រឿងចរិតខ្មែរ
ដោយប៊ុណ្ណចន្ទ ម៉ុល
ការផ្សាយរបស់មណ្ឌលវប្បធម៌ខ្មែរនៅស្វីស
****************************************
ក -សិក្សាកថា
ដោយ កែវ ឈុន
ថ្ងៃចន្ទ ទី15.កក្កដា 2013.ម៉ោង 21:14
ការលើកយក ចរិតខ្មែរ មកដាក់ចុះជូនលោកអ្នកអាននៅទីនេះ គឺខ្ញុំចង់បង្ហាញនូវស្នាដៃវិរបុរសខ្មែរមួយរូប គឺលោកប៊ុណ្ណចន្ទ ម៉ុល។ លោកប៊ុណ្ណចន្ទ ម៉ុលដែលបាន ធ្វើការតស៊ូជីវិតក្នុងឆាកនយោបាយ ដែលជួបប្រទះនូវការក្រូតគ្រាតជូចត់ជាប់ជានិច្ចរហូត តែលោកនៅតែមានស្មារតីរឹងមាំ ដាស់អង្រួនអា រម្មណ៍កូនខ្មែរ ជាតិខ្មែរ ប្រជាជនខ្មែរ អោយមានការភ្ញាក់រលឹក ស្ទុះស្ទាក្រោកឡើង អោយចេះស្រលាញ់ស្រុកទេស ស្រលាញ់ជាតិមាតុភូមិ អោយចេះរេរិះរកវិធីដោះស្រាយចំពោះនយោបាយស្រុកទេស អោយចេះធ្វើនយោបាយ កុំដេកចាំនរណាក្រៅផ្សេងមកដើរនយោបាយស្រុក ទេសអោយ អោយសោះ ក្នុងអនុសាសន៍របស់លោក លោកសរសេរថា «ត្រូវតែយើងបន្ដុះស្មារតី ជាអ្នកនយោបាយគ្រប់ៗគ្នា អោយគំរូដល់ កូនចៅយើងតៗ ទៅទៀត កុំអោយខ្លាចនយោបាយ អោយស្រលាញ់ស្រុកទេស កសាងស្រុកទេសដោយខ្លួនឯង។ កុំបាច់ពឹងនរណា អោយមក ដើរនយោបាយជួស កសាងស្រុកទេសជួសនោះ គ្មានបរទេសណាគេមានចិត្ដល្អចង់ជួយដើរនយោបាយជួសខ្មែរ កសាងស្រុកខ្មែរជួសខ្មែរនោះ ទេ បើថាចង់យកផលប្រយោជន៍ពីជាតិខ្មែរនោះវាមែន»។
លោកប៊ុណ្ណចន្ទ ម៉ុល គឺជាវីរបុរសអ្នកស្នេហាជាតិម្នាក់ មុះមុតអង់អាចក្លាហានអស្ចារ្យ លោកបានចូលបំរើកិច្ចការនយោបាយស្រុកទេស តាំងពីយុវវ័យ រហូតលោកត្រូវជាប់គុក ជាប់ច្រវាក់ ឯកោះត្រលាចក្នុងរវាងឆ្នាំ១៩៤២ អស់រយពេលជាយូរ លោកត្រូវបានដោះលែងអោយ មានសេរីភាពវិលមកកាន់ស្រុកទេសវិញដោយកងទ័ពជប៉ុន ពេលចូលស្រុកមិនបានយូរប៉ុន្មាន ស្ថានភាពនយោបាយស្រុកខ្មែរបានប្រែភាន់ ទៀត ជប៉ុនចាញ់សង្គ្រាមលោក បារាំងវិលមកកាន់ អំណាចពេញទំហឹងនៅស្រុកខ្មែរវិញ បារាំងបានចាប់លោកសឹង ង៉ុកថាញ់ ទៅដាក់គុកនៅ ប្រទេសបារាំង និងបក្សពួក សហសេវិកមួយចំនួនក៏ត្រូវបានចាប់ខ្លួនដែរ លោកប៊ុណ្ណ ចន្ទម៉ុល ដែលជាបក្សពួកលោកសឹង ង៉ុកថាញ់ និងជា អ្នកទោសនយោបាយបារាំងម្នាក់ នៅកោះត្រលាចផងនោះ ដើម្បីចៀសវាងនៃការចាប់ខ្លួន លោកក៏ត្រូវនីរទេសខ្លួនទៅកាន់ស្រុកសៀមខេត្ដ បាត់ដំបង (បាត់ដំបងកាលណោះ បារាំងកាត់អោយស្ថិតនៅក្នុងការត្រួតត្រា កាន់កាប់ជារបស់សៀ ម)។ នៅពេលនោះហើយដែល លោក ប៊ុណ្ណចន្ទ និងសហសេវិកស្នេហាជាតិជាច្រើននាក់ទៀត បានបង្កើតអោយមាន ទ័ពខ្មែរឥស្សរៈ ដើម្បីប្រឆាំងនឹងអាណានិគមនិយមបារាំង សេស ដែលធ្វើអាណានិគមនិយម ជិះជាន់ គេងប្រវ័ញ្ញគ្រប់បែបយ៉ាងនៅកម្ពុជាយើង។
