ព្រះពុទ្ធសាសនានៅនានាប្រទេស
ចុះផ្សាយដោយកែវ ឈុន
ការផ្សាយរបស់មណ្ឌលវប្បធម៌ខ្មែរនៅស្វីស
****************************************
ព្រះពុទ្ធសាសនានៅវៀតណាម(ត)
ថ្ងៃសៅរ៍ ទី30.វិច្ឆិកា 2019.ម៉ោង 9:34
សេចក្តីបន្ថែមចុងក្រោយ
មុននឹងពណ៌នាដល់ហេតុការណ៍ផ្សេងតទៅទៀត គួរនឹងជ្រាបនូវសភាពការណ៍មួយចំនួនរបស់ព្រះពុទ្ធសាសនានៅវៀតណាមភាគខាងត្បូង ឬ សាធារណរដ្ឋសង្គមនិយមវៀតណាមបន្ថែមបន្តិចទៀត គឺ ភូមិស្រុកវៀតណាមស្ទើរតែគ្រប់ដំបន់មានមជ្ឈដ្ឋានប្រជុំជនពីរកន្លែង គឺ៖
១. ខ្ទមអ្នកតា ឬ អាស្រមបូជាទេព្តាអារក្សដែលហៅថា ដិន(Dinh) ជាសាលាប្រចាំភូមិស្រុក ឬ កន្លែងជំនុំរបស់អ្នកស្រុក និង ជាទីបូជាទេព្តាអារក្សអ្នកតាប្រចាំភូមិស្រុក។
២. វត្ត ឬ ចេតិយដែលហៅថា ចួ (Chua=pagoda) ដែលជាកន្លែងបូជាព្រះពុទ្ធជាម្ចាស់ និង វត្ថុស័ក្តិសិទ្ធិនៃព្រះពុទ្ធសាសនាព្រមទាំងជាទីប្រកបពិធីបូជាក្នុងរដូវបុណ្យខាងពុទ្ធសាសនា ដូចជាពិធីបុណ្យថ្ងៃ ១រោច/កើត និង ១៥រោច/កើត និង បុណ្យសែនបុព្វការីថ្ងៃពេញបូណ៌មីខែ៧ ជាដើម ព្រះពុទ្ធសាសនាដូចដែលគោរពបដិបត្តិតាមសាលាចេតិយទាំងនោះ ជារូបបែបផ្សំផ្គុំរវាងនិកាយធៀន(សេន) ជាមួយនិកាយតិនដោ (Tinh do) ឬជាសាសនាបែបអ្នកស្រុក មិនសូវមានខ្លឹមសារធម៌អាថ៌ជ្រៅជ្រះអ្វីប៉ុន្មានទេ គឺជាលទ្ធិគោរពបូជាព្រះពុទ្ធជាម្ចាស់ព្រះពោធិសត្វ ព្រះអរហន្ត ឬ បូជនីយបុគ្គលរបស់ជនជាតិចិន គឺព្រះម៉ែគង់ស៊ីអ៊ីម (ព្រះអវលោកិតេស្វារៈពោធិសត្វ ដែលចិនកម្លាយឲ្យទៅជាស្ត្រី) ព្រះហ្វោហៀន (ព្រះសមន្តភទ្រពោធិសត្វ) ព្រះវ៉ានធូ (ព្រះមញ្ជុស្រីពោធិសត្វ) ព្រះកស្សប ជាដើម ក្នុងវត្តជាច្រើនកន្លែងអាចមានព្រះសង្ឃនៅប្រមាណ ២អង្គខ្លះ ៣អង្គខ្លះ តាមធម្មតា លទ្ធិផ្សំផ្គុំដែលពោលមកនេះ មានឧបាសកមួយប្រភេទនៅសម្រាប់ធ្វើពិធីករ និង ប្រកបពិធីកម្មផ្សេងៗ ខាងសាសនា ហៅថា អាគារិកៈ (Cusi) (គង់ប្រហែលគ្នាជាមួយលោកសង្ឃ ពិធីករក្នុងនិកាយឈិនរបស់ជប៉ុនទេដឹង)។
ក្រៅពីបូជនីយដ្ឋានពីរប្រភេទនេះហើយ ភូមិស្រុកមួយចំនួនអាចមានស្ថានទីសក្តិសិទ្ធិក្នុងលទ្ធិខុងចឺ (Khong Tu) ហៅថា ម៉ៀវ (Mieu) សឹងកសាងឧទ្ទិសចំពោះអ្នកប្រាជ្ញក្នុងលទ្ធិខុងចឺ បន្ថែមមួយប្រភេទទៀតផង ចំណែកវត្តខាងព្រះពុទ្ធសាសនាដែលសំខាន់មានមិនច្រើនប៉ុន្មានទេ ភាគច្រើនជាវត្តនិកាយធៀន វត្តទាំងនេះជាកន្លែងផ្តល់ការសិក្សារៀនសូធ្យផ្នែកធម្មវិន័យ និង ជាទីហ្វឹកអប់រំសមាធិដល់ព្រះសង្ឃនិកាយធៀន សាខាចាស់ៗ ដែលនៅសល់ មានតែសាខាមួយគឺ សាខាថាវដឿង (និកាយធៀនទី ៣) សឹងបច្ចុប្បន្នជាសាខាតូចតាចណាស់ ក្រៅពីនោះជាសាខាដែលកើតក្រោយ (និកាយដែលចាស់បំផុតគឺ ត្រឹកឡឹម ចាប់ផ្តើម ព.ស.១៨២១ ក្រៅពីនោះចាប់ផ្តើមពីពាក់កណ្ដាល ព.សវ.