណ្ឌតែម្នាក់ចូលជួយជាពីរបីនាក់។ លុះស្ថាបនារួចស្រេចហើយ ស្ដេចតាំងព្រះនគរនោះ យកនាមភូមិដើម មកផ្សំនឹងពាក្យថ្មី ហៅថា ក្រុងសន្លប់ដូនតី ព្រៃនគរ បវររាជធានី។ ទ្រង់ឲ្យឧកញ៉ាស្រាល ចាប់ត្រីធំ តូច យកទៅលែងក្នុងស្រះ ក្នុងគូ ស្នាមភ្លោះជាច្រើន ឲ្យឧកញ៉ាលំពាំងតាំងក្លោងព្នៀតដំរី (ធ្វើក្រោលដំរី)។ ស្ដេចឲ្យឈ្មោះវាល ដែលស្ដេចទៅប្រពាត ដេញសត្វនោះថាវាលបានធំ (ខ្លះថាវាលចន្ទំ) ព្រោះវាល ដែលស្ដេចដេញសត្វជាច្រើន ឲ្យឈ្មោះបឹងមួយ ដែលស្ដេចទៅប្រពាតមច្ឆាពុំបាននោះ ឲ្យហៅថា បឹងស្មូរជន។ ព្រះអង្គឲ្យសាងព្រះវិហារសីមាជាច្រើន។ ទ្រង់ឲ្យតាំងទ្រទូងរដ្ឋទាំង៧ គឺ ព្រះសង្ឃបរិនាយកមួយ ព្រះអរិយកស្សបមួយ ព្រះឯកសត្ថាមួយ ព្រះពុទ្ធឃោសាមួយ ព្រះធម្មឃោសាមួយ ព្រះវិបស្សនាមួយ ព្រះបវរសត្ថាមួយ ទ្រទូងរដ្ឋទាំង៧នេះ ព្រះអង្គឲ្យនៅគង់ចាំព្រះវស្សា ក្នុងអាវាសមួយៗ រាល់ព្រះអង្គ។
ព្រះស្រីជេដ្ឋា ដែលយាងមកគង់នៅ ក្រុងសន្លប់ដូនតី ព្រៃនគរនោះ បានតែបីឆ្នាំ រាស្ត្រប្រជាអ្នកបរទេស ចូលមកនៅកុះកុំជុំជិតប្រកិតគ្នាច្រើនក្រៃ គណនាពុំបានឡើយ លើសពីផែនដីមុនពីរភាគ។ ព្រះនគរ ក៏សុខសប្បាយសម្បូណ៌គ្រប់។ ព្រះអង្គឲ្យបោះប្រាក់ស្លឹង មានស្លឹង ត្រារូបនាគឲ្យរាស្ត្រចាយ ហើយព្រះអង្គសព្វព្រះហឫទ័យល្បែងស្រីទតរាំ របាំ មហោស្រព ដូរ្យដន្ត្រីណាស់។
នេះនឹងនិយាយអំពី សម្ដេចព្រះឥសីភ័ទ្ទនោះថា :
កាលស្ដេចឥសីភ័ទ្ទ នៅលាក់ខ្លួនពួនអាត្មាក្នុងព្រៃជាយូរទៅ អាសូរព្នងជាខ្ញុំ(1) (1) សម័យពីដើមគេចាប់ព្នងមកលក់ឲ្យធ្វើជាខ្ញុំគេ) ក៏ស្លាប់ទៅទៀត នៅតែម្នាក់ឯង ក្រីក្រលំបាកណាស់។ លុះបានដឹងដំណឹងថា : "ស្ដេចកន បានសោយរាជ្យ ហើយបានប្រកាសឲ្យរកព្រះខាន់រាជ្យ និង គ្រឿងបញ្ចក្សេត្រថាបើនរណារកឃើញ ហើយយកទៅថ្វាយស្ដេចកន ព្រះស្ដេចកន នឹង ប្រទានរង្វាន់ ជាមាស ៥០០តម្លឹង ដូច្នេះ ឥសីភ័ទ្ទ " ក៏មានចិត្តលោភក្នុងសន្តានអាត្មាដោយគិតថា : បើយើងយកវត្ថុទាំងនេះទៅថ្វាយស្ដេចកនទៅមាសប្រាក់ក៏បាន យសសក្ដិក៏បាន នឹង ទុកទៅ ក៏អសារឥតការដែរ កាលណាឡើយ សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា និង សម្ដេចចៅពញាយសរាជា ទាំងពីរព្រះអង្គ នឹង បានត្រឡប់មកវិញនោះ។ គិតយល់ដូច្នេះហើយ សម្ដេចឥសីភ័ទ្ទក៏ដើរតែម្នាក់ឯង ទៅដល់ដើមចំបក់ធំនោះហើយខំប្រវាបាឡើង បានដល់បង្កៀបមួយ រៀប នឹង លូកដៃយកព្រះខាន់នោះ ក៏ស្រាប់តែឃើញពស់មួយយ៉ាងធំលូនឡើងទៅលើដើមចំបក់នោះចាំ នឹង ចឹកសម្ដេចព្រះឥសីភ័ទ្ទ។ សម្ដេចព្រះឥសីភ័ទ្ទ ឃើញពស់ហើយ ក៏ភ័យរន្ធត់ភ្លាត់ជើងភ្លាត់ដៃ ធ្លាក់ចុះមកបាក់កស្លាប់ក្នុងព្រៃនោះ ឥតមានអ្នកឯណាឃើញសោះឡើយ។ ខ្មោចនោះ ចំណេរមកឯអនាគតក៏ទៅជាបិសាច ចាំរក្សាព្រះខាន់នៅទីនោះរៀងមក។