«ចរិតខ្មែរ» ដែលអ្នកនិពន្ធចង់ពោល ចង់និយាយនោះគឺលោកចង់ឆ្កិះបង្ហាញចង្អុលប្រាប់អំពីអំពើអាក្រក់របស់យើងគ្រប់ៗគ្នាអោយយល់ អោយឃើញ អោយដឹងអំពីកំខុសរបស់ខ្លួនដែលចេះតែមានមានៈតែរៀងៗខ្លួន លោកក៏ពោលប ញ្ជាក់យ៉ាងពិស្ដារនៅក្នុងអារម្ភបទរបស់ លោកថា « ចរិតខ្មែរ ស្ដាប់ទៅដូចជាអ្នកនិពន្ធមានគំនិតរិះគន់ បន្ដុះបង្អាប់តែខ្មែរគ្នាឯង ប៉ុន្ដែតាមការពិត គឺនិយាយអោយឃើញនូវទិដ្ឋិមានៈ រើសអើងរបស់ខ្មែរមួយផ្នែក ដែលបណ្ដាលអោយ កើតផលអាក្រក់ដល់សង្គមនិងបក្ស។ ឃើងត្រូវតែប្រយ័ត្ន និងអប់រំកុំអោយមានទិដ្ឋិ របៀបនោះទៀត។ ពោលមួយបែបទៀត គឺថាឆ្កិះយកគន្លងអាក្រក់មកលាតត្រដាងដើម្បីអោយយើងស្អប់ខ្ពើម ហើយចៀសវាងចេញពីគន្លង នោះ រួចប្រកាន់យកនូវគន្លងណាដែលល្អប្រសើរមកវិញ។ និយាយអោយខ្លីទៅគឺថា «ចរិតខ្មែរ» ជារូបមន្ដ សំរាប់បង្ហាញគុណវិបត្ដិដែល បណ្ដាលឡើងដោយមនុស្សមួយជំពូក ដែលគ្មានលក្ខណចិត្ដជាមនុស្សសោះ។ គឺពួកទាំងនោះឯងហើយដែលនាំអោយបក្សពួក និងសង្គម ជាតិ អស់ថាមពលហើយដល់នូវភាពហិនហោចខ្លោចផ្សានោះ » ។
ចរិតខ្មែរ អ្នកនិពន្ធ បានសរសេរឆ្លុះបញ្ចាំង តាំងពីពីឆ្នាំ ១៩៤៥ ដល់ សម័យសាធារណរដ្ឋខ្មែរឆ្នាំ ១៩៧០-៧៥ អំពីសង្គមរបបនយោបាយខ្មែរ អំពីអ្នកនយោបាយខ្មែរ អំពីមេដឹកនាំខ្មែរ ដែលចេះចង់តែធំ ចង់បានតែបានអំណាច ឥតគិតដល់អាយុជីវិតជាតិ សោះឡើងយ។ គំនិតដែលចេះ តែប្រឆាំង មិនព្រមធ្វើការជាមួយគ្នា មិនព្រមសាមគ្គីគ្នា នៅស្ងៀមមិនជួយជ្រោមជ្រែ ងគ្នា ទាំងអ្នកធំ ទាំងអ្នកតូច ទាំងយុវជន ទាំងយុវនារី ទាំងរាស្រ្ដ អនុញ្ញាត្ដអោយរបបកាប់សំលាប់របស់ពួកប្រល័យ ពូជសាសន៍ប៉ុល ពត ចូលមកធ្វើការកាប់សំលាប់អស់ជិត៣លាននាក់ នេះ ហើយចរិតខ្មែរ។
នៅក្នុងទ័ពឥស្សរៈអ្នកនិពន្ធបានរៀបរាប់ ធ្វើការកត់ត្រា អំពីចិត្ដចរិតខ្មែរ ដែលកោងកាចឃោរឃៅ ព្រៃផ្សៃហួសនិស្ស័យជាមនុស្ស អន់ជាងសត្វតិរច្ឆានទៅទៀត ភាពអយុត្ដិធម៌ កាប់សំលាប់មនុស្សយ៉ាងសត្វធាតុ សំលាប់និងដំបង សំលាប់បែបស្រងែពេន ដែលយើង មើលឃើញទៅដូចជា គេយកអាយុជីវិតរបស់មនុស្ស មករាំលេងសើចបែបយ៉ាងថ្លុកកំប្លែងទៅវិញ តាមការរៀបរាប់ប្រាប់របស់អ្នកនិពន្ធ ថា គេចាប់អ្នកទោសមកដាក់ចំកណ្ដាល បើកវង់ដូចបើកវង់រាំវង់ ពេជ្ឈឃាត គេកាន់ដាវរាំពត់ពែនចាក់ក្បាច់ជុំវិញអ្នកទោសនោះយូរៗគេ ចូលមកអារកអ្នកទោសមួយខ្វាក