រឿងចរិតខ្មែរ
ដោយប៊ុណ្ណចន្ទ ម៉ុល
ការផ្សាយរបស់មណ្ឌលវប្បធម៌ខ្មែរនៅស្វីស
©រក្សាសិទ្ធិគ្រប់យ៉ាង
****************************************
សូមរង់ចាំអាន រឿងគុកនយោបាយ
១២ -អនុសាសន៍ភាគ២
ថ្ងៃសុក្រ ទី30.សីហា 2013.ម៉ោង 19:40
បើមិនច្បាស់ កុំអះអាង
បងប្អូនយើងខ្លះ ចូលចិត្ដនិយាយកាអ្វីដែលខ្លួនបានដឹងតែ៥ទេ តែនិយាយធ្វើចេះដឹងពិតរហូតដល់១០ ឬ១៥ឯណោះ គួរអោយស្ដាយណាស់ ព្រោះនាំអោយខុសពត៌មានពិតអស់រលីង។ ដូចយ៉ាងបច្ចុប្បន្ននេះ ដែលស្រុកកំពុងមានចលាចលសង្រ្គាម មរណភ័យគ្រប់កន្លែង បងប្អូនយើងគ្នាត្រូវការដឹងស្ថានការណ៍ពិតប្រាកដ អ្នកខ្លះដែលមិនដឹងស្ថានការណ៍ច្បាស់ទេ តែនិយាយដូចជាច្បាស់ណាស់អីចឹង។ ដូចកាលវាយគ្នានៅ ដីឥដ្ឋមានខ្លះនិយាយអះអាងថា អូពួករំដោះចូលដល់កៀនស្វាយហើយ! ខ្ញុំបានបើករថយន្ដទៅមើលដល់កន្លែង ពុំឃើញដូចជាពាក្យអស់លោកនោះនិយាយទេ ខ្ញុំត្រលប់មកវិញ សួរអស់លោកនោះទៅលោកនោះឆ្លើយមកខ្ញុំវិញថា ទេ! ខ្ញុំលឺគេថាច្បាស់ណាស់ ថាពួករំដោះចូលដល់កៀនស្វាយ ឥលូវបើពុំពិតទេ ខ្ញុំក៏មិនដឹងដែរ! ឆ្កយអីចឹងទៅ!។
នេះបើថាយើងជួយឃោសនាអោយសត្រូវ ក៏ថាបានដែរ ព្រោះនាំដំណឹងមិនពិត មកនិយាយអោយគ្នាភ័យនៅក្នុងក្រុងឯនេះ។ បងប្អូនយើងចូលចិត្ដណាស់រឿងលឺគេថា ហើយនិយាយអះអាងដូចជាច្បាស់ណាស់អីចឹង។ យើងគួរកំចាត់គំ និតអកុសលនេះទៅ។ អ្នកនិយាយគប្បីទៅឃើញច្បាស់នឹងភ្នែកសឹមនិយាយ។ អ្នកស្ដាប់គប្បីត្រិះរិះពិចារណាអោយ មែនទែនសឹមជឿ។ កុំភរបន្ដតាមគ្នា កុំជឿបន្ដតាមគ្នាអោយសោះ បើភរបន្ដគ្នា ជឿបន្ដគ្នានេះ នឹងនាំអោយផ្អើលដូចទន្សាយភ័យផ្លែព្នៅ រត់ពាសវាលពាសកាលពេញទាំងភូមិមិនខាន!។
គួរនិយាយតែរឿងមានប្រយោជន៍
ខ្ញុំសង្កេតឃើញអស់លោកមធ្យមៗខ្លះ ច្រើនជំនំគ្នានិយាយគ្នាលេងរឿងឥតប្រយោជន៍។ ដូចជាមុនដំបូងនិយាយឡើង រឿងនយោបាយស្រុកទេសមែនហើយ ប៉ុន្ដែនិយាយបានតែបន្ដិចក៏តាំងមានម្នាក់នាំវ៉ែ និយាយពីរឿងស្រីញី ស្រា ល្បែងបៀប៉ោឯណោះភ្លាម រួចទាំងអស់គ្នាក៏ទៅទាំងម៉ត់រឿងនោះដែរ។ ខ្លះមានសំដីថ្វីមាត់ពូកែនិយាយចំអេសចំអាស ដូចជាខ្លួននោះគ្មានម្ដាយជាស្រី គ្មានប្រពន្ធជាស្រី គ្មានកូនជាស្រីអីចឹង វាសឡើងសុទ្ធតែអាសអាភាស ដូចពួកអ្នកប្រមឹក អាវ៉ាសែដូច្នោះដែរ។ លក្ខណៈយើងជាអ្នកធំអ្នកចេះដឹង រលាយអស់រលីង។
ដូចគ្រួសាររាជនិយមជំនាន់ដើម អស់លោកជំនាន់ចាស់ៗ គង់នឹងជ្រាបខ្លះមិនខាន។ បើគ្រួសារស្ដេចណាកាន់លក្ខណៈ ត្រឹមត្រូវលក្ខណៈថ្លៃថ្នូរ គ្រួសារស្ដេចនោះ មានរាស្រ្ដគោរពច្រើនចូលចិត្ដច្រើន។ ផ្ទុយទៅវិញ គ្រួសារស្ដេចណា មិនកាន់ទំនៀមទំលាប់ ក្រិត្យវិន័យ ច្បាប់បរមបុរាណទេ គ្មានរាស្រ្ដណាគោរពទេ។ គោរពយ៉ាងម៉េចបើពួកនោះ ក៏ជាពួកអាវ៉ាសែ ស្រី ស្រា បៀ ប៉ោ ព្រះអង្គម្ចាស់ក្សត្រា មានប្រពន្ធរាប់មិនអស់ អាងទ្រព្យ ព្រះរាជទ្រព្យចាយវាយខ្ជះខ្ជាយ ដូចគេជះក្រដាសប្រាក់តាមបង្អួចចោល ឯព្រះអង្គម្ចាស់ក្សត្រីក៏ដែរ ប្ដីច្រើនប្ដូរផ្លាស់កត់ឈ្មោះមិនទាន់ វាទៅជាពួកមនុស្សមួយក្រុម ដែលអោយគំរូដល់គេ សុទ្ធតែអាក្រក់ទាំងអស់។
លក្ខណៈអាសអាភាស អាក្រក់អាក្រីនេះហើយដែលនាំអោយខូចទំនៀមទំលាប់ប្រពៃណីខ្មែរអស់។ ដូច្នេះសរុបសេចក្ដីទៅ គួរណាស់តែយើងអ្នកធំក៏ដោយ អ្នកមធម្យក៏ដោយ និយាយស្ដីអ្វី និយាយពីរឿងខ្លឹមសារ ទាក់ទងជាពិសេសនឹងជាតិ ដើម្បីអោយមានពន្លឺក្នុងការដោះស្រោយរកវឌ្ឍនភាពអោយជាតិ។ បើយើងជួបជុំគ្នាហើយ រវល់តែជជែកក្អាកក្អាយតែរឿង ស្រី ស្រា អាភៀនកញ្ឆា បៀប៉ោនោះ មានពេលឯណានឹងពិគ្រោះរឿងស្រុកទេស? យើងគួរនាំគ្នាបែរ មករកគំនិតល្អៗ អប់រំកូនចៅខ្មែរមិត្ដភក្ដិខ្មែរ អោយបានរស់ជាខ្មែរ ស្លាប់ជាខ្មែរ កើតវិញជាខ្មែរ អោយខ្មែរមានជំហរ និងកំលាំងមាំមួនទៅអនាគត!។
គួរពត់ឈើកាលពីនៅតូច
គ្រួសារខ្មែរខ្លះ ភាគច្រើនៗតែអ្នកមានទ្រពសម្បត្ដិ ទំយើទំរើសកូនមិនរវល់អប់រំអ្វីទាំងអស់ ខ្លះស្រលាញ់កូនជ្រុល ព្រោះកូនមានតែមួយខ្លះជោរខ្លួនឯងដោយអាងទ្រព្យធន កូនទារប៉ុន្មានបានប៉ុណ្ណោះ ខំយកចិត្ដវាទំរើសវាតាំងពីតូច គ្មានស្គាល់ហៅថាយ៉ាងម៉េចខ្វះខាត យ៉ាងម៉េចគ្មានយ៉ាងម៉េចក្រ។ លុះវាធំឡើងទំលាប់របស់វាក៏ត្រូវតែបង្ខំម្ដាយឳពុកអោយរកនេះរកនោះរកមិនចេះចប់ តាំងពីសំលៀកបំពាក់គ្រឿងអលង្ការ រហូតដល់រថយន្ដល្អៗជាចុងបំផុត។ ម៉ែ ឳចេះតែខំទ្រោលទៅម៉ែឳខ្លះទ្រោលទៅពុំរួច ក៏តាំងកាច់ពត់ក្មេងនោះមកវិញ។ ពេលពត់នេះហើយដែលម៉ែឳ ១០០ភាគរយថ្ងូរហ៊ិះ គ្រវីក្បាលតតាត់ ដកដង្ហើមធំប្រាប់គេប្រាប់ឯងថា ហ៊ី...អាកូនខ្ញុំមេកូនខ្ញុំវាធ្វើអោយខ្ញុំលំបាកដល់ហើយ ទារនេះទារនោះ មិនចេះអស់ចេះហើយ ហើយរៀនសូត្រអ្វីៗគ្មានកើតសោះ ឃើញតែពួកម៉ាកទៅណេះ ទៅណោះ ព្រូចុះព្រូឡើង!។ ហើយគាត់ចង់អោយគេជួយដោះស្រាយគាត់ផង តើធ្វើយ៉ាងណាអោយកូននោះបានស្ដាប់ គាត់ខ្លះ? អោយកូននោះយល់ថា គាត់លំបាកចិត្ដផង? អោយកូននោះឈប់ផ្ដេសផ្ដាសផង? មានវិធីអ្វី?។