នេះនឹងសានិយាយ ទៅខាងដើមបន្តិចវិញថា : កាលសម្ដេចព្រះស្រីសុគន្ធបទ ស្ដេចសុគតទៅនោះនៅក្នុងច.ស. ៨៧៤ ឆ្នាំវក ចត្វាស័ក។ កាលច.ស. ៨៧១ ឆ្នាំម្សាញ់ ឯកស័គនោះ ទើបព្រះចៅពញាយសរាជា រត់ដល់ទៅក៏គង់នៅជាមួយ នឹង សម្ដេច ចៅពញាចន្ទរាជា ជាព្រះបិតុលា ព្រមទាំងស្ដេចក្រាបទូលព្រះបិតុលាថា : ក្រុងកម្ពុជាធិបតីនោះ ព្រះស្ដេចកន លុកសម្ដេចព្រះស្រីសុគន្ធបទ ជាសម្ដេចព្រះបរមរាជបិតា ដែលត្រូវជាព្រះបរមជេដ្ឋា ព្រះអង្គនោះ សុវណ្ណគតទៅហើយ។ សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា ទ្រង់ព្រះសណ្ដាប់ហើយ ទ្រង់ព្រះវិយោគសោកអាឡោះអាល័យ ព្រះបរមសពពន់ប្រមាណ។ ស្ដេចចង់តែត្រឡប់មកក្រុងកម្ពុជាវិញ ស្ដេចទន្ទឹងចាំថា ព្រះចៅចក្រពត្តិ បានព្រមទទួលថា នឹង ជួយទំនុកបម្រុង ព្រះអង្គ ថ្វាយទ័ពដល់ព្រះអង្គនាំទៅក្រុងកម្ពុជាវិញ ក៏មិនឃើញចាត់កងទ័ពមកថ្វាយសោះ។ តាំងពីថ្ងៃនោះមក សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា ក៏រកតែកល នឹង ដោះមកក្រុងកម្ពុជាវិញ តែរកពុំបាននៅឡើយ។
បើគិតពីត្រឹមតែ ស្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា ទៅគង់នៅស្រុកសៀម ពីឆ្នាំម្សាញ់ ឯកស័ក ព.ស.២០៥៣-គ.ស. ១៥០៩-ម.ស. ១៤៣១-ច.ស. ៨៧១ ឆ្នាំជូត នពស័ក មកដល់ ព.ស.២០៥៩-គ.ស.១៥១៥-ម.ស. ១៤៣៧-ច.ស. ៨៧៧ ឆ្នាំកុរសប្តស័កនេះ ត្រូវជា៧ឆ្នាំហើយ។ ឆ្នាំនោះ មានដំរីមួយ កំពស់៤ហត្ថ នៅស្រុកកាញ្ចនបុរី។ មានហ្មសៀមម្នាក់ឈ្មោះពាម នាំស្ម័គ្របក្សពួក ទៅចោមទាក់ដំរីនោះតែទាក់ពុំបាន។ ដំណឹងនេះជ្រាបដល់ព្រះចៅចក្រពត្តិ (ស្ដេចសៀម) ទ្រង់ចង់បានដំរីសនោះណាស់ តែ នឹង រកអ្នកណាជាទំនុកទុកព្រះទ័យ ឲ្យចេញទៅធ្វើការនេះថ្វាយពុំបាន។ ខណៈនោះ សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា ក្រាបទូលសុំអាសា ទៅទាក់ដំរីនោះយកមកថ្វាយ។ ព្រះចៅចក្រពត្តិមានព្រះទ័យត្រេកអរណាស់ ទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់ឲ្យកេណ្ឌយកធ្នាក់ យកហ្មទៅទាក់ដំរីសនោះឲ្យបាន។ សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា ទាក់បានដំរីនោះនាំមកថ្វាយព្រះចៅចក្រពត្តិ ព្រះអង្គទ្រង់ព្រះអំណរណាស់ទ្រង់ត្រាស់សរសើរឫទ្ធីចំណេះផ្សេងៗ ហើយទ្រង់ព្រះរាជទានរង្វាន់ជាច្រើន ដល់សម្ដេចចៅ ពញាចន្ទរាជា ទើបទ្រង់ប្រទាននាមដំរីសនោះជា ព្រះគជេន្ទ្រ នរោត្តម។ សម្ដេចព្រះមហាឧបរាជ ចៅពញាចន្ទរាជា កាលទាក់ដំរីបាននោះយល់ថា បានឱកាសហើយក៏ក្រាបទូលថា សូមបង្គំលាសម្ដេចព្រះចៅ ចក្រពត្តិទៅបង្ក្រាបអាស្ដេច កន ដែលក្បត់ញាំញីព្រះពុទ្ធសាសនា នូវព្រះបរមរាជវង្សានុវង្ស បណ្ដាលឲ្យបែកបាក់ខ្ចាត់ខ្ចាយអស់ ថាបើ នឹង បង្អង់យូរទៅឃើញថា ពុំបានឡើយ។ សម្ដេចព្រះចៅចក្រពត្តិ បានទ្រង់ជ្រាបហើយ ទ្រង់ត្រាស់ថា : កុំឲ្យក្មួយរួសរាន់ពេក ចាំដល់ឆ្នាំក្រោយៗ មារនឹងឲ្យជូនទៅជាមិនខាន។ ទ្រង់ត្រាស់តែម៉្លោះហើយព្រះចៅចក្រពត្តិស្ដេចក៏ចូលទៅខាងក្នុងព្រះក្រឡាបន្ទុំទៅ។
ចៅពញាចន្ទរាជា បានឮព្រះក្រសែដូច្នោះកាលណា ក៏យល់ថា : ព្រះចៅចក្រពត្តិ មិនព្រមបើកឲ្យព្រះអង្គទៅឆាប់ឡើយ។ លុះទ្រង់ត្រឡប់ពីគាល់ ដល់ទៅដំណាក់វិញ ស្ដេចទ្រង់ព្រះចិន្តាថា : បើអញ នឹង ចាំលាដោយស្រួលនោះ មុខជាស្ដេចសៀម មិនបើកឲ្យអញទៅទេ។ ដូច្នេះ មានតែអញគិតឧបាយកលយ៉ាងណាមួយ ទើបអញបានទៅស្រុកវិញឆាប់។ ទ្រង់ព្រះចិន្តាយល់ដូច្នេះហើយ ទើបទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់ បណ្ដាពួកក្រុមជាខ្ញុំ១៥នាក់ (ច្បាប់ខ្លះថា ១៤នាក់) ឲ្យយកឈើធ្លាក់ ធ្វើជាជើងដំរីយ៉ាងធំៗ ៤ ហើយយកទៅលបសង្កត់ដី ឲ្យមានជាស្នាម ដូចជាជើងដំរីមែនទែន រួចឲ្យយកលាមកដំរីញាត់ក្នុងជាល យកទៅរលាក់ចេញ ពីជាលច្រើនដុំ ហើយយកទៅទំលាក់រាយចោល ឲ្យប្រកបនឹងដានជើងធំនោះ ឲ្យដូចជាដំរីទាំងពួងជុះ។ ទ្រង់ផ្ដាំថា បើដល់ដើមឈើណាល្មមជាដំរីឈរស្រប់ (2) បាន ឲ្យពួកបណ្ដាជាខ្ញុំទាំងនោះយកដីភក់ទៅលាប ហើយឲ្យយករោមចៀមពីរបីសរសៃ សៀតនឹងសំបកឈើ ធ្វើឲ្យដូចជារោមដំរីត្រដុស នឹង ដើមឈើមែនៗ។ ទ្រង់បញ្ជាថា បើធ្វើដូច្នេះរួចហើយ ឲ្យពួកក្រុមបណ្ដាជាខ្ញុំទាំងនោះ ដើរបង្ហួស កន្លងដានទៅទិសឦសាន ដល់ទៅខេត្តនាងរង ស្រុកនគររាជ ហើយខ្លួនឯងទាំង១៥នាក់ ស្រូតរូតទៅបញ្ចុះបញ្ចូលប្រជារាស្ត្រ នៅស្រុកនាងរង នាងផ្អែក ចុងកល្ប ស្រុកទំនប់ ទុងកែ ទឹកជោរ មង្គលបូរី នគររាជសីមា (ត្រង់នេះសាស្ត្រាខ្លះថាសៀមរាប) បាត់ដំបង ឲ្យបានមកជួបជុំចាំអញនៅទីបន្ទាយ។ ទ្រង់ផ្ដាំទៀតថា : បើកាលណាដើរតាមផ្លូវនោះទៅ ហើយមានគេសួរឯង អំពីដំណើរនោះ ឯងត្រូវប្រាប់គេថា ឯងបានឃើញដំរីសមួយ ដូចសំឡី កំពស់ប្រហែលជាង ១០ហត្ថបានជាដើរតាមរកមើលឲ្យច្បាស់ទីលំនៅវា។
អស់បណ្ដាជាខ្ញុំទាំង ១៥នាក់ ក៏ចេញទៅធ្វើការ តាមត្រាប់បង្គាប់គ្រប់ប្រការ។ លុះកន្លងមកគ្រប់មួយខែ អស់ចៅមឿង (ចៅហ្វាយស្រុក ឬ មេឃុំ) ចៅបាន (ម្ចាស់ស្រុក) ក្នុងដែនសៀមទិសខាងកើត បានដំណឹងថា មានដំរីសក៏អរណាស់ ទើបនាំគ្នាចូលព្រៃទៅពិនិត្យមើល តែមើលឃើញតែដានជើង និង លាមកវា ធំក្រៃលែងនឹងដំរីទាំងពួង មើលទៅលើដើមឈើខ្លះ ក៏ឃើញមានរោមសសុទ្ធសដូចជាសំឡី ជាប់នៅលើដើមឈើនោះច្រើនអន្លើមែន។ ចៅមឿង ចៅបាន ទាំងអស់នោះ ក៏ប្រញាប់ប្រញាល់ ធ្វើសំបុត្របកប្ដឹងចូលទៅ សេនាបតី សេនាបតី យកសេចក្ដីក្រាបទូលព្រះចៅចក្រពត្តិ ព្រះចៅចក្រពត្តិ ទ្រង់ជ្រាបហើយទ្រង់ព្រះអំណរណាស់។ ថ្ងៃមួយ ស្ដេចចេញគង់ព្រះរាជរោងរម្យ ជួបជុំព្រះរាជបុត្រាធម៌ គឺចៅពញាអុង ដែលត្រូវ ជាព្រះរាជបុត្រា នៃ ព្រះស្រីរាជា (ខ្មែរ) និង ព្រះវង្សាសេនាបតី មន្ត្រីទាំងពួង ក្រាបបង្គំគាល់ត្រៀមត្រា ទើបស្ដេចត្រាស់សួរថាឈ្មោះណា នឹង ទទួលអាសាទៅតាមទាក់ដំរីប្លែកនោះបាន?