អោនមាត់ទៅបើតឈាម មកព្រោះដាក់លើមុខដាវលាន់ផែតៗ រួចរេរាំទៅទៀត រួចចូលមកអារកមួយខ្វាក ទៀត អោនបើតឈាមធ្វើរបៀបដូចមុនទៀត សូមអ្នកអានមេត្ដាសាកគិតលមើលមើល? ថាតើវាឈឺចាប់យ៉ាងណា? តើវាសោកសៅវេទនា ប៉ុណ្ណា? ទំរាំគ្នាដាច់ខ្យល់ស្លាប់នោះ នេះក្នុងសម័យឥស្សរៈ ឈានមកដល់សម័យខ្មែរក្រហមទៀត ការកាប់សំលាប់មនុស្សនៅតែធ្វើតាម របៀបព្រៃផ្សៃដូចសម័យខ្មែរឥស្សរៈតែមួយដដែល ខ្ញុំសូមរំលឹករឿងមួយដែលខ្ញុំ បានឃើញដោយផ្ទាល់ភ្នែកកាលពីក្នុងរវាងពាក់កណ្ដាលឆ្នាំ ១៩៧៦ ដូចតទៅ។
រាត្រីយប់ថ្ងៃទី២៩ ខែឧសភា ឆ្នាំ១៩៧៦ យោធាខ្មែរក្រហមបានលោមព័ទ្ធខ្ញុំនៅភូមិតាត្រៃ ចុះពីភូមិកំពុងព្រះខេត្ដបាត់បងប្រហែល ៥គីឡូម៉ែត្រ សំណាងល្អខ្ញុំបានគេចផុតពីការចាប់ចងនេះ ហើយបានរត់ភៀសខ្លួន បានចំនួនប្រហែលពីរយប់ពីរថ្ងៃ បានចូលមកដល់ម្ដុំមាត់ព្រៃខាងលិចភ្នំសំពៅ។ ខ្ញុំសូមបញ្ជាក់ថា ខ្ញុំមិនដឹងត្រង់ណាច្បាស់លាល់ទេ តែសូមជំ រាបថា កាលដែលខ្ញុំឆ្លងផ្លូវជាតិ គឺឆ្លងខាងត្បូងភ្នំសំពៅប្រហែល ៣គីឡូម៉ែត ហើយកាត់ត្រង់ទៅទិសខាងលិចរហូតដ ល់មាត់ព្រៃ ខ្ញុំមកដល់មាត់ព្រៃនេះយប់ងងិតល្មម ហើយបានឡើងទៅពួនលើដើមឈើមួយដើម មិនយូរប៉ុន្មាន គឺពេលនោះហើយ ដែលខ្ញុំភ័យសែនភ័យ! ..លស់ព្រលឹងអស់តែម្ដង!. ញ័រខ្លួន ញ័រអស់សព្វដៃជើងស្ទើររបេះធ្លាក់ពីលើដើមឈើ ពេលនោះ គឺខ្ញុំគ្មានព្រលឹងព្រលះអ្វីទាំងអស់ ក្លាយជាខ្មោចទាំងរស់បាត់ទៅហើយ ពេលនាះដោយក្រោមពន្លឺនៃព្រះចន្ទដ៏ភ្លឺថ្លា ខ្ញុំកំពុងឃើញមនុស្សមួយក្រុមស្រាតឥតខោឥតអាវ ដៃជាប់ចំណងបានដើរសន្សឹមៗ ចូលមកដល់ អមដោយយោធាខ្មែរក្រហម៤-៥នាក់ មួយសន្ទះមក ស្រាប់តែ ភូស!.ភូស:..ស្នូរដំបងវាយ ហើយអ្វីដែលខ្ញុំនៅចាំដក់ជាប់ នៅក្នុងចិត្ដ ហើយដែលរហូតដល់សព្វថ្ងៃនេះ ខ្ញុំនៅតែដេកយល់សប្ដស្រមើស្រមៃឃើញម្ដងៗទៀត គឺជាសំលេង បុរសម្នាក់ស្រែកយ៉ាងគ្រលួចកប់អាកាសថា «សម្ដេចឳអើយ..! ជួយផង!ៗ.!ៗ!...!!» តែលឺភូស! ស្ងាត់មាត់ឈឹង។ ព្រឹកព្រហាមឡើង ព្រះអាទិត្យក្រហមប៉ុនចង្អេររះឯទិសបូព៌ា ខ្ញូំធ្វើដំណើរឆ្លងកាត់ព្រៃគប់នោះឆ្ពោះទៅទិសខាងលិចទៀត ពុទ្ធោព្រះជាម្ចាស់! .ខ្ញុំប៉ះសក់ព្រឺរោម ខ្ញាកៗ ខាងមុខខ្ញុំ ខាងឆ្វេងខ្ញុំ ខាងស្ដាំខ្ញុំ គំនរឆ្អឹងខ្មោចទាំងគរៗ ពាសពេញ គំរោងឆ្អឹងខ្លះនៅមូលជុំដៃជើងខ្លួនប្រាណ ខ្លះរបាត់របាយ ឃើញតែដៃ ឃើញតែជើង ឃើញតែក្បាល រតាត់រតាយ ពាសពេញព្រៃម្ដុំនោះ ប៉ុន្មាននាក់ មួយរយ...? មួយពាន់?.. មួយម៉ឺន?... ព្រៃផ្សៃអ្វីម៉្លេះ!!..។