ទី ២២មក) ប្រមាណ ៦ ឬ ៧ សាខាទៀត សមណសក្តិរបស់ព្រះសង្ឃចាត់តាមលំដាប់ថ្នាក់តាមរបៀបដែលមានមកតាំងពីបូរាណ អ្នកដែលអាចដម្លើងសមណសក្តិបានត្រូវឆ្លងកាត់ការប្រឡងដោយរដ្ឋាភិបាលជាអ្នកឃុំគ្រង សមណសក្តិទាំងអស់នេះ នៅពេលដែលវៀតណាមត្រូវធ្លាក់ក្នុងអនានិគមរបស់បារាំងសេស ហើយក៏អស់មានប្រសិទ្ធិភាពទៅ សូម្បីតែមានក៏លុះត្រាតែបានបង្កើតសមាគមពុទ្ធចក្រវៀតណាមឡើងក្នុង ព.ស.២៥០៧ ហើយសភាជាន់ខ្ពស់របស់គណសង្ឃទើបចាត់តាំងរបៀបវិធីប្រឡងតម្លើងសមណសក្តិថ្មី និង ឲ្យមានការប្រឡងយ៉ាងតឹងរ៉ឹង ព្រះសមណសក្តិដែលខ្ពស់បំផុតហៅថា ហ្វា ទឿង (ព្រះឧបជ្ឈាយ៍) រួមគ្នាបំពេញតួនាទីជាមន្ត្រីសង្ឃជាន់ខ្ពស់របស់គណសង្ឃ ហើយគណមន្ត្រីសង្ឃនេះបំពេញតួនាទីជាមេប្រយោគចាត់ប្រឡងព្រះសង្ឃប្រមាណ ៧៥០អង្គ ហើយក៏ត្រូវរួមនៅក្នុងពិធីប្រឡងតម្លើងសមណសក្តិថ្នាក់ទាបចុះមក បុន្តែមុននេះវណ្ណកម្ម ឬ គម្ពីរផ្សេងៗ ដែលព្រះសង្ឃវៀតណាមរៀនសូធ្យស្វាធ្យាយភាគច្រើនជាភាសាចិន មានភាសាសំស្ក្រឹតដែលសរសេរជាភាសាចិនបន្តិចបន្តួចប៉ុណ្ណោះ សម្រាប់ប្រើនៅក្នុងពិធីកម្មផ្សេងៗ តែនៅពេលកតាំងសមាគមពុទ្ធចក្រវៀតណាមរួចហើយ បានមានវណ្ណកម្មពុទ្ធសាសនាជាភាសាវៀតណាមកើតឡើងជាច្រើន។
ឯព្រះពុទ្ធសាសនាថេរវាទនៅវៀតណាមនោះ ពីដើមបានចំកាត់នៅក្នុងជនជាតិដើមខ្មែរ សឹងរស់នៅក្នុងដែនដីកូសាំងស៊ីនភាគខាងក្រោម ដែលធ្លាប់ជាដែនដីមួយភាគរបស់អាណាចក្រខ្មែរ ពេលដែលបារាំងគ្រប់គ្រង និង បានចាត់ឲ្យដីកូសាំងស៊ីនជាឧបភាគមួយនៃប្រទេសឥណ្ឌូចិនរបស់បារាំង វត្ត និង ព្រះសង្ឃថេរវាទនៃជនជាតិខ្មែរទាំងនេះ នៅក្រោមការគ្រប់គ្រងរបស់ប្រមុខសង្ឃកម្ពុជា។
ប៉ុន្តែនៅពេលវៀតណាមបានឯករាជ្យហើយ គណសង្ឃថេរវាទនៅវៀតណាមខាងត្បូងក៏បានញែកខ្លួនចេញពីការគ្រប់គ្រងរបស់មន្រ្តីសង្ឃកម្ពុជា និង ចាត់របៀបគ្រប់គ្រងឡើងវិញ ជារបៀបគ្រប់គ្រងដោយខ្លួនឯង ពេលមានការស្ថាបនាកែទម្រង់កិច្ចការខាងព្រះពុទ្ធសាសនា មានការចាត់តាំងសមាគមពុទ្ធិកសិក្សាឡើងក្នុងកំឡុងពេលមុនកើតសង្គ្រាមលោកលើកទីពីរ នោះប្រជាជនវៀតណាម ក៏ចាប់ផ្ដើមបែរមកចាប់អារម្មណ៍នូវពាក្យប្រៀនប្រដៅរបស់ព្រះពុទ្ធសាសនានិកាយថេរវាទ លុះក្រោយមកមានការបង្កើតនូវអង្គការសមាគមពុទ្ធសាសនិកជនពិភពលោក នាឆ្នាំ ព.ស.២៤៩៣ ប្រជាជនវៀតណាមមានឱកាសទំនាក់ទំនងជាមួយប្រទេសពុទ្ធសាសនាថេរវាទច្រើនឡើង។ ចំណាប់អារម្មណ៍នោះក៏បានកើនឡើងថែមទៀត ព្រះពុទ្ធសាសនានិកាយថេរវាទនៅវៀតណាមទើបរីកសាយភាយទៅ មានការកសាងវត្តនៃពុទ្ធសាសនាមហានិកាយថ្មីៗ ឡើងជាច្រើននៅវៀតណាមខាងត្បូង ដោយមជ្ឈដ្ឋានគណសង្ឃមហានិកាយតាំងនៅវត្តជេតពនទីក្រុងព្រៃនគរ។