ចំពោះវិធីនោះ មានតែផ្ដើមអប់រំដោយទាញក្មេងនោះបន្ដិចម្តងៗ ពន្យល់វាអោយឃើញហេតុអាក្រក់ដែលបន្ដាល មកពីវាផ្ដេសផ្ដាសនោះ ព្រមទាំងពន្យល់អោយវាយល់ផលប្រយោជន៍នៃការរៀនសូត្រផង។ យូរៗទៅប្រហែលជាបា នប្រកបខ្លះ។ នេះជាគំនិតខ្ញុំផ្ទាល់ទេ។ ប៉ុន្ដែរឿងសំខាន់ដែលខ្ញុំចង់ពោលក្នុងទីនេះ គឺរឿងយើងត្រូវការពារក្មេងកុំអោ យខូចទាន់ឯណោះទេ ពោលគឺ យើងត្រូវអប់រំវាតាំងពីតូច អោយវាដឹងល្អអាក្រក់ថោកទាបឯណោះទេ។ ក្មេងដូច ជាតួខ្លួនមនុស្សម្នាក់ដែរ យើងត្រូវការពាររោគវាប្រសើរជាងចាំព្យាបាលគេ។ យើងត្រូវអប់រំក្មេងអោយល្អជាជាងចាំកែតំរែតំរង់វា ក្នុងគ្រាដែលវាធំហើយនោះ។ រោគមកស្ថិតក្នុងខ្លួនទៅហើយ ថ្នាំខ្លះដាក់ទៅដល់អ្នកជំងឺក៏រស់ឡើង ថ្នាំខ្លះដាក់មិនដល់អ្នកជំងឺក៏ស្លាប់ទៅ។ ក្មេងដែលទំរើសជ្រុលទៅហើយ ច្រលើសបើសហួសទៅហើយ អាវ៉ាសែជ្រុលទៅហើយ ក៏ដូចជាមនុស្សមានជំងឺដាបដែរ ថ្នាំអប់រំពិបាកនឹងដាក់ព្យាបាលអោយជាណាស់។ ហើយដោយភាគច្រើនយុ វជនដែលកែលែងឡើង គឺមកពីម្ដាយឳពុកបណ្ដែតបណ្ដោយជ្រុល អោយវាអាវ៉ាសែ រាំរែកស៊ីផឹកគប់មិត្រភក្ដិសុទ្ធតែពួ កពាល។ ខ្ញុំសង្កេតឃើញថា សម័យនេះក្មេងៗឈាមរាវ ចូលចិត្ដបង្កើតគេហៅថា សៀរព្រី Surpris តាមរបៀបអ៉ឺរ៉ុប។ ខ្លះបែបចង់អាវ៉ាសែដែរ។ ម៉ែឳកូនស្រីខ្លះមុនដំបូងបែបសរសើរកូនស្រីខ្លួនថា កូនអញចេះរបៀបបរទេស ដល់យូរៗទៅឃើញផលមិនស្រួលដោយកូនស្រីនោះដូច្នេះដូច្នោះទៅ តាំងដេកឈឺចាប់ក្រលប់ផ្កាប់ផ្ងាររកបាញ់ចោល រកកាត់កាល់...។ ខ្លួនឯងខ្មែរ វាមិនយល់រឿងបែបអឺរ៉ុបសោះបណ្ដោយអោយកូនធ្វើតាមបែបអឺរ៉ុប។ តាមខ្ញុំដឹង យុវជនអឺរ៉ុប ការអោបគ្នារាំរែកមកពីធាតុអាកាស ស្រុកគេត្រជាក់រហូតធ្លាក់ទឹកកក ត្រូវការអោបគ្នាអោយមានកំ ដៅកក់ក្ដៅក្នុងពេលរាំនោះ។ ម្យ៉ាងទៀតការរាំអោបរឹតគ្នា គឺជាការធម្មតារបស់គេទៅហើយ ស្រុកយើងអាស៊ីឯណេះជាស្រុកក្ដៅ មើលចុះរបាំប្រទេសចិនជាដើម គេរាំរែកម្ដងៗពុំដែលអោបរិតគ្នាទេ ច្រើនត្រឹមតែចាប់ចុងដៃគ្នា រាំជាការស្រេច។ ដូចរបាំរាំថូន រាំងរង់ រាំក្បាច់ជាដើមមានបានប៉ះសាច់គ្នាឯណា ឃើញថា សមរម្យហើយសំរាប់ស្រុកយើងប្រទេសក្ដៅ។ ចុះបើយើងយករបាំអ្នកស្រុកត្រជាក់ មកលេងនៅស្រុកក្ដៅ ការនេះវាមានផលផ្សេង ការទាំងនេះមិនមែននាំអោយកក់ក្ដៅទេ ផ្ទុយទៅវិញវានឹងនាំអោយផលអាក្រក់ទៅថ្ងៃក្រោយ។ ក្មេងណាចេះគិតក៏គិតទាន់ ក្មេងណាដែលខ្ជិលគិត ក៏បណ្ដោយខ្លួនទៅតាមសោតណាអីចឹងទៅ!
ត្រង់ហ្នឹងហើយ បានជាថា យើងជាម៉ែឳខ្មែរ គួរកុំបន្ដែបណ្ដោយពេក ព្រោះអស់លោកអ្នកពិតជានៅចេះឈឺចាប់កាលណាឃើញកូនយើងមិនដោយតាមទូន្មាននោះ។ ដូច្នេះទើបថា គប្បីយើងអប់រំកូនចៅយើងអោយយល់អាក្រក់ល្អ តាំងពីវានៅតូចៗ នោះមកផងទើបបានផលល្អ។ ចំពោះរឿងអប់រំក្មេងតាំងពីនៅតូចៗនេះទៀតខ្ញុំសូមជូនរឿងផ្ទាល់ខ្លួន មួយ ខ្ញុំមានកូនចៅជាច្រើននាក់ខ្ញុំតែងពន្យល់កូនចៅខ្ញុំអោយស្គាល់ចាស់ទុំសូម្បីមនុស្សបំរើនៅក្នុងផ្ទះរបស់ខ្ញុំ ក៏អោយកូនចៅខ្ញុំហៅពូនេះ ដោយពាក្យរាបសាដែរ គឺអោយហៅបងនេះ បងនោះ មីងនេះ មីងនោះហាមផ្ដាច់មិនអោយ ហៅមេនេះអានេះ អានោះ ង៉ែង ហង អាមឹងដាច់ខាត។ ហើយបើក្មេងណាតូចជាងកូនខ្ញុំ ខ្ញុំបង្គាប់កូនខ្ញុំអោយហៅថា អូននេះអូននោះដរាប។
លោកអើយ ដល់ពេលកូនចៅខ្ញុំទៅរៀនសាលា ខ្ញុំភ្ញាក់ព្រើតតែម្ដង ដោយអុស្សាហ៍លឺកូនចៅខ្ញុំចេះជេរ បញ្ចោរនៅ ចំពោះមុខខ្ញុំតែម្ដង។ ខ្ញុំក៏បានហៅកូនធំជាងគេមកសួរ ឯងចេះជេររបៀបនេះពីណាមក? កូននោះឆ្លើយថា ខ្ញុំចេះមក ពីសាលារៀន គូកនខ្ញុំវាជេរខ្ញុំ វាទាស់នឹងខ្ញុំ វាជេរម្ដាយខ្ញុំវាហៅខ្ញុំថាអាខ្ញុំក៏ចេះពីវាមក! ជេរបញ្ចោរក៏ចេះពីវាមកដែរ គួរអស់លោកពិចារណាដែររឿងនេះ។ បើសង្គមយើងបើគ្រូបង្រៀនយើងបើម្ដាយឳពុកទាំងអស់គ្នា មិនជួយនែនាំ ពន្យល់កូនចៅ អោយស្គាល់ពាក្យពិរោះពិសា តាំងពីក្មេងៗទៅទេ វាពិបាកកែខ្លាំងណាស់។ ពួកល្អម្នាក់ពីរមុខជាដួលរេទៅតាមពួកអាក្រក់ច្រើនគ្នានោះពុំខាន។
គួរស្ងួនគ្រងលក្ខណៈខ្មែរខ្លះផង
សម័យនេះ អ្នករស់នៅក្នុងសង្គមយើងគប្បីត្រិះរិះពិចារណាអំពីទំនៀមទំលាប់ខ្មែរអោយបានម៉ត់ចត់ទៅផង។ កន្លែងណាដែលហួសសម័យ ដែលមិនសមរម្យ មិនស្របនឹងដំណើរការប្រទេស ក៏គួរចោលទៅចុះ ប៉ុន្ដែកន្លែងណាដែលបង្ហាញបែបបទលក្ខណៈ ខ្មែរតាំងពីដូនតាមក យើងពុំគួរនឹងកាត់បំបាត់ចោលសោះឡើយ។ ខ្ញុំចង់ពោលពីរឿងសំលៀកបំពាក់។ ដូចបុណ្យសព ខ្ញុំធ្លាប់ឃើញខ្មែរចាស់ៗ ជំនាន់មុន បើហែសពប្រុសៗ ស្លៀកពាក់ពណ៌ស ក្រាវាត់ខ្មៅ ស្បែកជើងខ្មៅ ស្រីៗពាក់អាវស សំពត់ចងក្បិនពណ៌ព្រីងទុំ ឬខ្មៅមើលទៅបែបរម្យទមណាស់។