ខ្ញុំមិនយល់សោះឡើយថា ហេតុដូចម្ដេចបានជាចិត្ដចរិតខ្មែរយើងកាចសាហាវព្រៃផ្សៃសំលាប់គ្នាដល់ម្ល៉េះ?...ខ្មែរជាអ្នកកាន់ព្រះពុទ្ធសាសនា ដែលមានការប្រៀនប្រដៅរបស់ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធដោយសង្ខេបថា មិនសំលាប់ មិនលួច មិន រំលោភ មិនកុហកបោកប្រាស មិនសេពគ្រឿង ស្រវឹងគ្រឿងញៀន ចុះបុណ្យបាបអស់នេះទៅណាអស់រលីងទៅ បានជាខ្មែរលែងខ្លាចបាប លែងខ្មាសបាបអស់រលីងធេងយ៉ាងនេះ?.. តើ ហេតុអ្វី? តើមានព្រះពុទ្ធអង្គឯណាទៅ ដែលមក ប្រៀនប្រដៅអោយកើតបុណ្យបាន បើខ្មែរមិនប្រៀនប្រដៅខ្មែរខ្លួនឯងទេនោះ នេះហើយ ចរិតខ្មែរ មើលចុះ ក្នុងមួយសម័យៗ ក្នុងមួយកាលៗ ចិត្ដចរិតខ្មែរ នៅតែដដែលមិនព្រមកែប្រែសោះឡើយ។
ខ្ញុំសូមរំលឹកនូវភាពកាចសាហាវមួយ កាលពីសម័យបរមបុរាណយូរណាស់មកហើយ គឺរឿងប្រមាត់ប្រមង់ កាលខ្ញុំនៅតូចៗនៅឡើយ ចាស់ៗ តែងនិយាយបន្លាយថា កុំអោយដើរទៅទីស្ងាត់ម្នាក់ឯង ប្រយ័ត្នប្រមាត់ប្រមង់ចាប់ រឿង នេះកើតក្នុងអំលុង គ.ស.១២៨២ រាជព្រះ បាទជ័យវរ្ម័នទី៨ សម័យស្ដេចខ្មែរស្ថិតនៅក្រោមការត្រួតត្រារបស់ នគរ ចំប៉ាស្ដេចចាមបញ្ជាអោយស្ដេចខ្មែរកាត់យកប្រមាត់ខ្មែរ ១ឆ្នាំមួយ ពាងអុងទៅថ្វាយស្ដេចចាម តាមកំនត់ហេតុរបស់ ជីតាហ្វាន់សរសេរថា «មុននេះបន្ដិច ក្នុងអំលុងថ្ងៃ៨កើត មានគេដើរកាត់ប្រមាត់មនុស្ស ដោយស្ដេចចាមបានបញ្ជាអោយស្ដេចខ្មែកាត់យកប្រមាត់ខ្មែរមួយឆ្នាំមួយពាងឧង។ នៅពេលព្រលប់ៗឡើង មានពួកប្រមាត់ប្រមង់មួយ ក្រុមពួនពទ្ធស្ទាក់នៅតាមច្រកផ្លូវនៃទីប្រជុំជនឈ្លបចាប់មនុស្ស ដោយគ្របក្បាលជនរងគ្រោះនោះនឹងថង់ ហើយយកកាំ បិតឆូតទ្រូងផ្នែក ខាងស្ដាំកាត់ខ្វេះប្រមាត់ដាក់ក្នុងពាង លុះបានពេញពាងហើយទើបផ្ញើទៅអោយស្ដេចចាម»។ នេះភា ពកាចសាហាវសម័យមុន ឯសម័យខ្មែរ ឥស្សរៈ ខ្មែរកាប់សំលាប់គ្នា ដណ្ដើមអំណាចគ្នា ដណ្ដើមគ្នាចង់ធំ បានធំហើយ ប្រើអំណាចផ្ដាច់ការ មិនព្រមស្រុះស្រួលមូលគំនិតធ្វើការរួប រួមមូលសាមគ្គីគ្នាឡើយ។ ចេះតែបែកបាក់គ្នា លំលាប់ ចោះយកថ្លើមប្រមាត់ ស៊ីសាច់ហុតឈាមគ្នា គ្មានឃើញស្រាកស្រាន្ដសោះ។