អស់រាជសេវកាមាត្យសៀម ក្រាបទូលថា :
ទូលព្រះបង្គំយើងខ្ញុំទាំងឡាយ ឃើញតែ ចៅពញាចន្ទរាជា មួយប៉ុណ្ណោះ ដែលជាអ្នកក្លាហាន មានតំរិះខាងទាក់ដំរីនោះជាងគេ។ ម្យ៉ាងវិញទៀត ចៅពញាចន្ទរាជានេះ ក៏បានធ្វើការទាក់ដំរី ថ្វាយរៀងមកហើយផង។
សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា ឮទីប្រជុំឆ្លើយដូច្នោះ ក៏យល់ថាបានដូចគំនិតព្រះអង្គហើយ ទើបក្រាបទូលថា : តាមសំបុត្រច្រើនច្បាប់ ដែលចៅហ្វាយស្រុកច្រើនស្រុក ប្ដឹងចូលមកនោះថា : ដំរីនោះ ធំខ្ពស់ទៅ ១០ហត្ថ ហើយបើតាមដំណឹងក្រៅសំបុត្រទៀតថា : ដំរីនោះមានបរិវារ គោត ស្ដ(3) នៅថែរក្សាជាច្រើន លើសដំរីទាំងពួង ទាំងសម្បុរ និង កំពស់ទៀត ក៏ល្អគួរឲ្យចេតនា គួរតែទូលព្រះបង្គំ យកចិត្តទុកដាក់ គិតយកដំរីនោះ មកទុកជាមង្គលព្រះនគរថ្វាយឲ្យបាន។ ការណ៍ ដែលខ្ញុំព្រះរាជការទាំងឡាយ ជំនុំយល់ព្រមថា យកទូលព្រះបង្គំជាខ្ញុំ ឲ្យទទួលអាសា នឹង ទៅទាក់យកដំរីនោះ មកថ្វាយឲ្យបានទៀត ក៏ជាការគួរសមណាស់ហើយ ក៏ប៉ុន្តែ ដំរីសនោះ មានបរិវារ ធំ ច្រើនលើសដំរីមុនណាស់ ហេតុដូច្នេះ សូមសម្ដេច ស្ដេចព្រះរាជទានពល៥០០០នាក់ ដំរី១០០ និង កាំភ្លើង ធ្នូ ស្នា សស្ត្រាវុធក សម្រាប់បាញ់បង្អើលដំរីកាចៗ ដែលនៅរក្សាដំរីសនោះ ច្រើនណាស់ឲ្យវាខ្លាចហើយចៀសចេញទៅ៖
ម្យ៉ាងវិញទៀត ដោយឃើញថា ការទាក់ដំរីនោះ មុខជាធ្វើអស់ពេលវេលាជាច្រើនផង ក្រែងរេហ៍ពលពុំគ្រប់គ្រាន់ស្បៀងអាហារ នឹងកើតចលាចល ការណ៍ក៏ពុំបានសម្រេច ហេតុដូច្នេះ ទូលព្រះបង្គំ សូមព្រះរាជទានស្បៀងអាហារឲ្យបានគ្រប់គ្រាន់ផង សូមព្រះរាជទាន ព្រះរាជអាជ្ញា ឲ្យបានមាំមួនទៀត ទើបទៅធ្វើការនោះបានសម្រេច។
ព្រះចៅចក្រពត្តិ បានទ្រង់ព្រះសណ្ដាប់ហើយ ទ្រង់ព្រះអំណរណាស់ ទើបព្រះរាជទាន ព្រះសែង(4) ហើយត្រាស់បង្គាប់ឲ្យចៅពញាចក្រី កេណ្ឌពលពាហនៈថ្វាយតាមសុំកុំបីខាន។ ឧកញ៉ាចក្រី ក៏ចាត់ការថ្វាយ ព្រះចៅចន្ទរាជា តាមព្រះរាជបង្គាប់ នៃ ព្រះពុទ្ធចៅ មហាចក្រពត្តិគ្រប់ប្រការ។
ចៅពញាចន្ទរាជា កាលបានពល និង ស្បៀងអាហារ ព្រមទាំងព្រះរាជអាជ្ញា ព្រះសែងអាជ្ញាសឹកគ្រប់អស់ហើយ ក៏ថ្វាយបង្គំលា ចេញមកក្រៅ។ ក្នុងគ្រានោះ ព្រះអង្គសុវណ្ណខាក់លោក ស្ដេចចូលទៅក្នុងក្រុងស្រីអយុធ្យានោះ ទើបសម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា ស្ដេចយាងទៅថ្វាយបង្គំ ព្រះអង្គសួគ៌លោក គឺពញាអុងរាជា ដែលត្រូវជាព្រះរៀម ព្រះអយ្យកោមួយនឹងព្រះអង្គ (សូមជ្រាបថា ពញានេះត្រូវជាព្រះរាជបុត្រ នៃ ព្រះស្រីរាជា ដែលសៀមនាំយកទៅស្រុកវា ទាំងព្រះស្រីរាជា ទាំងពញាអុង ហើយព្រះស្រីរាជា សុគតនៅខេត្តបាត់ដំបង។ ព្រះស្រីរាជា ត្រូវជាសម្ដេចព្រះជេដ្ឋា នៃ ព្រះធម្មរាជា ដែលត្រូវជាបិតា នៃ សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា។ ដូច្នេះ ពញាអុង និង សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា ត្រូវជាព្រះរៀមព្រះអនុជ មានព្រះអយ្យកោមួយជាមួយគ្នា)។ សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា ស្ដេចក្រាបទូលសួរថា : អ្នកបងលែងគិតស្រុកហើយឬ ក៏បានជាគង់នៅព្រងើយ មិនអើពើ នឹង រឿងអាក្បត់ឈ្មោះកន យករាជសម្បត្តិបានដូច្នេះ? ទ្រង់ពុំស្ដាយវង្សព្រះមហាក្សត្រ និង គ្រងព្រះមហានគរទេឬ?