ដល់មកឥលូវនេះ គេស្លៀកពាក់តាមអំពើចិត្ដទៅបុណ្យខ្មោច ដូចទៅបុណ្យកឋិន ចូលវត្ដដូចជាចូលរង្គសាល ច្រលូកច្រលំហាក់ដូចជាប្រទេសនេះទើបតែកើតម៉្ងៃណោះ គ្មានវប្បធម៌ទំនៀមទំលាប់អ្វីសោះ។ តាមល្អគួរតែយើងម្នាក់ៗ នៅក្នុងសង្គជួយស្ងួនគ្រងនូវលក្ខណៈអ្វីដែលជាខ្មែរនោះអោយនៅតែជាលក្ខណៈខ្មែរតទៅផង ទើបប្រសើរ។ រឿងសំ លៀកបំពាក់នេះទៀត អស់លោកភាគច្រើនចូលចិត្ដស្លៀកពាក់ខោអាវធំពេលបុណ្យ ពេលជំនុំទោះបីរដូវក្ដៅស្ទើរ បែកក្បាលក៏ដោយ។ អាកាសធាតុក្ដៅស្ទើរហុយផ្សែង យើងសុខចិត្ដទ្រាំបែកញើស គ្រលំអាវធំធ្វើមុខជូរ។ សំលៀក បំពាក់គេប្រើក្នុងប្រទេសត្រជាក់ ធាតុក្រជាក់ធ្លាក់ទឹកកក ឯងយកមកគ្រលំអោយបែកញើស។ នេះជាអំពើឬបែប បទខុសទំនងដែរ។ ខ្ញុំពុំរិះគន់ទេ បើអស់លោកចូលចិត្ដបំបែកញើសរបៀបនោះ តែខ្ញុំយល់ថា បើយើងស្លៀកពាក់ អោយស្គាល់របៀបរងារក្ដៅនោះអស់លោកអ្នកនឹងបានស្រួលខ្លួនហើយបានសមរម្យផង។
អំពីរឿងទុកសក់សេះ
សព្វថ្ងៃនេះ នៅប្រទេសខ្លះនៅជុំវិញយើងនេះមានយៀកណាម ថៃឡង់ ហ្វីលលីពីនជាដើម គេកំពុងតែប្រយ័ត្នរឿងយុវជនទុកសក់សេះ ដែលគេយល់ថាធ្វើអោយខូចទំនៀមទំលាប់ល្អរបស់ស្រុកគេ ព្រមទាំងគេមិនចង់អោយស៊ីវិល័យ ខុសទំនងនោះ ឆ្លងមកលប់លើវប្បធម៌របស់គេផង។ កន្លែងខ្លះ គេចាត់ភ្នាក់ងារអោយចាំចាប់យុវជនទុកសក់វែងយក មកកាត់សក់នោះចោល។ ហើយស្រុកខ្លះ នៅចំណតយន្ដហោះផ្ទាល់តែម្ដង គេសុំអញ្ជើញភ្ញៀវបរទេសទុកសក់វែង អោយចូលទៅកាត់សក់នៅកន្លែងមួយសមរម្យ ដែលគេបំរុងជាស្រេចមុននឹងអោយបរទេសនោះចូលទៅកាន់ក្រុងរបស់គេ។
យើងឯណេះវិញ យើងមានចាត់ការអ្វីដែរលើរឿងជនទុកសក់វែងនេះ? ឃើញមានតែមួយពេលគត់ គឺលោកប្រធានាធិបតី លន់ នល់ ប្រកាសអោយយុវជនទុកសក់វែងកាត់សក់វែងរបស់ខ្លួនចោល កាលពីខែមិនា ១៩៧២ ប៉ុន្ដែមាន យុវជនណាស្ដាប់ប្រសាសន៍លោកប្រធានាធិបតី លន់ នល់ ទេ? អត់ទេ!។
សូមអភ័យទោស ក្រែងខ្ញុំយល់ច្រលំ ខ្ញុំសង្កេតឃើញថា យុវជនសង្ហាទុកសក់សេះ (មិននិយាយពីពួកសិល្បករ និងនិស្សិតទេ) ច្រើនតែក្មេងពាល ក្មេងកាប់ចាក់លួចប្លន់ ឆក់នាឡិការ ឆក់ខ្សែកតាមផ្សារតាមផ្លូវ...អ្នកក្រុងយើងមូលមា ត់គ្នាហៅថា ពួកអាទុកសល់វែង ឬអាទុកសក់សេះ។ យើងគួរផ្ដើមពន្យល់យុវជនយើងអោយជៀសវាងរឿងទុកសក់វែ ងនេះផងហើយ ព្រោះមិនមែនជាការល្អមើលសោះ ប្រុសច្រលំស្រី ស្រីច្រលំប្រុស ខុសបែបបទខ្មែរ។ យើងគួរមើលប្រទេសគេក្បែរខាងយើងនេះផងគេធ្វើយ៉ាងណាគេការពារយ៉ាងណា។
គប្បីម៉ឺងម៉ាត់អោយបានយូរអង្វែង
នៅអោកាសផ្លាស់របបគ្រប់គ្រង នៅប្រទេសណាក៏ដោយក្នុងលោកនេះ គេតែងតែផ្លាស់តាមរបៀបក្ដៅទៅតាមបញ្ញត្ដិអោយមនុស្សធ្វើតាមកុំអោយល្អៀងបាន។ ជាពិសេសលុះត្រាតែអ្នកកាន់អំណាចនោះ ប្រយ័ត្នប្រយែងខាងផ្លូវច្បាប់ គោរពច្បាប់ទៅផងទើបបានចំរើន ច្បាប់នោះឯងមានប្រសិទ្ធិភាព។ ដូចជាគ្រួសារនិមួយៗទាល់តែមេគ្រួសារនោះ ពូកែម៉ឺងម៉ាត់ ទើបគ្រួសារនោះបានត្រឹមត្រូវទៅតាមកន្លងល្អ មិនមែនរង់ចាំតែសមាជិកគ្រួសារនោះ គោរពតាមតែឱវាទខ្លួនជាមេនោះទេ។ យ៉ាងណាមិញប្រទេសជាតិនិមួយៗក៏ដូចនោះដែរ គួរណាស់តែអ្នករក្សាអំណាចស្ថិតនៅក្នុង គន្លងច្បាប់នោះទៀងទាត់ ម៉ឺងម៉ាត់ទើបប្រជាពលរដ្ឋបានសុខសាន្ដទៅកើត តែកាលណាមិនគោរពច្បាប់ ធ្វើតាមតែ តណ្ហារបស់ខ្លួននោះ ប្រទេសនោះទៅមុខពុំរួចទេ នៅតែវិលវល់ដូចបែបចាស់ដដែលជាដដែល។ ម្យ៉ាងទៀត បើយើ ងតឹងម៉ឺងមាត់ពីដំបូងយ៉ាងណា យើងត្រូវតឹងត្រូវម៉ឺងម៉ាត់អោយរហូតទៅ កុំតឹងម៉ឺងម៉ាត់តែមួយឆាប រួចធូរស្តែតនោះ ដូចយើងបានឃើញស្រាប់ថ្ងៃទី៩ តុលា ១៩៧០យើងប្រកាសប្រទេសជាសាធារណរដ្ឋ គឺសន្មតថាប្ដូរផ្លាស់អស់របៀប រាប់ចូលទាំងល្បែងពាលាផង សិស្សានុសិស្សបានទាំងដុតរូបសំណាកបៀប៉ោ នៅមុខសក្យមុនីចេតិយផងជាសញ្ញាថា យើងត្រូវឈប់លេងបៀអាប៉ោងទៀតហើយ។ នៅពេលនោះដូចជាស្ងប់បន្ដិច ប៉ុន្ដែមិនយូរប៉ុន្មានល្បែងពាលាក៏រស់រវើកឡើងវិញមកពីអ្វី? មកពីច្បាប់យើងបន្ធូរបន្ថយឆិនឆៃ រួចអ្នកខាងលើបែបខ្ជិលបន្ដិចផង ក៏បណ្ដោយៗទាស់អីចឹង ទៅ។ ខ្មែរយើង មានចរិតតឹងរ៉ឹងម៉ឺងម៉ាត់តែមុនដំបូង យូរទៅធូរស្ដែត។
និយាយយើងឆាប់បន្ធូរនេះ ខ្ញុំនៅនឹកឃើញបន្ដិចថា នៅឆ្នាំ ១៩៤០ កាលយើងរាជការបារាំងខ្មែរបានតទល់ចំបាំងសៀម គគ្រឹកគគ្រេង តែមិនទាន់ជាសាហាវដូចសព្វថ្ងៃនេះផងទេ រាជការបារាំងបានធ្វើសំបុត្រចុះថ្ងៃទី១៧ មិថុនា១៩៤០ ហាម ប្រាមទាំងអស់ មិនអោយបើកវង់រាំច្រៀងស្រុកកើតសង្គ្រាម។ កាលណោះស្ងាត់អស់ ហើយស្ងាត់រហូតរាប់ឆ្នាំ។ ឯ យើងសព្វថ្ងៃនេះមិនដូច្នោះទេ ហាមបិទតែមួយភ្លែតបើកវិញ រោងកុនក៏ដោយ រង្គសាលក៏ដោយ ដូចជាច្បាប់ស្ថិតនៅ តែលើក្រដាសសោះតែម្ដង ហាមអ្វីគ្មានប្រសិទ្ធិភាពដូចជំនាន់បារាំងទេ។ និយាយនេះមិនមែនសរសើរច្បាប់បារាំងទេ តែសរសើរថា គំនិតបារាំងវាម៉ឹងមាត់មែនទែន។ ព្រោះតែវាម៉ឺងម៉ាត់អីចឹងហើយ បានជាវាត្រួតក្បាលឯងកើត។ ខ្មែរយើងព្រោះតែធូរស្ដែត ស៊ែតព្រលែតអីចឹងហើយ បានជាពិបាកគេចផុតពីកញ្ជះគេ ទាំងរាស្រ្ដទាំងនាម៉ឺននោះ។ ខ្ញុំនិយាយនេះដូចជាធ្ងន់ ប៉ុន្ដែនិស្ស័យខ្ញុំ ខ្ញុំបានសច្ចាថាខ្ញុំសុំរស់នៅជាខ្មែរ ស្លាប់ទៅក៏ជាខ្មែរ ហើយរស់ក្នុងកំនើតថ្មីវិញ ក៏ជាខ្មែរដែរ។ ខ្ញុំមិនចង់អោយជនជាតិណាកាលៃខ្ញុំជា ជាតិផ្សេងសោះឡើយ។ ម្យ៉ាងទៀត យើងចូលចិត្ដតែធ្វេសចាំ ជិតសឹមធ្វើតែម្ដង។ នឹកមើលនៅពេលកសាងអ្វីមួយនៅតាមខេត្ដតាមក្រុងអស់លោកយើងច្រើនមិនសូវប្រញាប់ ធ្វើទេ លុះតែដល់ពេលជិតសំពោធតែម្ដង ក៏តាំងប្រញាប់ធ្វើទាំងយប់ទាំងថ្ងៃ គ្រវីសគ្រវាសអោយតែបានហើយសំរាប់សំពោធយកគាប់មួយពេលនោះទៅ។ សួនច្បារគ្មានផ្កា កាច់ផ្កាមកដោតបញ្ឆោតទៅ អន្ដូងគ្មានទឹកដងទឹកពីរបីឡាន យកមកចាក់អោយពេញទៅសំរាប់ «ព្រះអង្គទតសរសើរ» ពេលសំពោធសមិទ្ធិរុក្ខផង កេណ្ឌយកចេកម្នាស់ល្អៗមក ដាក់គរពោរពាសង្ហាញ ហើយទ្រុងមាន់មួយក៏ចេះតែដើរហើរហោះតាមព្រះអង្គស្ទើរគ្រប់ខេត្ដ ភរបញ្ជាក់អំពីការចំរើ នខាងចិញ្ចឹមមាន់។ អាងតែ «ឳ» ខ្វាក់ គ ថ្លង់ «កូនចៅ» គិតតែពីភរវក់វីយកមេដាយ។ នែ! សម័យនោះ!។ ឥលូវនេះ សម័យនេះ ខ្ញុំសូមធ្វើសំនូមពរកុំអោយហែលតាមដំណើរមុននោះអោយសោះ។ រួមគ្នាធ្វើអោយស្មោះម៉ឺងម៉ាតអោយរហូតកុំបន្ធូរ។
ការសន្ទិះសង្ស័យ
អ្នកដឹកនាំរដ្ឋខ្មែរ រដ្ឋខ្មែរតាំងតែពីដើមមកចូលចិត្ដតែសង្ស័យគ្នាទៅវិញទៅមក។ ការសង្ស័យនេះ ចេញផលជាការកាប់សំលាប់គ្នាឥតប្រណី។ អ្នកដែលកំពុងកាន់អំណាច រមែងតែងតែមិនទុកចិត្ដចំពោះអ្នកដែលធ្លាប់រួមការជាមួយដោយ ចេះតែក្រែងថា តិចលោអានេះវាដណ្ដើមអំណាចអញទៅ តិចលោកអានេះវាសំលាប់អញដើម្បីយកតំណែងអញទៅ! តិចលោអីចេះ តិចលោអីចុះ! ច្រើនប្រការ។
កាលបើនឹករអើលដូច្នោះហើយ ក៏តាំងលែងទុកចិត្ដ រួចបើជួនជាមានអាម៉ីអាថោងចាក់រុកបន្ដិចផងនោះ ក៏តាំងជឿជាក់មែនទែន ថាសហការី ឬមិត្ដពីដើមនោះក្បត់ខ្លួនមែនទែនតែម្ដង។ ដល់មកត្រង់ណេះក៏តាំងរកលេសចោទប្រកាន់សហការីនោះ ឬមិត្ដនោះអោយគ្នាទៅជាអាក្រក់ដើម្បីយកទៅសំលាប់ចោលទទេទៅ។ ផលវិបាកដែលកើតឡើងដោយការចេះតែសង្ស័យគ្នានេះ ជួនកាលនាំអោយកើតសង្រ្គាមក្នុងស្រុកយ៉ាងធំទៅផងក៏មាន។
ខ្ញុំសុំរំលឹករឿងមួយ ស្ដេចសុគន្ធបទ (រវាងសតវត្សទី១៥ នៃគ.ស) ស្រលាញ់គាប់ព្រះទ័យនិងប្អូនថ្លៃឈ្មោះ «កន» នោះណាស់ ថែមទាំងប្រទានងារជា «ឃុនលួងព្រះស្ដេច» ត្រួតត្រាលើក្រសួងសង្ឃការីថែមទៅទៀត។ ក្រោយមកស្រាប់ តែសង្ស័យថា ឃ��នលួងព្រះស្ដេចកនប្រុងដណ្ដើមអំណាច។ លុះស្ដាប់ពាក្យចាក់រុកពួកមន្រ្ដីដែលស្អប់ ឃុនលួងព្រះស្ដេច កននោះថែមទៀតទៅ ក៏យល់ថា ឃុនលួងព្រះស្ដេចកនប្រុងក្បត់មែនទែន ទើបអោយគេតាមចាប់ឃុនលួងព្រះស្ដេ ចកន យកមកសំលាប់ ឯឃុនលួងព្រះស្ដេចកនដឹងខ្លួនក៏ភៀសខ្លួនទៅកេណ្ឌរាស្រ្ដក្បត់មែនទែនតែម្ដង ចេញមុខច្បាំងនឹងស្ដេចផែនដីពេញទំហឹង។ ប្រជារាស្រ្ដកើតវិនាសហិនហោចខ្លោចផ្សា អន្ដរកប្ប សំលាប់គ្នាដូចសត្វធាតុ។ ឃុនលួងព្រះស្ដេចកនធ្វើគតព្រះសុគន្ធបទទៅវិញ ហើយយករាជសម្បត្ដិមកសោយតាំងខ្លួនជាម្ចាស់ផែនដីឆ្កុយ ហើយក៏តាំងសប្បាយរាំរែកតាមគន្លងស្ដេចផែនដីព្រងើយ!។ នេះរាស្រ្ដស្លាប់មួយលើក។ ស្ដេចកននេះកំពុងត្រេកត្រអាល ក៏ស្រាប់ស្ដេចអង្គចន្ទ (អង្គចន្ទទី១) ចេញពីសៀមមកវិញលើកទ័ពគគ្រឹកគគ្រេង មកដេញស្ដេចកននោះទៅវិញ។ ការកាប់សំលាប់គ្នាឯង វះសាច់ កាច់ឆ្អឹងគ្នាឯង ក៏ផុសឡើងម្ដងទៀត ប្រជារាស្រ្ដវិនាសជីវិតរាប់ពុំអស់។ ទំរាំតែផ្ដួលស្ដេចកនបាន ចំនាយស្ទើរអស់ពូជខ្មែរដែលខ្លាំងពូកែ។
នេះជារឿងចាស់ ដែលអ្នកប្រវត្ដិសាស្រ្ដគេដឹងគ្រប់ៗគ្នា ហើយរកហេតុទៅឃើញថា គឺមកពីស្ដេចអ្នកដឹកនាំចេះតែសង្ស័យអ្នកដែលធ្លាប់ស្រលាញ់ពីដំបូង ពោលគឺស្ដេចសុគន្ធបទ សង្ស័យលើឃុនលួងព្រះស្ដេចកន រហូតដល់មានរឿ ងនាំអោយរាស្រ្ដស្លាប់ពាសវាលពាសកាល។
រឿងថ្មីមួយទៀតកាលពី២០ឆ្នាំមុននេះ នរណាក៏ដឹងដែរថា សឹង ង៉ុកថាញ់ រត់ចូលព្រៃទៅជាមេខ្មែរសេរី ក៏ដោយសារ ស្ដេចសីហនុមិនទុកចិត្ដគាត់។ រំលឹករឿងនេះឡើងវិញ អ្នកភ្នំពេញនឹកឃើញភ្លាម។ កាលណោះលោកសឹង ង៉ុកថាញ់ ត្រូវរដ្ឋាភិបាលបារាំងដោះលែងមកវិញ ថ្ងៃ៣០ តុលា ១៩៥១ លោក សឹង ង៉ុកថាញ់មកភ្នំពេញរាស្រ្ដខ្មែររាប់ម៉ឺននាក់ ទទួលគាត់។ សីហនុ ស្រាប់តែក្រែងរឯងថា អៃយ៉ា អាម្សៀនេះមានរាស្រ្ដរាប់អានខ្លាំងណាស់តើ មិនស្រួលទេ ថ្ងៃក្រោយអាម្សៀនេះមានប្រជាប្រិយភាពសំបើមហើយ អញអស់មានមុខមានមាត់ហើយ ដូច្នេះត្រូវចាត់ការយកអានេះចេញទើបបាន។ សឹង ង៉ុកថាញ់ មិនមែនមានត្រចៀកដូចត្រចៀកពាង មានភ្នែក ដូចភ្នែករិស្សីឯណា គាត់មានត្រចៀកនឹងភ្នែកជាមនុស្សដែរ ដឹងខ្លួនក៏ភៀសចូលព្រៃបាត់។