ឆ្នាំ១៩៧០ សម័យសាធារណរដ្ឋ ឃើញវរជនខ្មែរស្រុះស្រួលគ្នាមួយភ្លេត ហើយស្រាប់តែអំពើពុករលួយ អំពើយង់ឃ្នង អំពើអានាចារ្យ ភាព អយុត្ដិ អមនុស្សធម៌ អានាធិបតេយ្យកើតមានពេញផ្ទៃប្រទេស ហើយធ្វើអោយមានការបែក បាក់សាមគ្គីគ្នាយ៉ាងខ្លាំង រកទីបំផុតគ្មាន។ ពល ទាហានប្រជាជន និស្សិត បញ្ញវន្ដទាំងឡាយក្នុងរបបសាធារណរដ្ឋ នឿយណាយយ៉ាងខ្លាំង ក្នុងភ្នក់ភ្លើងសង្រ្គាមរវាងគ្នាឯង ហើយចុងចប់ ទំលាក់អាវុធឈប់ច្បាំងតដៃនឹងពួកព្រៃខ្មែរក្រហមត ទៅទៀត។ សង្ឃឹមថាបានសុខហើយពេលនេះ ប៉ុន្ដែមានអីចឹងឯណា ដូចបងប្អូនរួមជាតិ គ្រប់គ្នាបានជ្រាបស្រាប់ហើយ ទីផ្សារ ទីក្រុងទាំងឡាយស្ងាត់ដូចវាលកប់ខ្មោចគេជំលៀសប្រជាជន អោយចេញពីក្រុងទីប្រជុំជនទាំងអស់ អោយទៅសង់ខ្ទមនៅតាមវាលស្រែ ព្រៃភ្នំ ក្រមថ្ម ធ្វើការយ៉ាងធ្ងន់ៗ លើកទំនប់ ជីកប្រលាយ គ្មានចំណីអាហារ គ្មានថ្នាំពទ្យ គ្មានសាលារៀន គ្មានស្លៀកគ្មានពាក់ គ្មានអ្វីៗទាំងអស់ ភាពបែកបាក់ព្រាត់ប្រាស់គ្រួសារ បងប្អូនឳពុកម្ដាយ ភាពអត់ឃ្លាន ការកាប់សំលាប់ ឳពុកសំលាប់កូន កូនសំលាប់ឳពុក បងសំលាប់ប្អូន ប្អូនសំលាប់បង ហើយវិធីសំលាប់ទៀតសុទ្ធតែប្រើនូវអំពើសំលាប់ វាយនឹងដំបង ត្បូងចប កាត់សរសៃ ឈាមបង្ហូរចោល កាចសាហាវយង់ឃ្នងយ៉ាងព្រៃផ្សៃរកទីបំផុតគ្មាន។ ប្រជាជនជិត៣ លាននាក់បានស្លាប់យ៉ាងអយុត្ដិធម៌ យ៉ាងអនោចអធម្ម ក្រៃលែង ក្នុងគុកឥតជញ្ជាំង ពីឆ្នាំ ១៩៧៥ ដល់ ១៩៧៩។ សម័យកម្ពុជាប្រជាមានិត សម័យយួនចូលកម្ពុជា ដេញកំចាត់កងទ័ពខ្មែរក្រម ខ្មែរនៅ តែបន្ដការកាប់សំលាប់គ្នាដដែល ទាហានកម្ពុជាប្រមានិត ដេញបាញ់ទាហានខ្មែរក្រហម ទាហានខ្មែរក្រហមបាញ់វិញ ស្លាប់នរណា វិនាសអ្នក ណា វេទនាប្រជាជននរណា ហិនហោចស្រុកអ្នកណា ឆ្លើយថា ស្លាប់ខ្មែរ ហិនហោចរលំរលាយស្រុកខ្មែរនេះឯង។
ថ្ងៃទី២៣ តុលា ឆ្នាំ១៩១ យើងឃើញវរជននយោបាយខ្មែរ អង្គុយប្រជុំស្រុះស្រួលមួយគ្នាម្ដងទៀត។ បក្សនយោបាយ ប្រឆាំងគ្នាទាំងបួន (ខ្មែរក្រហម, ហ្វុនស៊ីប៉ិច, គណបក្សសេរីពុទ្ធសានានិយម, និងគណបក្សប្រជាជន ជាគណបក្សកាន់អំណាចគ្រប់គ្រងប្រទេស) ព្រមទាំង នាក់គាំទ្ររបស់គេចុះហត្ថលេខា កិច្ចព្រមព្រៀងនៅទីក្រុងបារីស។ ខែវិច្ឆកា ឆ្នាំ ១៩៩១ សម្ដេចសីហុនយាងវិវត្ដន៍ចូលកម្ពុជាវិញ។ ដំណឹង នេះធ្វើអោយយើងបានសប្បាយរីករាយក្នុងចិត្ដគ្រប់ៗគ្នា ប៉ុន្ដែ មានអីចឹងដូចគិតឯណា មិនបានយូរប៉ុន្មានទេ មានបាតុកម្មយ៉ាងគគ្រឹកគគ្រេង ចូលវាយទីស្នាក់ការខ្មែរក្រហម ធ្វើអោយលោក ខៀវ សំផនត្រូវរងរបួសយ៉ាងដំនំទៀតផង ហើយការជំលៀសមេៗខ្មែរក្រហម ត្រូវធ្វើ យ៉ាងប្រញាប់ ខ្មែរក្រហមរត់ចូលព្រៃវិញ ប្រកាសដកខ្លួនមិនចូលរួមបោះឆ្នោត។ ស្ថានភាពនយោបាយមានភាពតាតឹងជាថ្មីម្ដងទៀត។