ព្រះអង្គសួគ៌លោក ទ្រង់ឆ្លើយថា :
អូនអើយ បងមកនៅក្រុងទេពនេះ ជាឈ្លើយព្រះពុទ្ធចៅទេ។ ព្រះពុទ្ធចៅ ស្ដេចពុំយកទោសបង ស្ដេចប្រោសបង ឲ្យបងគ្រងស្រុកសុវណ្ណខាក់លោកនេះ ជាខែត្រធំស្មើ នឹង ខែត្រព្រះរាជបុត្រទៅហើយ បានប៉ុណ្ណេះហើយ បងក៏បានសុខណាស់ហើយ បើបានសុខដូច្នេះហើយ នឹង គិតរកសុខអ្វីទៀត។ ចំណែកឯស្រុកខ្មែរវិញ បងលែងនឹករលឹកអាល័យហើយ តាមតែអ្នកអូនគិតគូរចុះ"។
សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា ស្ដេចដឹងព្រះរាជហឫទ័យ យ៉ាងនេះហើយ ទ្រង់មិនហ៊ានត្រាស់សួរតទៅទៀត ក្រែងរឿងនេះពុំបាត់ស្ងាត់ នឹង នាំឲ្យខូចការណ៍។ ដូច្នេះហើយទ្រង់ពុំបានត្រាស់តបទៅវិញឡើយ! ទ្រង់គង់ក្រសាលបន្តិច ក៏ថ្វាយបង្គំលាវិលមកដំណាក់វិញ។ មកដល់ដំណាក់ ទ្រង់នឹកតែក្នុងព្រះទ័យថា : ឱអ្នកបងអុងអើយ បានសុខហើយ ត្រឡប់ជាភ្លេចស្រុកទេសអស់។
លុះមកដល់ថ្ងៃ ១០រោច ខែផល្គុន ឆ្នាំជូត ព.ស. ២០៦០-គ.ស. ១៥១៦-ម.ស. ១៤៣៨-ច.ស.៨៧៨ នោះចៅពញាចន្ទរាជា មានព្រះជន្មវស្សា៣៦ឆ្នាំ ទ្រង់រៀបចំចាត់ចែង ព្រះរាជដំណើរស្រេច ស្ដេចនាំចៅពញាយសរាជា និង បណ្ដាជាខ្ញុំ លើកពលសៀមស្រូតរូត តាមស្នាមជើងដំរីទាំងយប់ទាំងថ្ងៃ ពុំមានឈប់ឈរសោះ។ លុះលើកទៅបាន៧ថ្ងៃ ជិតដែនស្រុកខ្មែរហើយ ទ្រង់ព្រះរាជចិន្តាថា : អញមកដល់នេះហើយ បើទុកជាព្រះចៅចក្រពត្តិបានដឹងថា អញរត់ហើយលើកទ័ពតាមមកក៏ពុំទាន់ដែរ។ ទើបទ្រង់ឲ្យធ្វើសំបុត្របកដាក់ទាំងរោមចៀម ដាក់ទាំងរោមចោមរឹស ដែលជាប់នៅដើមឈើគូរទាំងស្នាមជើង លាមក និង កំពស់ដំរីនោះ ឲ្យបម្រើសៀម នាំវិលទៅថ្វាយព្រះចៅ រួចហើយព្រះអង្គក៏លើកទ័ពចេញមកទៀត។
ព្រះចៅចក្រពត្រាធិរាជ (ស្ដេចសៀម) កំពុងទ្រង់បារម្ភ ពីរឿងទាក់ដំរីនោះ លុះបម្រើនាំសំបុត្រទៅដល់ហើយ ទ្រង់ត្រាស់សួរថា : ឥឡូវទៅដល់ណាហើយ?