រឿងមួយទៀតនរណាមិនដឹង ជួន ម៉ុម ជាអ្នកចេះដឹងល្បីពីស្រុកបារាំងមក។ គ្រាន់តែហៀបតែនឹងដាក់ជើងចុះជាន់លើដីពោធិ៍ចិនតុង ក៏ស្រាប់តែត្រូវពួកឆ្កែសីហនុនៅត្រៀបត្រាចាំខាំពាំយកទៅអោយសីហនុនោះ គេថាជួនម៉ុមជាមនុស្សក្រហម។
មួយទៀត ៤-៥ឆ្នាំមុននេះនរណាទៅភ្លេច? ហ៊ូ យន់ ហ៊ូ នឹម ខៀវ សំផន បានបាត់ខ្លួន កើតដោយសារនរណា? គឺមកពីពួកនិយមស្ដេចពាល សីហនុពួកចៃវាំង៘ រាស្រ្ដខ្មែរណាម្នាក់ដែលភ្លេចពាក្យជេរប្រទេចរាល់ថ្ងៃរបស់សម្ដេចសីហ នុ ទៅលើពួកទាំងបីនោះ? សរុបមក សអោយឃើញថាអ្នកដឹកនាំយើងគឺសីហនុនោះរវល់តែសង្ស័យវរជនឯទៀតរវល់តែនឹងច្រណែននឹងប្រជាប្រិយភាពគេឯទៀត រករឿងមិនអោយនរណាលូតលាស់ខ្ពស់ជាងខ្លួនកើត អោយមានតែខ្លួនម្នាក់ជាកំពូលជាដើម ជាមេ ជាឯក លើគេ។
លទ្ធផលនៃទិដ្ឋចង្រៃនោះ នាំអោយវរជនបញ្ញវន្ដឃ្លាតឆ្ងាយពីសីហនុរហូតដល់សព្វថ្ងៃនេះ មានបក្សមានពួកស៊ីសាច់ ហុតឈាមគ្នាគ្មានពិចារណា ព្រោះតែការកាន់ជើងពួកក្រហម ពួកខៀវ មិនគិតពីរួមរស់ជាខ្មែរ ដោយសុខសាន្ដសោះ ។ ខ្ញុំនិយាយប៉ុណ្ណេះ តើអស់លោកសង្កេតឃើញបែបនេះទេ? សុំជួយពិចារណាផង។
ហេតុអ្វីបានជាយើងអោនថយ
ខ្ញុំយល់ថា ខ្មែរយើងសម័យសតវត្សទី១៣ កសាងនគរវត្ដរួច ក៏ចាប់ចុះថយឥទ្ធិពលបន្ដិចម្ដងៗ ដរាបដល់រៀវរួចរួញដល់សព្វថ្ងៃនេះ។ ហេតុដូចម្ដេចក៏ដូច្នោះ? ដោយហេតុថា ជំនាន់នោះ គេផ្ដាច់ការពន់ពេក ប្រើកំលាំងមនុស្សដូចគោក្របីអោយដឹកថ្មធំៗ មានទំងន់ហួសកំលាំងយកមកធ្វើប្រាសាទហើយបង្ខំអោយធ្វើគ្មានពេលសំរាក។ ប្រាសាទទាំងឡាយ នៅអង្គរពិតជាមរតកអនុស្សាវរីយ៍ របស់ដូនតាយើងប្រាកដណាស់។ នៅពេលកសាងប្រាសាទទាំងឡាយនៅអង្គររួច យើងកត់សំគាល់ឃើញ ប្រជាពលរដ្ឋខូចទឹកចិត្ដអស់រហូតដល់សត្រូវចូលមកវាយប្រទេសជាតិ ប្រជាពលរដ្ឋពេលនោះ កំពុងធុញទ្រាន់នឹងការលំបាកពន់ពេកក៏កើតចិត្ដនឿយណាយលែងមានចិត្ដការពារប្រទេសជាតិទៅ។ ហើយរហូតមក ចេះតែចុះថយឥទ្ធិពលជាលំដាប់ ឥតមានវរជនណាជួយបណ្ដុះទឹកចិត្ដប្រជាពលរដ្ឋ អោយភ្ញាក់រលឹកឡើងវិញទេ ចេះតែបណ្ដោយយូរៗទៅប្រជារាស្រ្ដក៏ទៅជាអស់សង្ឃឹម ចំពោះជោគវាសនាខ្លួននាំអោយខូចទឹកចិត្ដរឹតតែខ្លាំងឡើង។ ណាមួយត្រូវពួកស្ដេចជិះជាន់ផង ណាមួយជីវភាពលំបាកផងក៏ដេកផ្សងចាំតែវាសនាប៉ុណ្ណោះ។
នៅពេលដែលវាចូលលុកប្រទេសនេះម្ដងៗ សត្រូវតែងតែឃោសនាថា យើងមកជួយរំដោះអ្នករាល់គ្នាអោយរួចពីក្រញាំរបស់ពួកមនុស្សមួយចំនួនដែលកំពុងជិះជាន់អ្នករាល់គ្នាសព្វថ្ងៃ។ គួរកត់សំគាល់ថានៅពេលសត្រូវចូលមកវាយ ម្ដងៗ មិនដែលអត់មានមនុស្សក្បត់រត់ទៅចូលខាងសត្រូវនោះទេ តែងតែមានជាដរាប ជួយឃោសនាអោយសត្រូវទៅទៀត ជាហេតុនាំអោយប្រជាពលរដ្ឋយល់ច្រលំថា គេមកជួយរំដោះយើងអោយរួចពីការលំបាកគ្រប់យ៉ាងមែន តោងតែយើងជួយខាងសត្រូវទើបបាន សេចក្ដីសុខ ហើយបបួលគ្នាចូលខាងសត្រូវដោយមិនដឹងខ្លួនទៅទៀត។ ពីនោះរៀងមកដល់សតវត្សទី ១៧ យើងចាប់ចុះមែនទែនដល់មកសតវត្សទី១៨ ខ្មែរក្លាយជាជាតិមួយបាក់ស្បាត អស់មានគំនិតអ្វីដែលហៅថាតស៊ូនោះរលីង គិតតែពីទូលកញ្ជើរត់ រត់ជាទំលាប់មកដល់សព្វថ្ងៃនេះតែម្ដង។
អស់លោកជួយពិចារណាមើល រហូតដល់បច្ចុប្បន្នកាលនេះ តើយ៉ាងណា? យៀកកុងយួនខាងជើងចូលមកវាយប្រទេសខ្មែរ ដុតបំផ្លាញផ្ទះសំបែងអ្នកស្រុក ហើយមានស្ដេចសីហនុបានជួយស្រែកពួកនោះទៀត ជាហេតុនាំអោយប្រជាពលរដ្ឋយើង ទៅតាមគន្លងសតវត្សមុនៗតែម្ដង។ ខ្ញុំសូមរំលឹកដោយស្មោះត្រង់ថា ព្រោះតែគន្លងបាក់ស្បាត វង្វេងចូល នឹងសត្រូវរាល់ៗជំនាន់នេះហើយ ទើបនគរកម្ពុជាធិបតី នៅរួមរួញតូចប៉ុនបាតដៃសព្វថ្ងៃនេះ ហើយបើកុំតែបារាំងចូលមកធ្វើជាចៅហ្វាយទាន់ កុំអីរលាយបាត់ផងក៏មិនដឹង បានបារាំងវាចូលមក វាខាឃាំងទុកត្រួតត្រាក៏បាននៅសល់ប៉ុណ្ណេះ។ នេះហើយវាសនាកម្ពុជាយើងដែលត្រូវតែមានចៅហ្វាយត្រួតត្រានោះ។
ចំពោះការអោនថយរិទ្ធានុភាព ខ្ញុំសូមប្រៀបធៀបទៅនឹងមហាប្រទេសខ្លះ ពីសម័យបុរាណ ដូចយ៉ាងមហាប្រទេសចិនប្រជាមានិត ជាមហាអំណាចនៅអាស៊ីដែរ កាលជំនាន់សេ្ដចចិនឈ្មោះជិន ស៊ីហួងទី Chin Shih Houngti ខ្លាចពួកម៉ុងហ្គោលចូលវាយប្រទេសចិន ស្ដេចនោះក៏ចាប់សាងកំពែងដ៏ធំ នៅសតវត្សទី៣ មុនគ្រិស្ដសករាជ (Grande Murai- lle) ហើយរហូតដល់ប្រាំពាន់គីឡូម៉ែត្រ នាំអោយប្រជាជនចិនលំបាកវេទនាជាអស្ចារ្យ សង់រួចកាលណា ប្រជាជនចិនហត់នឿយយ៉ាងខ្លាំង គ្មានកំលាំងធ្វើសង្គ្រាមសោះ។ ទទួ��ពេលនោះពួកម៉ុងគ្ហោលក៏ចូលមកវាយទៀតហើយឃោសនាថា មកជួយប្រជាពលរដ្ឋចិនអោយផុតពីទាសភាព ប្រជាជនចិនក៏ជឿមួយចំនួនធំលែងជួយកងទ័ពរដ្ឋាភិបាល នាំអោយកងទ័ពរដ្ឋាភិបាលទន់ខ្សោយ បណ្ដោយអោយសត្រូវវាយធ្លាយមហាកំពែងនោះទៅ ហើយមហាប្រទេសចិនសម័ យនោះ ក៏ធ្លាក់ចុះក្នុងហាយនភាពពេលនោះទៅ។