ឆ្នាំ១៩៩៣ ថ្ងៃទី២៣-២៨ ឧសភា អង្គការសហប្រជាតិរៀបចំការបោះឆ្នោតជាសាកលមួយ។ គណបក្សហ្វុនស៊ីប៉ិច របស់ទ្រង់ នរោត្ដម រណរិទ្ធិ ទទួលបាន៥៨ ក្នុងចំណោមអាសនទាំងអស់១២០ គណបក្សប្រជាជនកម្ពុជារបស់លោកហ៊ុន សែន បាន៥១អាសន (CCP) ណបក្ស ប្រជាធិបតេយ្យសេរីនិយមព្រះពុទ្ធសាសនា (សឺន សាន) បាន១០ អាសន និង គណបក្សមូលីណាការបាន១ អាសន។ វិបត្ដនយោបាយបាន អូសបន្លាយយ៉ាងយូរ អ្នកចាញ់មិនព្រមចាញ់ អ្នកឈ្នះមិនអាចគ្រប់គ្រងអំណាចបង្កើតរដ្ឋាភិបាលបាន ហើយទីបំផុតអ្នកឈ្នះ គណបក្ស ហ្វុនស៊ីប៉ិចរបស់ទ្រង់នរោត្ដម រណរិទ្ធិ ក៏ព្រមចែកអំណាចស្មើគ្នាជាមួយគណបក្សប្រជាជនរបស់លោក ហ៊ុន សែនទៅ រដ្ឋាភិបាលមាន ក្បាលម៉ាស៊ីនពីរ នាយករដ្ឋមន្រ្ដីពីររូប សង្ឃឹមថាបានសុខសានជាមួយគ្នាហើយមើលទៅ!!..ប៉ុន្ដែមានឯណា ក្ដាំង! ក្ដាំង! ក្ដាំង! ក្ដាំង!.. គ្រប់ បែក ៤គ្រាប់ផ្ទុះនៅថ្ងៃទី៣០ មិនា ១៩៩៧ មាននុស្ស១៦ នាក់យ៉ាងតិចស្លាប់ ក្នុងពេលជួបជុំបាតុកម្មមួយ ដឹកនាំដោយអ្នករិះគន់នយោបាយ សម រង្ស៉ី បះសក់ សមរង្ស៉ី ប៊ឹសអស់អាយុនៅពេលនោះ នែ! ចិត្ដចរិតខ្មែរលេងសុទ្ធតែប្រាថ្នាជីវិតគ្នាអីចឹង។ មិនទាន់ស្ងប់បានប៉ុន្មានផង នៅ ថ្ងៃទី៥-៦កក្កដា ១៩៩៧ ក្ដាំង! ក្ដាំងៗៗ!..ទៀត ដូចរន្ទះបាញ់ខែចែត្រ បាញ់គ្នាកណ្ដាលទីក្រុងភ្នំពេញច្រងាប់ច្រងិលទៀត វរជន និងប្រជាពល រដ្ឋជាច្រើនបានស្លាប់។ នាយករដ្ឋមន្រ្ដីទី២ ហ៊ុន សែន ទំលាក់ នាយករដ្ឋមន្រ្ដីទី១ ទ្រង់នរោត្ដមរណរិទ្ធិ ដែលរត់ភៀសទៅកាន់ប្រទេសថៃ បង្ក ទ័ពទីងបាញ់ប្រកាប់ប្រចាក់គ្នាម្ដងទៀត ទំរាំតែត្រូវរូវសុខចិត្ដធ្វើការជាមួយគ្នា យើងចំណាយអស់ជីវិតប្រជាជនវរជន និងពេលវេលាអស់ជិត ពីរឆ្នាំទៀតទទេ។
ឆ្នាំ២០០៣ ព្រឹត្ដិការណ៍ស្អេកស្កាស់កើតជាបន្ដបន្ដបន្ទាប់រកកត់ត្រាស្ទើរមិនទាន់ ថ្ងៃ១៧មករា ដំណើរការចុះឈ្មោះបោះ ឆ្នោតអាណត្ដិទី៣ ទូទាំងប្រទេស ហើយដែលប្រព្រឹត្ដិទៅរហូតដល់ថ្ងៃ ១៥កុម្ភ។ ថ្ងៃទី២៧មករា មានបាតុកម្មមួយដឹកនាំដោយគណបក្សសមរង្សី តវ៉ាចំពោះ ភាពមិនប្រក្រតីក្នុងការចុះឈ្មោះបោះឆ្នោត។ ស្រាប់តែលេចមានលឺពាក្យចចាមអារាមថា តួកុនថៃ ដើរតួឈ្មោះនាងផ្កាយព្រឹក (នាងកុបសុ វ៉ាណាន់គុនយិង) បានចោទថា ខ្មែរលួចអង្គវត្ដរបស់ខ្លួន។ នៅកំពុងចាម ក្នុងពិធីសំពោធអគ្គាមួយខ្នង នាយករដ្ឋមន្រ្ដីខ្មែរ ហ៊ុន សែន ប្រតិកម្មយ៉ាងខ្លាំងៗ ថ្លែងថា ផ្កាយចោរ មិនមែនផ្កាយព្រឹកទេ កុំថាឡើយអង្គរវត្ដ រូបនាងសូម្បីតែស្មៅប៉ុន្មានគុម្ពនៅអង្គរវត្ដមិនស្មើផងហើយថា