បំរើ ក្រាបទូលថា : ទៅជិតដែនកម្ពុជាហើយ។ កាលទ្រង់ព្រះសណ្ដាប់ចំលើយ ដែលបំរើក្រាបទូលឆ្លងហើយ ព្រះចៅចក្រពត្តិ នឹង គ្នាន់ក្នុងព្រះទ័យណាស់ ទើបត្រាស់សួរព្រះអង្គ សួគ៌លោកថា : ចៅពញាចន្ទរាជា ទៅទាក់ដំរីសនេះ ហេតុអ្វីក៏ស្រូតរូតម៉្លេះ អញសង្ស័យណាស់។
ព្រះអង្គសួគ៌លោក ក្រាបទូលថា : ចៅពញាចន្ទរាជានេះ មានចិត្តមានះណាស់ មានស្មារតីរឹងប៉ឹង ហើយចិត្តក៏រឹងរូស កាន់វង្សត្រកូលណាស់ទៀត។ តាំងពីចៅពញាយសរាជា មកប្រាប់ថា : អាព្រះស្ដេចកន សម្លាប់បិតាយកព្រះនគរហើយនោះ ទូលព្រះបង្គំឃើញកិរិយារបស់ចៅពញាចន្ទរាជា ខឹងក្ដៅ នឹង អាកនខ្លាំងណាស់។ ការដែលទៅហើយស្រូតរូតយ៉ាងនេះ ទូលព្រះបង្គំក៏យល់ឃើញថា ចៅពញាចន្ទរាជា លើកទ័ពទៅវាយអាព្រះស្ដេចកន ពុំខានឡើយ។
ព្រះចៅចក្រពត្តិ បានទ្រង់ជ្រាបដូច្នោះហើយ ទ្រង់ត្រាស់ប្រើ ម៉ឺនពេជ្រដាវិចិត្រ ឲ្យនាំទាហាន សេះ៣០ នាក់លើកទៅតាមសម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា ហើយទ្រង់ផ្ដាំថា : បើចៅពញាចន្ទរាជាពុំព្រមត្រឡប់មកទេ ឲ្យឯងប្រាប់ពលទាំង ៥០០០នាក់នោះ ឲ្យខាងតែបានមក។
ម៉ឺនពេជ្រដាវិចិត្រ បានទទួលព្រះរាជបញ្ជាហើយ ក៏ថ្វាយបង្គំលា នាំទាហានសេះទាំង ៣០នាក់លើកតាមទៅ។ សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា ព្រះអង្គស្រូតរូតមកដល់ដែនខែត្រ ប្រទេសខ្មែរហើយក៏ទ្រង់បញ្ចុះបញ្ចូលអាណាប្រជានុរាស្ត្រ តាំងពីប្រទល់ដែនរៀងមក បានពល១៨០០នាក់ ហើយលើកមកដល់ខែត្រទឹកជោរ ដូចជាបណ្ដាជាខ្ញុំ ដែលប្រើមុនគេនោះ។ បណ្ដាជាខ្ញុំទាំងនោះ បានរេហ៍ពល ២០០នាក់ ផ្សំគ្នាជា ២០០០នាក់ ហើយស្ដេចលើកកងទ័ពខ្មែរសៀម ចូលវាយបន្ទាយបានខែត្រនគរសៀមរាប បានរេហ៍ពលថែមទៀត រួមទាំងទ័ព ៨០០០នាក់ផង ត្រូវជា១០០០០នាក់ហើយលើកចូលទៅក្នុងបន្ទាយមហានគរ។
ខណៈនោះ ម៉ឺនពេជ្រដាវិចិត្រ នាំទាហានសេះ៣០នាក់ ដល់មកជិតមហានគរហើយ ហើយសួរគេឯងតាមផ្លូវទៅ បានដំណឹងថា : ចៅពញាចន្ទរាជា នាំរេហ៍ពលខ្មែរសៀម ចូលមកតាំងក្នុងមហានគរ ៣ថ្ងៃហើយ។ ម៉ឺនពេជ្រដាវិចិត្រ ក៏នាំទាហានទាំង ៣០នាក់នោះ ចូលទៅមហានគរ ហើយបានឃើញសម្ដេចចន្ទរាជា ប្រថាប់លើផែនសិលា ជាមួយ នឹង សេនាទាហានសៀមខ្មែរ ដែលកំពុងអង្គុយគាល់ត្រៀមត្រា។ មួយរំពេចនោះ ម៉ឺនពេជ្រដាវិចិត្រទូលថា : ព្រះពុទ្ធិចៅត្រាស់ប្រើទូលព្រះបង្គំ ឲ្យមកតាមទ្រង់ ឲ្យទ្រង់លើកពលត្រលប់ទៅវិញឲ្យឆាប់។
សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា ដឹងកលយល់ការណ៍ថា : សៀមលើកតាមមកហើយក៏ហូតព្រះសែងអាជ្ញាសឹក ដែលព្រះចៅចក្រពត្តិ ព្រះរាជទានមកនោះ ហើយមានព្រះមធុរសវាចាសន្ធាប់ថា : នេះគឺជាអាជ្ញាសឹក ព្រះចៅប្រទានមកឲ្យអញពេញអំណាចឲ្យអញធ្វើ នាទីពីរយ៉ាងគឺ មួយឲ្យតាមទាក់ដំរីស ម្យ៉ាងទៀតឲ្យអញ ទៅកាប់អាព្រះស្ដេចកនថ្វាយព្រះអង្គ។ ខ្លួនឯងនេះឬ មានអំណាចលើសដាវអាជ្ញាសឹកនេះ? ដែលឯងថា ព្រះចៅឲ្យឯងមកតាមអញនោះ គឺព្រះរាជឱង្ការ ឬ ចុតហ្មាយឯងនៅឯណាយកមកឲ្យអញមើល? បើឯងមិនយកមកឲ្យអញទេ អញទុកឯងជាក្លែងព្រះរាជឱង្ការ ទុកជាបង្ខូចបង្ខានរាជការផែនដី ហើយអញត្រូវកាត់ក្បាលផង ដោតជាបម្រាម ព្រះទាំងគូកនផង។