នៅអេហ្ស៊ីបក៏ដូច្នោះដែរ ហេតុតែចង់បានកេរ្ដិ៍ឈ្មោះខ្ពស់ស្មើនឹងទេវតា ស្ដេចអេហ្ស៊ីបឈ្មោះរាមសេសទីពីរបានសាងមហាចេតិយ Pyramide ទុកជាកិត្ដិគុណដ៏សំខាន់របស់សក្យវង្ស បន្ទាប់ពីនោះមក អេហ្ស៊ីបក៏ចុះថយបន្ដិចម្ដងដរាប។ ការចុះឥទ្ធិពលទាំងយើងទាំងគេនេះ គឺបណ្ដាលមកពីការអ្នកគ្រប់គ្រង ស្រវាប្រទាញតែនឹងរឿងកិត្ដិយសចង់ប្រកួត នឹងអាទិទេព ជាក់ច្បាស់ណាស់។
ឥលូវនេះ ខ្ញុំសូមនិយាយអំពីប្រទេសដែលគេបានចំរើនវិញម្ដង។ តើគេចាត់ការយ៉ាងដូចម្ដេចខ្លះ? ដូចយ៉ាងប្រទេសជប៉ុន កាលពីសតវត្សទី១៩ ស្ដេចរបស់គេឈ្មោះអធិរាជ (មេឥជិ Meiji) ព.ស.២៤១០ គ.ស.១៨៦៦ បានភ្ញាក់រលឹកឈ្វេងយល់ថា ប្រទេសជប៉ុនត្រូវតែមានអ្នកចេះដឹងច្រើន តទៅអនាគតទើបបានចំរើន ហើយគ្មាននរណាប្រមាថបាន។ គិតដូច្នោះក៏ចាត់បញ្ជូនកូនសិស្សអោយចេញទៅរៀននៅបរទេសជាច្រើនប្រទេស។ មិនយូរប៉ុន្មានកូនសិស្សនោះ ចេះដឹងនាំចំណេះចេះដឹងធ្វើការបំរើប្រទេសជប៉ុនវិញ បានចំរើនជាលំដាប់ដរាបសព្វថ្ងៃ។
ឯប្រទេសថៃក៏ដូច្នោះដែរ ស្ដេចឈ្មោះព្រះបាទសម្ដេចចុលាចមភ្លៅ កាលពីឆ្នាំ ព.ស.២៤១១ គ.ស.១៨៦៧ បានចាត់កូនចៅគេអោយទៅរៀននៅបរទេសជាច្រើនគ្នាដូចយ៉ាងលោក ឃួង អភ័យវង្ស លួងប្រឌីភ្នំយ៉ុង...ជាដើម គេចេះដឹងត្រលប់មកវិញ មានចំណេះគ្រប់វិស័យសំរាប់ធ្វើការអោយប្រទេសថៃ។ ឯយើងខ្មែរឯណេះវិញ មានស្ដេចណា ចាត់កូនសិស្សណា អោយទៅរៀនដូចជប៉ុន ដូចសៀមទេ?។
នៅសម័យ ព.ស.២៤១១ គ.ស ១៨៦៧ នោះស្ដេចខ្មែរកំពុងតែដណ្ដើមអំណាចគ្នាសោយរាជ្យសម្បត្ដិ។ ប្រជាពលរដ្ឋស្លាប់គរជើងលើគ្នា។ តមកមានដែរក្រសួងអប់រំជាតិ បញ្ជួនកូនសិស្សអោយទៅរៀននៅបរទេសដោយផ្ដល់អាហាររួបករណ៍ ដោយចំនួនតិចហើយស្ដួចស្ដើងថែមទៀត ឬក៏ប្រទេសនោះ គេអោយអាហាររូបករណ៍ ប៉ុន្ដែម្ដងៗដោយបើព្រះ អង្គមិនសព្វព្រះទ័យ ក៏តាំងអោយរដ្ឋាភិបាលផ្ដាច់អាហាររូបករណ៍ពីសិស្សនោះប្រញាប់។ សិស្សនោះគ្នាតែលតោល វង្វេងវិលវល់លែងចង់នៅជាខ្មែរ ចង់តែសុំប្ដូរឈ្មោះចូលសញ្ជាតិបរទេសតែម្ដង ដើម្បីរស់រានមានជីវិត ស្ដេចខ្មែរយើងវាអីចឹង! គំនិតនេះ គឺគំនិតមិនចង់អោយនរណាចេះជាងខ្លួនជាពួកស្ដេច ប៉ុន្ដែមិនយល់ថា គំនិតខ្ទប់គ្នាឯងមិនអោយចេញក្រៅនេះជាគំនិតសំរាប់ធ្វើខ្ញុំគេនោះទេ។ ស្ដេចនេះមិនយល់ថា តែកាលណាប្រជាជនល្ងង់ ហើយប្រទេសនឹងស្ថិតនៅជាខ្ញុំគេនោះមិនយល់ទេ។ ស្មានតែថា អញស្ដេច អញចេះ ចេះគ្រប់សព្វឬ? បើគ្មានដៃជើងមន្រ្ដីសេនាបតី ជាអ្នកចេះដឹងផង មានតែពួកអបអែបបន្ទរលើកជើងហេកហកមុខក្រោយ តើធ្វើអោយស្រុកលូតទៅកើតឬ? ព្រោះហេតុដូច្នេះហើយ ទើបបានដូចជាសព្វថ្ងៃ ពេលមានអាសន្នកើតឡើង យើងខ្វះអ្នកចេះដឹងសំខាន់ៗ សំរាប់ធ្វើការ យើងផ្ទុកផ្ដាក់ កិច្ចការតែទៅលើបុគ្គលមួយចំនួនអោយធ្វើការ ហើយបើពួកនោះធ្វើខុសផ្ដាច់ការអាវ៉ាសែក្បត់ជាតិលក់ជាតិក៏តាម តែពួកនោះចាត់អ្នកឯទៀតគ្មានដឹង គ្មានយល់អ្វីទាំងអស់ ព្រោះមិនដឹង ចេះកិច្ចការនេះផងសោះ។
ដូចមានពាក្យកាព្យបរមបុរាណតែងពោលនិយាយតៗគ្នាមកថា «ស្ដេចខ្លៅ នាម៉ឺនខ្លៅដូចពស់ធាងត្រាវពេនមាត់ជណ្ដើរ ស្ដេចប្រាជ្ញ នាម៉ឺនមហិទ្ធិយក្យ ដូចពស់ពភ្លាក់ពេនមាត់ទ្វារ» នេះហើយលទ្ធផលនៃការឃាត់ហាមរបស់ពួកស្ដេច ពួកល្មោភអំណាចជំនាន់មុនៗ ដែលតែងរកឱកាសជំទាស់រឿយៗ មិនអោយសិស្សចេញទៅក្រៅ ខ្លាចទៅជាក្រហមទៅ ជាខៀវ។ នែ! គំនិតនេះគួរអោយខ្លាចរអាខ្លាំងណាស់ ព្រោះគំនិតដែលនាំអោយស្រុករលាយដោយមិនដឹងខ្លួន។
គួរមានចិត្ដសប្បុរស
ខ្ញុំបានសង្កេតឃើញអ្នកមានថ្នាក់សេដ្ឋីគហបតីខ្លះ ហេកហកជួយជាតិតែបបូរមាត់ក្រៅ អើចាំជួយកសាងនេះ ចាំជួយកសាងនោះ អើចាំឆ្នាំក្រោយសិន ចាំទៅ! ដេកចាំទៅ! ពួកនោះកាលសម្ដេចសីហនុនៅ សីហនុប្រកាសក្ដែងៗ ខ្លាចកុម្មុយនិស្ដ ចូលមកប្រមូលទ្រព្យសម្បត្ដិទុកជារួមក៏បាននិយាយថា ហ៊ឹះ ចាំឆ្នាំក្រោយទៅអញចូលជាសមាជិកសង្គហជាតិ ចាំថ្ងៃស្អែកទៅអញយកអំណាចទៅអោយទាហាន (កាលនោះទាហាននៅខេត្ដឧត្ដរមានជ័យ និងព្រះវិហារកំពុងក្រខ្សត់អត់ឃ្លាតយ៉ាងខ្លាំង រដ្ឋាភិបាលអំពាវនាវអោយជនជាតិ រៃអង្គាសម្ហូបកំប៉ុងយកទៅអោយគណកម្មការមួយ ដែលមានភារៈទទួលយកទៅចែកអោយទាហានទាំងនោះ)។ ស្អែកជាស្អែកថ្ងៃណេះជាថ្ងៃណេះ ថ្ងៃណោះ ខែនេះជាខែនោះ ឆ្នាំនេះជាឆ្នាំក្រោយ មានអីអត់អីទទេ! អញគ្មានរវល់នឹងសេចក្ដីពំពាវនាវស្អីទាំងអស់! នរណាធ្វើអីធ្វើទៅ! ដ ល់មកសម័យនេះទៀត ប្រជាជនខ្មែរកំពុងលិចលង់ក្នុងរលកមហន្ដរាយវិនាសទ្រព្យធនអស់រលីង គ្រួសារព្រាត់ប្រាស គ្នា កូនខ្មែរកំព្រាតៀបត្រា ខ្វះជំរក ខ្វះអាហារ ខ្វះឱសថ ដេកចាំតែស្លាប់គ្រប់ទិសតំបន់ គឺថាជីវភាពប្រជាជនខ្មែរ កំពុងត្រូវចំរាញ់ទឹកភ្នែកស្រែកហៅជំនួយរលូងៗ ក៏ពួកអភិជនពួកសេដ្ឋីគហបតីទាំងនោះខ្ទប់ភ្នែកបិទត្រចៀក លែងឃើញ លែងលឺទាំងអស់។ នរណាស្លាប់ នរណាវេទនា អញមិនដឹងទាំងអស់។ រដ្ឋាភិបាលអំពាវនាវ អំពាវនាវខ្យល់ទៅ! អញអ៉ឺអើតែមាត់ ចាំថ្ងៃនោះថ្ងៃណោះ ខែណេះ ខែណោះ សុំជួយអោយនេះអោយនោះ ដេកចាំទៅ បើរបេះអំ បិលមួយគ្រាប់។!