ការចាក់ផ្សាយទូរទស្សន៍ក្នុងស្រុក បានបំពុលវប្បធម៌ថៃ សូមអោយទូរទស្សន៍កងយោធពលភូមិន្ទចាក់រឿងថៃតទៀតទៅ តែប្រយ័ត្នគេលើកគ្នា ទៅវាយខ្ទេចខ្ញុំមិនទទួលខុសត្រូវឡើយ។ ស្ថានភាពអួរអាប់អស្ចារ្យ នៅភ្នំពេញ លោកជា សុផារា ចៅហ្វាយក្រុងភ្នំពេញសូមអោយគេស៊ើបអង្កេត ក្នុងរឿងនេះ ហើយប្រមានទូរទស្សន៍ប៉ុសលេខ៣ថា ប្រយ័ត្នគេរំលើងអង់ទែនចោល។ អស្ចារ្យពេលនេះយើងមើលឃើញថា វរជនខ្មែរ ប្រជាជនខ្មែរតូចធំ បញ្ចេញនូវទឹកចិត្ដស្នែហាជាតិយ៉ាងគួរអោយកត់សំគាល់ រូបថតនាងផ្កាយព្រឹក ដែលបិតលំអតាមផ្ទះ ត្រូវបកហែកហុយហើរពាសពេញដី ទឹក ស្ទឹង ទន្លេ។ ថ្ងៃទី២៩ មករា បាតុកម្មយ៉ាងគគ្រឹក គគ្រេងឈានដល់ហឹង្សាដុតស្ថានទូតថៃនិងអគ្គារក្រុមហ៊ុនថៃទាំងអស់នៅភ្នំពេញ ស្ថានទូតខ្មែរថៃត្រូវកាត់ផ្ដាច់។ ភាពវឹកវរល្អក់ករកក្នុងអំពើហឹង្សាដុតស្ថាតទូតថៃនេះ នៅថ្ងៃទី៣០មករា គេបែរជាទៅចាប់ឃុំខ្លួនលោក ម៉ម សូណង់ដូ នាយកវិទ្យុសំបុកឃ្មុំ លោក ឥន ចាន់ ស៊ីវុត្ថាអ្នកការសែតខ្មែរ យកទៅដាក់គុក ចោទប្រាកាន់ថា ញុះញង់ អោយមានអំពើហឹង្សា។
ចូលខែកុម្ភ លោកសមរង្សី ប្រធានគណបក្សប្រឆាំង ស្ថិតនៅក្នុងការលាក់ខ្លួន។ នៅភ្នំពេញមានសភាពអាប់អួរយ៉ាងខ្លាំង ស្រាប់តែមាន រាជក្រិតលាយព្រហស្ថលេខាដោយ ព្រះមហាក្សត្រខ្មែរ នរោត្ដម សីហនុ ចុះថ្ងៃទី១០ កុម្ភៈ ប្ដូរតំណែង លោក ជា សុផារ៉ាអភិបាលក្រុងភ្នំ ពេញដ៏មានប្រជាប្រីយភាពភ្លាមៗ អោយទៅកាន់ជាឯកអគ្គរដ្ឋទូតវិសាមញ្ញ និងពេញសមត្ថភាពប្រចាំប្រទេសភូមា លោក កែប ជុតិមា អភិ បាលខេត្ដតាកែវ ត្រូវមកកាន់តំណែងអភិបាលក្រុងភ្នំពេញជំនួសវិញ។ វិធីផ្ទេតំណែងត្រូវគេធ្វើយ៉ាងតន់ហន់នៅក្នុងក្រសួងមហាផ្ទៃ ដោយ មានកងកំលាំងប៉ូលិសយាមយ៉ាងតឹងរឹង។ ថ្ងៃទី១២-២០ កុម្ភៈ កើតរឿងអាស្រូវ ជំលោះពាក្យសំដីរវាង នរោត្ដម វិជ្ជរា តំណាងរាស្រ្ដ នឹង លោកនាយករដ្ឋមន្រ្ដីហ៊ុន សែនមកទៀត។ ផាំង!.ផាំង! ផាំង!.កណ្ដាលថ្ងៃត្រង់ថ្ងៃត្រង់ថ្ងៃទី១៨ កុម្ភៈ ឃាតកម្មទៅលើលោកអោម រដ្ឋសាឌី ទីប្រឹក្សាជាន់ខ្ពស់ម្នាក់របស់ទ្រង់រណរិទ្ធ។ នៅឯទីក្រុងបាងកក នាយករដ្ឋមន្រ្ដីថៃ ថាក់ស៊ិន ស៊ីណាវ៉ាត្រា ប្រកាសប្រាប់សភាថៃថា កម្ពុជា សន្យាសងលើការខូចខាតស្ថានទូត និងផលប្រយោជន៍ថៃ កាលពីថ្ងៃទី២៩ មករា ចំនួនទឹក ប្រាក់ ៥០លានដុល្លាអាមេរិក។