ម៉ឺនពេជ្រដាវិចិត្រ និង កូនទាហានជំនិះ៣០នាក់ ដែលខ្លួនមកនោះ គ្មានព្រះរាជឱង្ការ របស់ព្រះចៅជាទីអាងទេ។ លុះឃើញ ព្រះសែងអាជ្ញាសឹកហើយទាហានសៀមទាំង៣០នាក់ និង ៥០០០នាក់ ដែលមកតាមសម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជានោះ ក៏ភិតភ័យតក់ស្លុត លុតជង្គង់សូមព្រះរាជទានទោស។ សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា យល់ឃើញថា ត្រូវព្រះទ័យហើយ ទ្រង់ព្រះអំណរណាស់ ទ្រង់ត្រាស់ថា : អស់ឯងរាល់គ្នាវិញទៅវិញចុះ ទៅក្រាបទូលព្រះចៅថា : ដែលទ្រង់ប្រោសលៀងរក្សាអញជាង៧ឆ្នាំនេះ ជាព្រះគុណលើអញខ្លាំងណាស់ រកអ្វីមកប្រៀបផ្ទឹមពុំបានទេ។ មិនតែប៉ុណ្ណោះសោតកាលអញត្រឡប់មកស្រុកនេះ ទ្រង់ឲ្យរេហ៍ពល ៥០០០នាក់ ដំរីធ្នាក់១០០រយ ជូនមកទៀតនេះក៏ជាព្រះគុណធ្ងន់លើសលែងទៅទៀត។ ប៉ុន្តែឥឡូវនេះ អញនៅក្រណាស់ អញនឹងរកអ្វីថ្វាយទៅវិញឲ្យបានសមគួរ នឹង ព្រះគុណនោះគ្មានទេ។ សុំកុំឲ្យព្រះចៅ ទ្រង់ពិរោធឡើយ។ ថាបើដល់អញបានឈ្នះហើយចាប់អាព្រះស្ដេច កនបាន បានទាំងផែនដីមកវិញកាលណា អញនឹង នាំពលសៀម ដែលទ្រង់ប្រទានមកនេះ និង សួយសារមកក្រាបបង្គំទូលថ្វាយ តាមសំដីដែលអញបានក្រាបបង្គំទូលទុកជាសម្ងាត់ស្រាប់។
ពួកពលទាំង៥០០០នាក់ បានឮព្រះរាជបរិហារហើយខ្សឹបគ្នាថា: ចៅពញាចន្ទរាជានេះ បានសញ្ញាថ្វាយព្រះចៅយើងស្រេចហើយបានជាទ្រង់ត្រាស់ឲ្យយើងទាំង៥០០០ នាក់នេះមក ឯម៉ឺនពេជ្រដាវិចិត្រ ដែលមកស្រដីមាត់ទទេនោះ ប្រហែលជាក្លែងក្លាយទេ យើង នឹង ជឿស្ដាប់ផងមិនបានទេ។
ម៉ឺនពេជ្រដាវិចិត្រ ក៏រឹតតែកោតខ្លាច ពលទាហានដែលមកនោះ ក៏គិតពិនិត្យទៅ ឃើញចិត្តរេហ៍ពលសៀមដែលហែមកមុននោះ ជឿខាងចៅពញាចន្ទរាជាច្រើនជាជាងខ្លួន នឹងគិតធ្វើតាមព្រះចៅទ្រង់ព្រះបណ្ដាំនោះមិនកើត។ ដូច្នេះ ម៉ឺនពេជ្រដាវិចិត្រ ក៏នាំទាហានជំនិះ៣០នាក់នោះ ត្រឡប់ទៅក្រុងទេពវិញទៅ។
ក្រោយទាហានសេះត្រឡប់ទៅវិញ សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា ទ្រង់លើកកងទ័ពទៅដល់ស្រុកបាត់ដំបងហើយ ទ្រង់ក៏ចាត់ឲ្យនាយកងទ័ព ដើរបញ្ចុះបញ្ចូលរាស្ត្រក្នុងខេត្ត។ ខណៈនោះ ពញាមនោមេត្រី ចៅហ្វាយស្រុកបាត់ដំបង បានដឹងថា ចៅពញាចន្ទរាជា ជាព្រះរាជត្រកូលស្ដេចខ្មែរ ត្រឡប់មកដល់ហើយ ក៏ចូលទៅថ្វាយបង្គំ ថ្វាយរេហ៍ពល ១០០០០នាក់ និង ស្បៀងអាហារ ១០០០រទេះទៀត។ សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជាស្ដេចទ្រង់ព្រះអំណរណាស់ ស្ដេចគង់សម្រាកកំលាំង រេហ៍ពល នៅក្នុងខេត្តនោះបីថ្ងៃ ហើយក៏លើកឆ្លងទៅតាំងបន្ទាយនៅខេត្តពោធិ៍សាត់។