នែ អ្នកមានស្រុកខ្មែរវាមានអីចឹង វាមិនមែនដូចពួកសេដ្ឋី គហបតីជាតិអ៊ិស្រាអែលឯណានោះកាលណា? សេដ្ឋីគហបតីអ៊ិស្រាអែល គេនៅដល់ទៅសហរដ្ឋអាមេរិកឯណោះ គេចេញលុយចេញកាក់ផ្ញើទៅរដ្ឋាភិបាលគេ អោយរដ្ឋាភិ បាលគេមានកំលាំងធ្វើការតស៊ូជាមួយអារ៉ាប់។ បើមិនបានអី ក៏អំពើសប្បុរសនោះឯង ជាការលើកទឹកចិត្ដទាហានគេ លើកទឹកចិត្ដអ្នកដឹកនាំរដ្ឋគេយ៉ាងជាក់ស្ដែងដែរ។ ឯសេដ្ឋីគហបតីស្រុកឯងដេកចាំមើល អ៉ឺអើតែមាត់ក្រៅ។
កាលសម្ដេចសីហនុនៅ ពួកអ្នកកំណាញ់ទ្រឹស្ដស្មូរនោះ និយាយអាងលេសថា សាងស្ពាន ឬសាលាធ្វើអី បើឈ្មោះឯងអស់រលីង បានប្រយោជន៍អី? លុះដល់សម័យនេះ ពួកដដែលនេះនិយាយទៀតថា ជួយធ្វើអីបើពួកនេះសុទ្ធតែពួកពុករ លួយ ខ្ជិលរវល់ជួយធ្វើអី។
នែ! វាទៅអីចឹង! ពួកទាំងនោះមានលេសរហូត។ តាមពិតបើសាងសាលា ផ្ទះពេទ្យ សាងទីជំរក បរិច្ចាគប្រាក់កាសស្រូវអង្ករអោយប្រជាជនដែលគ្នាមានរបត់រត់លូនមកចំរុះក្បាលគ្នាដូចដង្កូវ នៅភ្នំពេញក្ដី នៅទីណាក្ដី ដោយផ្ទាល់ដៃទៅ តើបាត់ឈ្មោះយើងឯណា? អំណោយមនុស្សធម៌យើងមានធ្លាក់ទៅលើដៃពួកដែលយើងថាពុករលួយនោះឯណា? បើយើងប្រកាន់បក្សពួកយើងប្រកាន់ទៅចុះ នេះមិនមែនរាស្រ្ដខ្មែរនៅកាន់បក្សពួកដូចយើងម៉ៃនោះឯណា? គឺយើងប្រគល់អោយចំពោះមនុស្សអត់ឃ្លានតែប៉ុណ្ណោះ មិនមែនអោយមនុស្សដែលយើងស្អប់នោះទេ គឺអោយដល់រាស្រ្ដខ្មែរដែលជាពូជអំបូរយើងទេតើ។
តាមពិតទៅគួរយើងអ្នកមានៗ គហបតីៗ មានមនសិការជាតិ មានសង្គហធម៌ខ្លះទៅផងក្នុងវេលា ដែលស្រុកយើងកំពុងលិចលង់នេះ ព្រោះយើងរាស់គ្នាសុទ្ធតែថាចង់ធ្វើតាមអ៊ិស្រាអែលហើយសុទ្ធតែថា យើងជាពុទ្ធសាសនិកចេះធ្វើបុ ណ្យសុន្ទ៍រទាននោះផង។
គួរឧស្សាហ៍កត់ត្រា ព្រឹត្ដិការណ៍ផ្សេងៗ
តាមធម្មតា ឯកសារ និងព្រឹត្ដិការណ៍ទាំងឡាយនៃសាកលលោក និងប្រទេសជាតិ រមែងមានតំកល់ទុកនៅបណ្ណាល័យជាតិ។ បណ្ណាល័យជាតិជាឃ្លាំងឯកសារដ៏ធំ។ ប៉ុន្ដែចំពោះបណ្ណាល័យជាតិយើងវិញ បើមានអ្នកនិពន្ធណា ត្រូវការស្រាវជ្រាវរកឯកសារណាមួយនោះពិបាករកណាស់ ហើយជួនកាលរកពុំមានផង ជាពិសេសថ្ងៃខែនៃព្រឹត្ដិការណ៍ជំនា ន់មុនៗ រកគ្មានសោះតែម្ដង ពីព្រោះគ្មាននរណា នឹងរវល់កត់ត្រាទុកសោះ។
ប្រការមួយទៀត មកពីអ្នកខ្លះទៅពិនិត្យឯកសារ ឬអានសៀវភៅមុខណាមួយ ឃើញរឿងត្រង់ដែលខ្លួនត្រូវការខ្ជិលចំលង ក៏តាំងហែកត្រង់វគ្គនោះមួយដុំចេញមកជាសម្បត្ដិផ្ទាល់ខ្លួនតែម្ដង។ គំនិតនេះចង្រៃធំ ព្រោះបានបំបាត់ឯកសារមួយទទេ មិនអោយអ្នកដទៃដឹងផង។ សូមអស់លោកដែលមានគំនិតនេះមេត្ដាអាណិតដល់អ្នកក្រោយៗ ដែលគ្នាចង់ដឹងនោះផង។ បើអស់លោកហែកយកតែម្នាក់ឯងទៅ គ្នាបានអ្វីមើល? គួរគិតអាណិតចែកចំណេះចេះដឹងដល់គ្នា ទើបស្រុកយើងសំបូរអ្នកចេះដឹង។
ម្យ៉ាងទៀត ឯកសារនៅស្រុកខ្មែរពិបាករកណាស់ ព្រោះអ្នកកាន់ការរដ្ឋចេះតែកប់បំបាត់ចោល ឬ កាលៃអោយទៅ ជាដូច្នេះដូច្នោះ យកតែល្អក្នុងជំនាន់ខ្លួនទាំងអស់។ ការកប់បំបាត់ចោល ឬកាលៃប្រវត្ដិសាស្រ្ដនោះ គេសង្កេតឃើញ ជាពិសេសពួកស្ដេចនេះតែម្ដង។ ក្នុងរជ្ជកាលមួយៗ របស់ខ្លួន ពុំដែលឃើញមាននិយាយអំពីរឿងអាក្រក់សោះ សុទ្ធតែ ល្អទាំងអស់ ហើយបើមានអាក្រក់ខ្លះនោះ គឺស្ដេចក្រោយជាអ្នកអោយគេសរសេរនូវរឿងស្ដេចមុនដែលស្លាប់ទៅ ហើយ តាមអំពើអាក្រក់ស្ដេចនោះយ៉ាងណាៗតែបន្ដិចប៉ុណ្ណោះ។ រឿងអាក្រក់គ្មានសូវនរណាកត់ត្រាទុកទេ នៅក្នុងវាំង ប៉ុន្ដែរឿងអាក្រក់រឿងឃោរឃៅ រឿងអពមង្គល នៅក្នុងវាំងបែរជាត្រូវបានគេ(រាស្រ្ដដែលដឹង) នោះ នាំមកនិយាយផ្សព្វផ្សាយទៅវិញ។ យើងដែលដឹងរឿងក្នុងវាំងថា ស្ដេចអាវ៉ាសែផ្ដេសផ្ដាសយ៉ាងម៉េចនោះ ក៏ដោយសារតែពាក្យគេ និយាយឥតលាយលក្ខណ៍អក្សរនោះដែរ។
ម្យ៉ាងទៀត រំលឹកឡើងវិញ ឆ្នាំ១៩៦៨នេះ សម្ដេចសីហនុ ដែលខ្លាចមនោគមវិជ្ជាចិនក្រហមចូលស្រុកខ្មែរ ហើយខ្លាចត្រូវរាស្រ្ដក្រលប់ចាប់ព្យួរកនោះ ក៏អោយក្រសួងសន្ដិសុខប្រយ័ត្នប្រយែងក្នុងសៀវភៅចិនប៉េកាំងចូលស្រុក។ ក្រសួងនេះក៏ប្រកាសគំរាមគំហែងរកឈ្មោះណាដែលមានសៀភៅទស្សនាវដ្ដីចិនកុម្មុយនិស្ដយ៉ាងខ្លាំង។ អ្នកខ្លាចគុកច្រវាក់ ហើយដែលធ្លាប់មានសៀវភៅ ឬទស្សនាវដ្ដីចិនប៉េកាំង ពេលនោះប្រមូលដុតចោលគ្មានសល់ ខ្លះដុតរហូតដល់ទៅ សៀវភៅ ឬទស្សនាវដ្ដីរុស្ស៊ី កូរ៉េខាងជើង យួនហាណូយទៅទៀត។
ឯកសារជាច្រើនដែលនិយាយពីទ្រឹស្ដីកុម្មុយនិស្ដនោះត្រូវរលាយអស់មួយសារក្នុងគ្រានោះ។ ឃើញទេខ្លាចកុម្មុយនិស្ដ គំរាមរាស្រ្ដដុតឯកសាររឿងកុម្មុយនិស្ដចោល ដល់ទៅខឹងនឹងអាមេរិកាំង តាំងរករឿងដូច្នេះដូច្នោះទៀត។ ឯកសារនៅស្រុកខ្មែរជំនាន់សីហនុព្រឹលទាំងអស់ និយាយយកតែពីល្អអួតសរសើរតែតួសីហនុមួយ បង្វិលរឿងពិត អោយទៅជារឿងពុំពិតវិញ។ រឿងមានច្រើន រឿងសំលាប់ខ្មែរក្រហមនៅខេត្ដកំពង់ធំយ៉ាងរង្គាល រឿងសំលាប់ខ្មែរក្រហម នៅសំឡូត ភ្នំវាយចាប ខេត្ដបាត់ដំបង៘ និង ៘ តើមាននរណាហ៊ានសរសេរផ្សាយទេ? «ពាក្យពិតរែងស្លែង!ស្លាប់! គ្មាននរណាហ៊ានផ្សាយទេ!»។