ពេលដែលពុទ្ធសាសនិកជនវៀតណាមបានចាត់តាំងសមាគមពុទ្ធសាសនាឡើង ក្នុង ព.ស.២៥០៧ ហើយ គណៈ និង សាសនិកជននិកាយថេរវាទ ក៏បានមានសិទ្ធិមានសម្លេងក្នុងកិច្ចការពុទ្ធសាសនាថេរវាទរបស់វៀតណាមខាងត្បូងស្មើភាពគ្នាជាមួយនិកាយមហាយាន មូលហេតុដែលពុទ្ធសាសនាថរវាទខាងត្បូងមានកេរិ៍្តកិតិ្តយស មានមុខមានមាត់ដូច្នេះ មិនត្រឹមតែព្រោះសេចក្ដីត្រូវការដែល នឹង រួបរួមកម្លាំងសាងសាមគ្គីក្នុងពួកក្រុមពុទ្ធសាសនិកជន ដែលមានពួកក្រុម និង និកាយផ្សេងគ្នា ដើម្បីបង្កើតឲ្យមានស្ថេរភាពជាកងជាបាច់គង់វង់ដល់ពុទ្ធសាសនា ហើយ និង ជួយគ្នាស្ថាបនាភាពរីកចម្រើនឈានទៅមុខ និង ប្រយោជន៍ដល់សង្គមតទៅ ពុំនោះសោត ថែមទាំងព្រះពុទ្ធសាសនា និកាយថេរវាទជាមូលដ្ឋានទ្រទ្រង់នូវឱវាទពាក្យប្រៀនប្រដៅដើមដំបូងជាឫស្សគល់ពិតនៃព្រះពុទ្ធជាម្ចាស់ ដែលពុទ្ធសាសនិកជនវៀតណាមសម័យថ្មី មើលឃើញនូវតម្លៃថា ជាគោលធម៌ដែលទាន់សម័យ សម្តែងឲ្យឃើញថាជាភាពប្រសើរលើសលប់នៃព្រះពុទ្ធសាសនា។
ដូចជាប្រាកដលក្ខណៈម្យ៉ាងបានលេចឮឡើង នៃការស្ថាបនាព្រះពុទ្ធសាសនារបស់សាសនិកជនសម័យថ្មី របស់វៀតណាមបានដល់ការសម្ដែងគោលគំនិតថា ព្រះពុទ្ធសាសនា ជាសាសនាតែមួយគត់ដែលមានលក្ខណជាវិទ្យាសាស្រ្ត ពុទ្ធសាសនាមិនត្រឹមតែរួមបញ្ចូលគ្នាបានជាមួយវត្ថុធាតុនៃវិទ្យាសាស្រ្តសម័យថ្មី ដែលស្រាវជ្រាវរាវរកឃើញប៉ុណ្ណោះ ថែមទាំងសម្ដែងនូវសច្ចធម៌ឈានមុខ មុនការរកឃើញរបស់វិទ្យាសាស្ត្រទៀតផង។ គោលគំនិតដែលពោលមកទាំងនេះក្តី ការអត្ថាបដិរូបគោលព្រះធម៌ក្នុងការនាំមកអនុវត្តន៍ក្នុងជីវិតបច្ចុប្បន្ន ព្រមទាំងជាគ្រឿងបដិរូបសង្គមក៏ដោយ បានប្រាកដក្នុងវណ្ណកម្មថ្មី របស់ពុទ្ធសាសនិកជនវៀតណាម ដែលមានជាសន្ធឹកសន្ធាប់ក្នុងការសរសេរនិពន្ធសម័យបច្ចុប្បន្នរបស់និកាយថេរវាទ ជាពិសេស ក្នុងប្រទេសសិរីលង្កា និង ប្រទេសភូមា សឲ្យឃើញថា មាននិន្នាការជាមួយគ្នា និង ជាសេចក្ដីពិតប្រាកដមួយបញ្ជាក់ថា វៀតណាមជាភាគីដែលទទួលយកនូវទស្សនគតិ ផ្ដើមចេញពីបណ្ដាប្រទេសពុទ្ធសាសនាថេរវាទទាំងនេះមិនតិចក៏ច្រើន។
តាមធម្មតារបស់ពុទ្ធសាសនិកជននិកាយមហាយានដែលប្រកាន់ខ្ជាប់នូវលក្ខណៈរបស់ខ្លួន រហូតអស់រយកាលជាច្រើន ស.វ. មកហើយនោះថា គតិធម៌របស់ខ្លួនប៉ុណ្ណោះឯងដែលល្អប្រសើរលើសលប់ ការដែលនិកាយទាំងពីរមានខ្សែគំនិត និង ប្រពៃណីផ្សេងគ្នារហូតបែងចែកឆ្ងាយដាច់ពីគ្នាទៅ បែរជាមកពិចារណាអត្ថរសនៃព្រះធម៌ស៊ីបញ្ចូលគ្នាបានយ៉ាងទូលំទូលាយ និង និកាយមហាយានព្រមយកពាក្យប្រៀនប្រដៅខាងនិកាយថេរវាទ ចេញមកនាំមុខបានដូច្នេះ នេះពិតជារឿងដែលគួរឲ្យអស្ចារ្យមែន រាប់ថាជាការចលនារបស់មនុស្សជំនាន់ថ្មី ដែលប្រែអត្ថន័យនៃព្រះធម៌ឲ្យចូលជាមួយកាលសម័យនេះ បានជួយឲ្យពុទ្ធសាសនានិកាយផ្សេងគ្នាឱនលំទោនចូលមករកគ្នាយ៉ាងជិតដិត ដល់ថ្នាក់គិតថា កាលពី ២០ ឬ ៣០ ឆ្នាំមុនគង់មិនអាចប្រព្រឹតទៅបានទេ អ្នកប្រាជ្ញឆ្លៀវឆ្លាតក្នុងរឿងនេះ បានពោលថា "ពិតប្រាកដណាស់ ហេតុផលម្យ៉ាង បានបញ្ជាក់ថា ពាក្យប្រៀនប្រដៅ របស់ពុទ្ធសាសនាបែបដើម (ថេរវាទ) សមស្របគ្នាជាមួយគតិគំនិតក្នុងសម័យរបស់ពួកយើង ប្រសើរជាងពាក្យប្រៀនប្រដៅរបស់មហាយាន ដែលជាប់រហូតមកចំនួនច្រើន "១ ការប្រព្រឹត្តិទៅបែបនេះបានក្លាយជាលក្ខណម្យ៉ាងលេចធ្លោឡើង របស់វៀតណាម គឺ ជាប្រទេសក្នុងអាស៊ីតែមួយក្នុងបច្ចុប្បន្នដែលមានពុទ្ធសាសនាមហាយាន និង ថេរវាទប្រព្រឹត្តទៅជាមួយគ្នា និង សាសនិកទាំងពីរនិកាយបានមានឱកាស ដើម្បីធ្វើការរួមគ្នាក្នុងសមាគមពុទ្ធសាសនាវៀតណាម។
ពុទ្ធសាសនានៅវៀតណាមសម័យដែលបានឯករាជ្យពីបារាំងរួចហើយ មានការទាក់ទិនជាមួយហេតុការណ៍ប្រទេសជាតិជាច្រើន ដូចបានឃើញហើយ ដោយលំដាប់មក ដើម្បីឲ្យយល់ច្បាស់បន្ថែម ខ្ញុំសូមនាំយកនូវហេតុការណ៍ប្រទេសជាតិមកពិចារណាជាមួយផង។ លើកនេះគួរបែរមករំពឹងមើលសេចក្ដីប្រព្រឹត្តទៅ ឯខាងប្រទេសជាតិម្ដងវិញ ដំណើរការប្រព្រឹត្តទៅគ្រានេះក៏ជារឿងសង្គ្រាមស្ទើរតែទូទៅទាំងអស់ ហើយសង្គ្រាមវៀតណាមសម័យថ្មីនេះ សហរដ្ឋអាមេរិកក៏បានចូលមកមានតួនាទីជាច្រើនផង សូមរំលឹកដើម្បីយោងហេតុការណ៍ គឺ សហរដ្ឋអាមេរិកក៏បានទំនាញចូលមកមានបែបបទនៅវៀតណាមកាលពី ព.ស.២៤៩៣ ផ្ដើមដោយប្រធានាធិបតីធ្រូម៉េន បញ្ជូនគណទីប្រឹក្សាផ្នែកទាហាន ៣៥នាក់ មកជួយបារាំងដែលកំពុងប្រយុទ្ធគ្នាជាមួយវៀតម៉ីញ នៅពេលបារាំងបានចាញ់សង្គ្រាម ដៀនបៀនភូ វៀតណាមបានឯករាជ្យ បែងចែកវៀតណាមខាងជើង វៀតណាមខាងត្បូងក្នុង ព.ស.២៤៩៧ ហើយបារាំងដកទ័ពចេញទៅ សហរដ្ឋអាមេរិកក៏បានចូលមកមានឥទ្ធិពលជាច្រើនឡើង ដោយជួយវៀតណាមខាងត្បូងស្ថាបនាប្រទេស ប្រធានាធិបតីអៃសេនហាវរ៍ និង ប្រធានាធិបតីខែណេឌី បានបញ្ជូនទីប្រឹក្សារាជការស៊ីវិល ហើយក្រោយមកបញ្ជូនទីប្រឹក្សាខាងទាហានមកជំនួយ ជួយហ្វឹកហាត់មនុស្សនៅវៀតណាមភាគខាងត្បូង ចំណែកវៀតណាម ខាងជើងលោក ហ៊ូ ជីម៉ីញ ក៏បានទៅចុះហត្ថលេខាសន្ធិសញ្ញាជួយ ចិន និង សូវ៉ៀត ក្នុង ព.ស.២៤៩៨ បន្ទាប់មកឆ្នាំ ព.ស.២៤៩៩ ប្រជាជនកសិកររើបម្រាស់ប្រឆាំង នឹង គម្រោងការរួមក្សេត្រនៅវៀតណាមខាងជើង រដ្ឋាភិបាលបានប្រើកងកម្លាំងទាហានបង្រ្កាបរាប មកដល់ឆ្នាំ ព.ស.២៥០២ ពួកវៀតកុងក៏កើតឡើងបង្កអុកឡុកអសន្តិសុខផ្សេងៗ ដល់វៀតណាមខាងត្បូង ដើម្បីដំណើរការតាមផែនការរបស់វៀតណាមខាងជើង ដែល នឹង បង្រួបបង្រួមវៀតណាមឲ្យចូលតែមួយ។
ក្រោយមកឆ្នាំ ព.ស.២៥០៣ ពួកកុម្មុយនិស្តនៅភាគខាងត្បូង ក៏បានចាត់ក្បួនការមួយឡើងហៅថា ក្រុមរណសិរសេរីកាជាតិ (National Leberation Front) ធ្វើឲ្យវៀតណាមខាងត្បូងមានភារៈក្នុងការតស៊ូការពារជាច្រើនឡើងរឿយៗ បន្ទាប់មកឆ្នាំ ព.ស.២៥០៦ វិបត្តិពុទ្ធសាសនិកជនបានកើតឡើងជាលើកទីមួយ ព្រោះរដ្ឋាភិបាលគាបត្បិតបាញ់ប្រហារប្រជាជន។ សាសនាពុទ្ធ ដោយការដាក់គំនៀបខាងសាសនា រដ្ឋាភិបាលត្រូវធ្វើរដ្ឋប្រហារ ប្រធានាធិបតី ង៉ូ ឌិន យីម ត្រូវប្រហាររដ្ឋាភិបាលដែលចាត់តាំងឡើង ក្រោយពីនេះមកដល់ឆ្នាំ ព.ស.២៥០៨ ខ្វះស្ថេរភាព មានការផ្លាស់ប្តូរជាញយដងព្រមទាំងមានហេតុភេទជ្រួលច្របល់ពីពួកក្រុមដែលប្រឆាំងរដ្ឋាភិបាលជាច្រើន ជាពិសេសគឺពួកពុទ្ធសាសនិកជន ក្នុងរវាងនេះ ទីប្រឹក្សាទាហានរបស់សហរដ្ឋ នៅវៀតណាមខាងត្បូងបានបង្កើនឡើងដល់ ១៥០០០ នាក់ហើយតាំងពី ព.ស.២៥០៦។