ចំណែកឯ សម្ដេចចៅពញាសួគ៌ាលោកចៅហ្វាយស្រុកខេត្តពោធិ៍សាត់ ដែលជាមន្ត្រីខាងសម្ដេចព្រះស្រីជេដ្ឋា (កន) បានដឹងដំណឹងនេះហើយ ក៏កេណ្ឌពលបាន ៤០០០០នាក់ ឲ្យរក្សានាទីភាគបន្ទាយ រាយល្បាតតាមច្រកផ្លូវស្រេច ទើបបកសំបុត្រ ប្ដឹងចូលមកសេនាបតីក្នុងក្រុងសន្លប់ពិជ័យព្រៃនគរ។
រីឯចៅពញាមឿងវិញ លុះបានដឹងថា ចៅពញាចន្ទរាជា ស្ដេចត្រឡប់មកដល់ស្រុកបាត់ដំបងហើយ អ្នកក៏ដើរបញ្ចុះបញ្ចូល បានស្ម័គ្រប័ក្សពួក ចូលក្នុងកងទ័ពចៅពញាសួគ៌ាលោក ជាច្រើននាក់។ កាលឃើញថា ចៅពញាសួគ៌ាលោក ជំនុំរាជការគិតរឹងទទឹង ពុំព្រមចុះចូលនឹងសម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជាទេ ពញាមឿង លុះដល់វេលាយប់ស្ងាត់ ក៏នាំស្ម័គ្រប័ក្សពួក ចូលលុក (គឺចូលទៅប្រហារមិនឲ្យដឹងខ្លួនជាមុន) ចៅពញាសួគ៌ាលោកស្លាប់មួយរំពេច ហើយស្រែកប្រកាសប្រាប់អស់ក្រមការបណ្ដារាស្ត្រថា :
សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជានេះ ពេញជាព្រះរាជត្រកូលនៃសម្ដេចព្រះធម្មរាជា ដែលជាស្ដេចទ្រង់ធម៌ហើយ។ ឯស្ដេចកន ជាចៅហ្វាយ ចៅពញាសួគ៌ាលោកនេះខាងម្ដាយជាពលព្រះស្រីរតនត្រ័យសុទ្ធ។ អស់អ្នករាល់គ្នា នឹង សំពះព្រះ ក៏ចង់ថ្វាយបង្គំបាយ៉ាប(5)។ ថាបើ អស់អ្នកពេញចិត្តថ្វាយបង្គំ ព្រះស្រីរតនត្រ័យនោះ ចូរអ្នកថ្វាយបង្គំចៅពញាចន្ទរាជា ដ្បិតស្ដេចយាងមកដល់ហើយ ត្រូវយើងចេញទៅថ្វាយបង្គំ ទទួលព្រះអង្គចុះ។ ថាបើអស់អ្នកចូលចិត្ត ចង់សំពះបាយ៉ាបនោះ ចូរអស់អ្នករៀបស្បៀងអាហារ នាំបុត្រភរិយាទៅថ្វាយបង្គំព្រះស្ដេចកន កូនពល (ក្នុងពេលដែលប្រទេសយើងនៅវណ្ណៈច្រើននៅឡើយ វណ្ណៈពលជាវណ្ណៈថោកទាបបំផុត ជាពូជអម្បូរអ្នកមានទោសដែលមិនអាចលុបលាងបានឡើយ) ព្រះស្រីរតនត្រ័យឯបន្ទាយស្រឡប់ពិជ័យព្រៃនគរ ឲ្យឆាប់ចុះ។
អស់ក្រមការបណ្ដារាស្ត្រក្នុងកងទ័ពទាំង ៤០០០នាក់ប្លាយ លុះឮពញាមឿងប្រកាសចេញព្រះនាម សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា ដូច្នោះហើយ ហេតុតែជាបុណ្យបារមីនៃព្រះអង្គ ក៏បណ្ដាលចិត្តគ្រប់កងទ័ពទាំងអស់ ឲ្យនឹកស្រឡាញ់អាល័យ ដល់សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា ពន់ប្រមាណ ហើយក៏ស្រែកតបប្រកាសថា :
យើងរាល់គ្នាចូលចិត្តទៅថ្វាយបង្គំព្រះ មិនព្រមទៅថ្វាយបង្គំបាយ៉ាបទេ។ ហេតុនេះហើយ បានជាមានពាក្យថា : មិនចង់សំពះព្រះ មិនចង់ថ្វាយបង្គំព្រះ ទៅសំពះឯបាយ៉ាបទៅវិញ តាំងពីថ្ងៃនោះមក។
- (1) សម័យពីដើមគេចាប់ព្នងមកលក់ឲ្យធ្វើជាខ្ញុំគេ។
- (2) ពាក្យសម្រាប់និយាយថា ដំរីឈរជ្រកម្លប់ឈើ ។
- (3) គោត គឺដំរីឥតភ្លុកឥតចែ, ស្ដ = ដំរីឈ្មោលឥតភ្លុកមានតែចែ។
- (4) គឺដាវស្រោមមាស អ្នកកាន់ដាវនេះ មានអំណាចកាប់សម្លាប់បានតាមចិត្ត)
- (5) បាយ៉ាប គឺអារ័ក្សទឹក សម្រាប់ពួកនេសាទមច្ឆជាតិគោរព។