ប៉ុន្ដែពិតវានៅតែពិត មានគេអ្នកកត់ត្រានៅតែលបកត់ត្រាបានអីចឹងទៅដែរ។ គឺអាស្រ័យដោយការលបកត់ត្រាដូច្នេះហើយ ទើបព្រឹត្ដិការណ៍ពិតៗពីមុន វាអាចផុសឡើងបាននៅពេលនេះ។ ហេតុដូច្នេះ ទើបខ្ញុំសូមបងប្អូនយុវជនទាំង អស់មេត្ដាអុស្សាហ៍កត់ត្រាទៅផង នូវព្រឹត្ដិការណ៍នៅស្រុកយើងស្រណុកដល់កូនចៅយើងវាសួរ យើងមានចំលើយច្បា ស់លាស់តបទៅវិញ។
ម្យ៉ាងទៀតខ្ញុំសូមសំនូមពរ ចំពោះអស់មិត្ដដែលមានកំនត់ឯកសារផ្សេងៗ នោះសូមមេត្ដាកុំលាក់ទុកសំងំដឹងតែឯង ធ្វើអ្វីបើមានប្អូនៗយុវជនអ្នកស្រាវជ្រាវ គ្នាចូលមកសួរ សូមអោយគ្នាដឹងផង។ យើងចែកគ្នាដឹងផ្សាយដំនឹងបានច្រើន គ្នា ស្រុកយើងសំបូរអ្នកដឹង យើងមិនវង្វេងវិលវល់ដូចកាលកន្លងមកហើយនោះសោះឡើយ។
សាមគ្គីអង្រ្កង
កាលពីឆ្នាំ ១៩៦៤ ខ្ញុំព្រមទាំងគ្រួសារបានទៅលេងចំការនៅច្បារអំពៅ ដែលជាចំការរបស់ឳពុកម្ដាយខ្ញុំយូរអង្វែងហើយ។ ខ្ញុំបានសំរាកនៅក្រោមដើមស្វាយមួយដើម ភ្នែកខ្ញុំមើលទៅមែកស្វាយ ឃើញសំបុកអង្ក្រងនៅចុងមែកមួយ នោះ។ ពេលនោះមានខ្យល់ធ្លាក់មក មិនដឹងហេតុអ្វីស្រាប់តែមានកូនមែកពុកមួយធ្លាក់ប្រឹបមកពីលើចំសំបុកអង្ក្រងនោះ ដូចគេយកឈើមកវាយទំលុះដូច្នោះ ស្រាប់តែក្រហមប្រាកចេញមកតែម្ដង អង្ក្រងដ៏ល្អិតៗ នោះស្ទុះចេញពី សំបុកមកក្រៅដូចជាមានអាសន្នធំ រត់ចុះរត់ឡើង ប្រសេចប្រសាចពេញស្លឹកឈើជិតៗនោះមួយរំពេច ដូចជាដណ្ដឹងសួរគ្នាប្រញាប់ប្រញាល់ អំពីរឿងហេតុដែលមានអ្វីធ្វើអោយរញ្ជួយសំបុកអំបាញ់មិញ។ មិនតែប៉ុណ្ណោះ ពួកវាមួយចំនួន ស្រាប់តែចុះស្រមកដល់គល់មួយរំពេច គូថងខ្ទីត មាត់ហាច្រវាប ដូចជាចាំប្រុងជាស្រេច នឹងប្រហារស្អីណាដែលប៉ះពារដល់វា។ ខ្ញុំយល់ថា អាពួកចុះមកនេះ ទំនងជាចុះមកសង្កេតការណ៍ខាងផ្ទៃក្រោម។ អាពួកនេះឡើងទៅវិញជួបគ្នីគ្នា នៅពាក់កណ្ដាលដើមស្វាយក៏តាំងឈប់ជួបគ្នាបន្ដិចៗ ទំនងជានិយាយប្រាប់គ្នាថាខាងក្រោមគ្មានការណ៍អ្វី។
ដើម្បីចង់ដឹងចិត្ដអង្ក្រងនោះម្ដងទៀត ខ្ញុំយកមែករិស្សីទៅញុលសំបុកវាបន្ដិចទៀត ស្រាប់តែព្រុលឡើងទៀតក្រហម ភ្អិសចេញមកក្រៅខ្លះចុះមកគល់ ខ្លះឡើងទៅចុងសុទ្ធតែពីលឿន ព្រោះវាមានអាសន្នត្រូវតែប្រញាប់ កិរិយាវារងីស រងាសគគាតអង់អាចដូចៗគ្នា។ ឃើញអង្រ្កងមានសកម្មភាពគគាតអង់អាចព្រមៗគ្នាដូច្នេះ ខ្ញុំនឹកបំបែរគំនិតមករកគិត ជាតិខ្មែរនៅពេលកើតសង្គ្រាម បើបានប្រហែលដូចសត្វអង្រ្កងនេះប្រហែលជាខ្មាំងសត្រូវមិនហានឈ្លានពានជាតិខ្មែរយើងទេ។ ខ្ញុំបានមកភ្នំពេញវិញ ខ្ញុំនៅនឹករឿងសត្វអង្រ្កងនេះមែនទែនទៅ ក៏រត់រកលោកញូង សឿង ដែលជាមិត្ដ អោយលោកជួយតែងកាព្យស្ដីអំពីសាមគ្គីអង្រ្កងនេះឡើង។
ខ្ញុំបួងសួងសូមអោយចរិតជាតិខ្មែរទាំងមូលមានសាមគ្គីរួបរួមគ្នាដូចសត្វអង្រ្កង ចេះរួបរួមគ្នាទាំងធំទាំងតូច ចេះមូលមាត់គ្នា នាំគ្នាការពារជាតិខ្មែរអោយបានរុងរឿងស្ថិតស្ថេរចីរកាលតទៅ កុំបីអាក់ខានឡើយ នឹងសុំអោយបានជាជាតិ មួយមានកិត្ដិនាមក្នុងអាស៊ីអាគ្នេយ៍នេះ។
អង្រ្កងចងមិត្ដជាពួកក្រុម | រួមផ្ដុំសាមគ្គីទីត្រង់ណា | ធ្វើជាសំបុកទុករក្សា | ពងពេញត្រៀបត្រាភ្ញាស់បំបែក។ |
កកើតជាកូនពូនជាចៅ | បានជាញាតិផៅច្រើនអនេក | រាយគ្នាយាមល្បាតចាត់ចែងចែក | គ្រប់មែកសារពើឈើលំនៅ។ |
ប្រុងប្រៀបជើងការទាំងយប់ថ្ងៃ | ក្រែងខ្មាំងចង្រៃចិត្ដឃោរឃៅ | រំលោភរុករានពានចូលទៅ | ជិះជាន់លំនៅរបស់វា។ |
កាលណាមែកឈើរង្គើភ្លាម | វាឥតទីមទាមឥតរួញរា | កេណ្ឌពលប្រញាប់ឆាប់ស្ទុះស្ទា | ពុះពារតតាំងប្រឆាំងតប។ |
បញ្ចេញចង្គូម គូទ ងស្នើត | ភ្នែកស្លោស្លន់ស្លើតអើតរហម | សន្ទុះទឹកចិត្ដ ឥតញ៉បញ៉ម | ប្រុងប្របប្រយុទ្ធហុតស៊ីសាច់ |
អ្នកស្រែចំការណាក៏ដឹង | កាលខ្លួនខំប្រឹង យ៉ាងប្ដូរផ្ដាច់ | ឡើងបេះអ្វីៗជាចាំបាច់ | វិះៗប្រកាច់ពីចុងឈើ។ |
អង្រ្កងព្រួតគ្នាទាំងរយពាន់ | ខាំបោសមិនទាន់កាន់ងីងើ | អាខ្លះខាំភ្នែកជ្រែកល្វែងលើ | អាខ្លះរុករើខាងល្វែងក្រោម។ |
ខាំហើយនោមដាក់ចាក់ចូលភ្នែក | កនយើងប្រឹងស្រែកជិតលេចផោម | អៃយ៉ះ អៃយូយអង្ក្រងចោម | ព័ទ្ធលោមជុំជិតរិតខាំខ្លាំង។ |
បោសច្បូតសំលាប់អស់ពួកមុន | ពួកក្រោយទ្វេគុណថែមកំលាំង | រាប់រយពាន់ម៉ឺនចូលតតាំង | ប្រឆាំងខំខាំចាំព្រួតគ្នា។ |
ណាដែលងាប់មុនក៏ងាប់ទៅ | ណាដែលរស់នៅឥតរួញរា | សង្រ្កឹតស្រះស្របន្ដគ្នា | ប្ដូរផ្ដាច់ពុះពារច្បាំងយកជ័យ។ |
នេះគឺសាមគ្គីសត្វអង្ក្រង | សាមគ្គីហ្មតហ្មងចងមានន័យ | ទុកជាតំរាប់ច្បាប់ប្រពៃ | មនុស្សលោកគួរលៃគៃគិតចុះ។ |
ចរិតខ្មែរ ចប់ដោយបរិបូណ៌ |