លុះដល់ ព.ស.២៥០៧ កប៉ាល់ពិឃាតមួយគ្រឿងរបស់សហរដ្ឋអាមេរិក ត្រូវទូកតប៉ិដូ របស់វៀតណាមខាងជើងវាយឆ្មក់ក្នុងឈូងសមុទ្រតុងកឹង ប្រធានាធិបតីចនស័ន ទើបបញ្ជូនទាហានសហរដ្ឋវាយបកខាងផ្លូវអាកាសតម្រង់ទិសដៅសំខាន់ៗ នៅវៀតណាមខាងជើងទុកជាការសងគំនុំ ធ្វើឲ្យឆ្នាំបន្ទាប់មកគឺ ព.ស.២៥០៨ ជាឆ្នាំដែលកងកម្លាំងទាហានសហរដ្ឋចាប់ផ្តើមបើកបន្ទាយវាយដោយការទម្លាក់គ្រាប់រំសេវនៅឯវៀតណាមខាងជើង និង ប្រតិបត្តិការវាយបន្តនៅវៀតណាមខាងត្បូង ក្នុងឆ្នាំដដែល។ ឧត្តមសេនីយ ង្វ៉ៀន កៅ ក៊ី មេទ័ពអាកាស បានធ្វើជានាយករដ្ឋមន្ត្រី ដោយមានលោកឧត្តមសេនីយ ង្វ៉ៀន វ៉័ង ទេវ ជាប្រមុខរដ្ឋ រដ្ឋាភិបាលបានកើតបដិបក្សគ្នាជាមួយពុទ្ធសាសនិកជនយ៉ាងខ្លាំងក្លា ក្លាយជាវិបត្តិពុទ្ធសាសនិកលើកទី២ ឧត្តមសេនីយ ង្វ៉ៀន កៅ ក៊ី អាចបង្ក្រាបហេតុការណ៍ចលាចល និង ការបះបោរដ៏រួតរាប ព្រមទាំងកំចាត់ក្បួនការរឹងត្អឹងរបស់ពុទ្ធសាសនិកជនឲ្យលិចស្រុតចុះទៅបានផង ទើបកើតមានរដ្ឋាភិបាលរឹងប៉ឹងឡើងវិញម្ដងទៀត។
ពេលបង្ក្រាបការចលាចលជ្រួលច្របល់បានស្ងាត់ហើយ ឧត្តមសេនីយ ង្វ៉ៀន កៅ ក៊ី ក៏ព្យាយាមសាងរបបនយោបាយឲ្យមានស្ថេរភាព ដោយប្រកាន់យកនូវគោលនយោបាយរបស់ប្រធានាធិបតី បាករ៍ ចុង ហី ប្រទេសកូរ៉េខាងត្បូងជាតួយ៉ាង នាដំណាច់ឆ្នាំ ព.ស.២៥០៩ កងកម្លាំងទាហានអាកាសរបស់សហរដ្ឋនៅវៀតណាមមានទៅដល់ ១៨៤.០០០នាក់។
ព.ស.២៥១០ មានការបោះឆ្នោតជាទូទៅ ឧត្តមសេនីយ ង្វ៉ៀន វ៉័ន ទេវ បានធ្វើជាប្រធានាធិបតី លោកឧត្តមសេនីយ៍ ង្វ៉ៀន កៅ កី ជាអនុប្រធានាធិបតី នៅពេលកងកម្លាំងតស៊ូរបស់សហរដ្ឋប្រតិបត្តិការនៅវៀតណាមច្រើនឡើងៗ ក៏បានកើតប្រតិកម្មពីប្រជាជននៅសហរដ្ឋឯងឯណោះវិញ ដាក់ល័ក្ខខណ្ឌឲ្យមានការចំកាត់កងកម្លាំងទាហានសហរដ្ឋនៅវៀតណាមមិនឲ្យមានច្រើនជាង៥៥០.០០០ នាក់ និង ក្នុងដំណាច់ឆ្នាំ ព.ស.២៥១១ ទាហានសហរដ្ឋនៅវៀតណាមបានមានជិតដល់៥២៥.០០០នាក់ បន្ទាប់មកឆ្នាំ ព.ស.២៥១២ ហ៊ូ ជី ម៉ីញ ប្រមុខរដ្ឋរបស់វៀតណាមខាងជើង បានមរណភាព ប៉ុន្តែសង្គ្រាមឈ្មោះថាដល់ទីបញ្ជប់ក៏ទេដែរ។ វៀតណាមខាងត្បូងត្រូវដំណំរបួសជាច្រើនពាសពេញ ព្រោះជាវេទិការជ្រៀតជ្រែក និង សង្គ្រាមចោរឈ្មួញ រហូតកំឡុងពេលនេះ អង្គការពុទ្ធសាសនិកជន បានជួយសង្គ្រោះប្រជាជនដែលប្រជួបភ័យអន្តរាយក្នុងសង្គ្រាម ទាំងទាហានទាំងពលរដ្ឋស៊ីវិល សង្គ្រោះក្មេងកំព្រាជាដើម។