ថ្ងៃទី ២៧ ក្កកដា ការបោះឆ្នោតនៅប្រទេសកម្ពុជា បានប្រព្រឹត្ដទៅដោយរលូនមានសុវត្ដិភាពល្អបង្គូរ ទីស្នាក់ការបោះ ឆ្នោតចំនួន ១២៨០០ កន្លែង បានបិទនៅវេលាម៉ោង ១៥រសៀលថ្ងៃនេះ។ នៅថ្ងៃទី២៩ យើងឃើញវរជនធំៗ គណបក្សសមរង្សី ដែលមានលោក សមរង្សី និង គណបក្សហ្វុនស៊ីប៉ិចដែលមាន ស្ដេចឃុនសេរីវុឌ្ឍដែលធ្លាប់តែមានសង្រ្កាម ពាក្យសំដីជាមួយគ្នា យ៉ាងតឹងតែង បានចូលមកអង្គុតុមូល ធ្វើសន្និសិទ្ធកាសែតរួមគ្នាមួយ ប្រកាសមិនទទួលស្គាស់លទ្ធផលនៃការបោះឆ្នោតបណ្ដោះអាសន្ន ដែលប្រកាសដោយគណប្រជាជន ទ្រង់ រណរិទ្ធ បានប្រកាសថា បើមានលោកហ៊ុន សែន ជានាយករដ្ឋមន្រ្តីគណបក្សហ្វុនស៊ីប៉ិច ក៏មិនចូលរួមធ្វើរដ្ឋាជាមួយគណបក្សប្រជាជន ដូចលោកសមរង្សី ដែលធ្លាប់តែបានប្រកាសរួចមកហើយដែរ។ ថ្ងៃទី ៣សីហា គណបក្សហ្វុនស៊ីប៉ិច និងគណបក្សសមរង្សី បានចុះហត្ថលេ ខារួមមួយ លើកិច្ចព្រមព្រៀងហសការរួមក្នុងការពង្រឹងលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ (សំពន្ធភាពអ្នកប្រជាធិបតេយ្យ)។ ថ្ងៃទី៣០ សីហា គជបប្រ កាសលទ្ធផលបោះឆ្នោតជាផ្លូវការ គណបក្សប្រជាជនបាន ៧៣ អាសន គណបក្សហ្វុនស៊ីប៉ិច បាន២៦ អាសន និងគណបក្សសមរង្សីបាន ២៤ អាសន។ ស្ដាប់ទៅយើងហាក់ដូចជាមានការសប្បាយចិត្ដខ្លះ ព្រោះឃើញអស់វរៈជនធំៗ ពីរបានចូលរួបរួមជាមួយគ្នាហើយ សល់តែមួយ គណបក្សទៀតប៉ុណ្ណោះ តែអកុសលចិត្ដចរិតខ្មែរវាអីចឹងតាំងពីណាណីយូរណាស់មកហើយ ភាពជាប់គាំងទាល់ច្រកនយោបាយបានអូស បន្លាយយ៉ាងយូរតទៅទៀត ហើយដែលខ្ញុំសូមបញ្ចប់ការអធិប្បាយរបស់ខ្ញុំក្នុងទីនេះតែត្រឹមប៉ុណ្ណេះចុះ សង្ឃឹមថា តទៅ បានសុខទេ? មាន សន្ដិភាពទេ ខ្មែរប្ដូរចរិតឬទេ?.. សូមអ្នកអានធ្វើការឆ្លើយបន្ដទៀតចុះ!!..
រឿង «ចរិតខ្មែរ» ដែលលោកប៊ុណ្ណចន្ទ បានធ្វើត្រួសត្រាយបកស្រាយនិយាយកាលពីជំនាន់មុន ហើយដែលខ្ញុំបានធ្វើ ការកត់ត្រាជារឿយ ៗមក គឺខ្ញុំចង់សូមអោយបានជាគ្រឿងសតិបញ្ញាស្មារតីភ្លឺថ្លា ដល់យុវជនខ្មែរ ប្រជាជនខ្មែរដូចពាក្យ ពោលប្រថ្នារបស់លោកថា «ខ្ញុំចង់អោយ បងប្អូនយើង ជាពិសេសយុវជនយើង មានការភ្ញាក់រលឹកកាន់តែខ្លាំងឡើង កាន់ដៃគ្នារឹតយ៉ាងណែន ហើយចិត្ដអោយស្មោះ ជួយយិតយោង ប្រទេសមួយ ដែលយើងរាល់គ្នាកំពុងផ្ញើជីវិតសព្វថ្ងៃ ហើយដែលកំពុងធ្លាក់ទ្រុឌទ្រោមគួរអោយអនិច្ចា អោយបានងើបមុខនឹងគេឡើងវិញ ក្នុងសតវត្សក្រោយៗទៀតៗ»។ ស្នាដៃដ៏ល្អប្រនិតនេះ ខ្ញុំសូមឧទ្ទិសជូនចំពោះ លោក ប៊ុណ្ណចន្ទ ម៉ុល និង សូមអោយប្រជាជនខ្មែរ ក៏ដូចប្រជា ជនក្នុងសកលលោកទាំងមូល មានការរីកចំរើន មានវឌ្ឍនភាព មានសុភមង្គល ស្ថិតក្នុងគន្លងយុត្ដិធម៌ សន្ដិភាពជានិច្ច។