នៅក្នុងឆ្នាំបន្ទាប់មក ប្រធានាធិបតី និកស័ន របស់សហរដ្ឋ ត្រូវបញ្ជូនទាហានមកប្រតិបត្តិការនៅកម្ពុជា ដើម្បីទប់ស្កាត់ផ្លូវជ្រៀតជ្រែក និង ការដឹកជញ្ជូនអំពីវៀតណាមភាគខាងជើង ក្រោយពីនោះ កម្លាំងភាគច្រើននៃសហរដ្ឋត្រូវថយត្រឡប់ទៅវិញ ឆ្នាំក្រោយមក ប្រធានាធិបតី ង្វ៉ៀន វ៉័ន ទេវ បានឈ្នះការបោះឆ្នោតបន្តដំណែងបានថែម ៤ឆ្នាំទៀត ប៉ុន្តែក្នុងឆ្នាំនោះរដ្ឋសភាសហរដ្ឋបញ្ចេញមតិ ហាមមិនឲ្យប្រើកងកម្លាំងទាហានរបស់សហរដ្ឋបដិបតិ្តការចម្បាំងជើងគោក ឲ្យប្រើចំពោះតែពលទាហានជើងអាកាស។ ទ័ពវៀតណាមខាងត្បូងត្រូវជួយខ្លួនឯងជាច្រើនឡើង ហើយក្នុងឆ្នាំដដែលនេះដែរ កងទ័ពវៀតណាមខាងត្បូងដែលចូលទៅបដិបត្តិការទប់ស្កាត់ខ្សែរដឹកជញ្ជូនរបស់វៀតណាមខាងជើងនៅឯប្រទេសលាវ ធ្វើការមិនបានសម្រេច ត្រូវវាយបណ្ដេញបកថយក្រោយ។
ព.ស.២៥១៥ ប្រធានាធិបតី និកស័ន ទើបបញ្ជាឲ្យទម្លាក់គ្រាប់បែកទីក្រុង និង កំពង់ផែសំខាន់របស់វៀតណាមខាងជើង បរិវេណហាណូយ ហាយផុង យ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរ ដើម្បីគាបឲ្យវៀតណាមខាងជើងយល់ព្រមចរចារ ដល់ថ្ងៃទី ២៧មករា ព.ស.២៥១៦ អ្នកដំណាងវៀតណាមខាងជើង វៀតណាមខាងត្បូងព្រមទាំងសហរដ្ឋអាមេរិក និង ក្រុមរណសិរសេរីការជាតិ ក៏បានចរចារព្រមព្រៀងគ្នាដោយបានចុះហត្ថលេខាក្នុងសន្ធិសញ្ញាសន្តិភាពឯទីក្រុងប៉ារីស បញ្ចប់សង្គ្រាម ដែលអូសបន្លាយវែងឆ្ងាយបំផុតក្នុងប្រវតិ្តសាស្ត្រសហរដ្ឋអាមេរិក។
ទោះបីសង្គ្រាមបានបញ្ចប់ ប៉ុន្តែវៀតណាមខាងត្បូងគង់ត្រូវប្រទះជួប នឹង បញ្ហាយ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរ ព្រោះជាសមរភូមិនៃសង្គ្រាម រវល់ជ្រួលច្របល់ក្នុងការការពារខ្លួន ជាភាគីទទួលរង ហាយនភាព ទុកមកជាច្រើន តើ នឹង អាចលុបបំពេញភាពរឹងមាំនិរភ័យជួយខ្លួនឯងបានឬទេ? កសិករជាច្រើនលាននាក់ជាអ្នកក្រក្សត់អត់ឃ្លាន ខ្វះខាតដីធ្លី ប្រជាជនជាច្រើនក្នុងទីក្រុងធំៗ ក៏លំបាកមិនមានការងារធ្វើ ធ្វើឲ្យប្រជាជនទូទៅចំនួនតិចតួចដែលរួមចិត្តគំនិតជាមួយ រដ្ឋាភិបាល ជាងនោះទៅទៀត វៀតណាមខាងត្បូងមានមនុស្សជាច្រើនពួកច្រើនក្រុម។ ក្រុមដែលមានឥទ្ធិពលផ្សេងៗ ខាងនយោបាយក៏ជួយកាត់បន្ថយសេចក្តីរឹងប៉ឹងរបស់ប្រទេសជាតិឲ្យថយចុះមកទៀត គំនិតបដិវត្តន៍ប្រធានាធិបតី ទេវ បានទ្វេឡើងដោយលំដាប់។
លុះដល់ ព.ស.២៥១៧ ការជ្រួលច្របល់ផ្ទៃក្នុងក៏កើតឡើងទៀត ពួកសាសនាកាតូលិក សាសនាពុទ្ធ និង ពួកអ្នកនយោបាយក្បាលរឹងមួយចំនួន នាំគ្នាបាតុកម្មយ៉ាងទូលំទូលាយនៅទីក្រុងព្រៃនគរ ស្របពេលក្បែរៗ នោះ ប្រធានាធិបតី និកស័ន អ្នកគាំទ្រប្រធានាធិបតី ទេវ ក៏លាចាកដំណែងរដ្ឋាភិបាលសហរដ្ឋ កាត់ផ្ដាច់ជំនួយដល់វៀតណាមខាងត្បូង។ វៀតណាមខាងត្បូង ក៏ត្រូវកាត់បន្ថយកម្លាំងជួយខ្លួនឯងចុះមកទៀត ផ្ទុយ នឹង វៀតណាមខាងជើង សឹងជាភាគីវាយបុកប្រតិបត្តិការវាយឆ្មក់ក្រៅដែនដីរបស់ខ្លួន ពេលបញ្ចប់សង្គ្រាម ក៏ប្រញ៉ាប់ឆក់ឱកាសនោះ ប្រមូលកម្លាំងយុវជនត្រឡប់ពីកងទ័ពវិញ ដើម្បីវិលទៅជួយស្ថាបនាប្រទេសរបស់ខ្លួន ជួសជុលផ្លូវថ្នល់គមនាគម រោងឧស្សាហកម្មដែលខូចខាតពីការទម្លាក់គ្រាប់បែករបស់សហរដ្ឋជួសជុល និង ប្រឡាយទឹកធ្វើកសិកម្មក្នុងខែត្រដែលឧត្តមសម្បូណ៌ តាមជាយទន្លេក្រហម (song hong) ផលិតផលកសិកម្មក៏បានរីកចម្រើនកើនឡើងជាលំដាប់ ព្រមគ្នានោះថែមទាំងបានទទួលការជំនួយអំពីប្រទេសកម្មុយនិស្តនានា គឺ សូវ៉ៀត (ជួយ១/២, ចិនជួយ ១/៣) និង បណ្ដាប្រទេសកម្មុយនិស្តនានានៅអីរ៉ុប អាស៊ីបូព៌ា (ជួយចំណែកដែលនៅសល់) និង បញ្ជូនកម្លាំងមួយភាគ ប្រមាណពីរសែននាក់ចូលមកវៀតណាមភាគខាងត្បូងទៀតផង បង្កើតខ្សែជ្រៀតជ្រែក និង ដឹកជញ្ជូន ចំណែកឯសន្ធិសញ្ញាសន្តិភាពក្នុង ព.ស.២៥១៦ ក៏ត្រឹមតែជាការធ្វើទៅដោយនីតិន័យហើយបានទទួលផលបន្តិចបន្តួចក្នុងរយៈពេលខ្លីប៉ុណ្ណោះ។
នាឆ្នាំតមកគឺ ព.ស.២៥១៨ សង្គ្រាមពេញបន្ទុក ក៏បានដំណើរការតទៅភាគីវៀតណាមខាងជើង វាយដណ្ដើមបានទីក្រុងធំៗ របស់វៀតណាមខាងត្បូងបន្ថែមជារឿយៗ ទៀត លុះដល់ថ្ងៃទី ៣០ មេសា ព.ស.២៥១៨ កងទ័ពវៀតកុង និង វៀតណាមខាងជើង ក៏រំកិលចូលដណ្ដើមយកបានទីក្រុងព្រៃនគរ ក្នុងខណះដែលប្រជាជននៅព្រៃនគរចំនួនច្រើនកំពុងសប្បាយរីករាយក្នុងរោងបារ៍ និង ក្លឹបសមោសនានា ដោយមិនដឹងខ្លួនសោះថា ឥស្សរភាពកំពុងបញ្ចប់ទៅហើយ ខ្លួនឯងក៏ក្លាយជាអ្នកកំពុង នឹង បាត់បង់ទ្រព្យសម្បត្តិផ្ទះសម្បែង ឬពុំនោះសោតដល់ថ្នាក់គ្មានផែនដី នឹង ជ្រកអាស្រ័យ ក្នុងរវាងពេលវេលាមិនប៉ុន្មានថ្ងៃខាងមុខទៀត។
ពេលដែលកម្មុយនិស្តបានជ័យជំនះហើយ ក៏បានបង្កើតរដ្ឋាភិបាលបណ្ដោះអាសន្នឡើងមកគ្រប់គ្រងវៀតណាមខាងត្បូង នៅថ្ងៃទី៦ មិថុនា និង តមកបានប្រកាសថ្ងៃទី ២កក្កដា ព.ស.២៥១៩ ឲ្យជាថ្ងៃបង្រួបបង្រួមវៀតណាមជាផ្លូវការ ដោយមានហាណូយជារដ្ឋធានីរបស់សាធារណរដ្ឋសង្គមនិយមវៀតណាម ទីក្រុងព្រៃនគរ (សាយហ្គន) ផ្លាស់ជាទីក្រុងហ៊ូជីម៉ីញ។
សង្គ្រាមអូសបន្លាយបានបញ្ចប់ហើយ បានពង្រាត់ប្រជាជនវៀតណាមអស់ ១.៣០០.០០០នាក់ ទាហានអាមេរិកាំងអស់ ៥៦.០០០នាក់ ព្រមទាំងលុយជួយសង្គ្រោះរបស់សហរដ្ឋចំនួន ១៤១.០០០.០០០.០០០ដុល្លារ ប្រជាជនវៀតណាមបានភៀសខ្លួននិរាសភ័យគេចចេញចាកប្រទេសរបស់ខ្លួនទាំងខាងផ្លូវកប៉ាល់ និង យន្តហោះ ក្នុងរយពេលដើមដំបូងច្រើនជាង ១៤០.០០០ នាក់ ភាគច្រើនរត់ទៅសហរដ្ឋអាមេរិក ហើយរដ្ឋសភាសហរដ្ឋក៏បានអនុម័តលុយ ៤០៥.០០០ដុល្លាដ៍ អាមេរិកដើម្បីជួយសង្គ្រោះជនភៀសខ្លួននៅឥណ្ឌូចិន សឹងភាគច្រើនជាពលរដ្ឋវៀតណាមឲ្យតាំងទីលំនៅឯសហរដ្ឋ។ ប្រជាជនចំនួនច្រើនគង់នៅមានការរត់គេចភៀសខ្លួនចាកពីប្រទេសរបស់ខ្លួនជារឿយៗ មករហូតទល់បច្ចុប្បន្ន។ ជន ភៀសខ្លួនជនជាតិយួន នៅមានជាប់ស្លាក់នាបន្ទាយសង្គ្រោះជនភៀសខ្លួន បំពួនភ័យក្នុងបណ្ដាប្រទេសជិតខាង ច្រើនជាងសែននាក់ទៀត និង ចំនួនថ្មីក៏នៅមានកំណើនមកជាហូរហែ បង្កឲ្យកើតមានវិតក្កភាពក្នុងកិច្ចការអន្តរជាតិ ជាបញ្ហាធំម្យ៉ាងក្នុងលោកបច្ចុប្បន្ន។
នៅពេលពួកកុម្មុយនិស្តវាយដណ្ដើមយកវៀតណាមខាងត្បូងបានហើយ ក៏បានដំណើរការផ្លាស់របបគ្រប់គ្រងវៀតណាមខាងត្បូងឡើងថ្មី ហាមប្រាមក្បួនខ្នាតប្រវត្តិសាស្ត្រដែលសរសេរតាមទស្សនរបស់អាមេរិក ចាត់ការសមាជ ឲ្យមានការសិក្សាអប់រំថ្មីដល់មន្ត្រីរាជការ និង ទាហានវៀតណាមខាងត្បូងគ្រប់គ្នា បណ្ដេញជនជាតិបរទេសឲ្យចេញអស់ សូម្បីតែអ្នកដែលរៀបការជាមួយជនជាតិវៀតណាម រដ្ឋាភិបាលបញ្ចុះបញ្ចូល ឬ គាបសង្កត់ពលរដ្ឋក្នុងក្រុងឲ្យចេញទៅរស់នៅធ្វើស្រែដាំចំការតាមជនបទ ប៉ុន្តែមិនទាន់ដល់ថ្នាក់គាបត្បិតយ៉ាងកាចសាហាវដូចនៅកម្ពុជាទេ បង្កើតអ្នកនយោបាយយួនខាងជើងឲ្យចូលមកទទួលដំណែងជារដ្ឋាភិបាលភូមិភាគនៅភាគខាងត្បូង ចំណេកព្រះសង្ឃវត្តវ៉ាអារាម និង ស្ថាប័នផ្សេងៗ ខាងព្រះពុទ្ធសាសនា មិនសូវមានលេចឮពត៌មានចេញមកខាងក្រៅ មានពាក្យពោលថា ត្រូវបណ្ដែតបណ្ដោយឲ្យដូចជាដើមឈើអស់ជីរជាតិ ហើយងាប់ឯងទាំងឈរ ប៉ុន្តែក៏ត្រូវតែប្រែរូបតាមរបបរបស់ពួកឈ្នះ។ ប្រវត្តិពុទ្ធសាសនានៅវៀតណាម ទើបបានមានការដាច់រយៈ និង សាបសូន្យទៅអស់មួយរយៈកាល។
ទោះបីសង្គ្រាមបានបញ្ចប់ស្ងប់ស្ងៀមហើយ ប៉ុន្តែសេចក្តីទុក្ខលំបាករបស់ប្រជាជនវៀតណាមខាងត្បូងនៅមិនទាន់ចប់នៅឡើយ។ ភពផែនដីវៀតណាមខាងត្បូងនោះត្រូវធ្លាក់ទៅក្នុងសភាពដែលគួរឲ្យខ្លោចផ្សា ប្រៀបដូចជាមនុស្សដែលមានសាច់ឈាមខ្លួនប្រាណពេញដោយមុខរបួស មានរណ្ដៅគ្រាប់បែកខ្លះ កំទេចថ្មរំសេវខ្លះ មានកំទេចគ្រាប់បែក កាំភ្លើង និង គ្រាប់បែកដែលផ្ទុះខ្ចាត់ខ្ចាយពាសពេញជាដើមខ្លះ ព្រៃឈើដែលត្រូវបំផ្លិចបំផ្លាញនៅសល់តែកំលោច និង បំពង់ខ្លះ សុទ្ធសឹងតែមិនអាចអំណោយផលប្រយោជន៍អ្វីដល់ការប្រើប្រាស់ក្នុងក្សេត្រកម្ម។ ប្រទេសវៀតណាមបច្ចុប្បន្ន កំពុងប្រឈមមុខទល់ នឹង សេចក្តីទុក្ខលំបាកយ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរខាងផ្ទៃក្នុង ហើយ នឹង មួយចំនួនក៏បានចេញទៅប្រទេញប្រទល់ នឹង ជតាកម្មអំពីការភៀសភ័យដោយការតក់ស្លត់ក្នុងផ្ទៃនៃសាគរ យ៉ាងណាក៏ដោយ ប្រការដែលប្រទេសទាំងឡាយចាប់អារម្មណ៍ជាពិសេសគឺ នៅពេលដែលការតស៊ូសង្គ្រាមផ្ទៃក្នុងរបស់វៀតណាមឯងបានឆ្លងផុតហើយ ភាពបដិបក្ស ការវិវាទ និង ការតស៊ូចម្បាំងឈ្លានពានទឹកដីរវាងសាធារណរដ្ឋសង្គមនិយមវៀតណាម ចិន និង កម្ពុជា គូប្រកួតគូចម្បាំងក្នុងអតីត ក៏ចាប់ផ្តើមតាំងតួឡើងសាជាថ្មី ដូចប៉ះជាន់លើដានចាស់ដដែល វិលវង់ប្រវត្តិសាស្ត្រឲ្យរំកិលទៅសាឡើងវិញ។
ក្នុង ព.ស.២៥២០ សាធារណរដ្ឋសង្គមនិយមវៀតណាមដែលបានបង្រួបបង្រួមគ្នាហើយមានផ្ទៃដី ១២៨.៣០២mile2 ឬ ៣៣២.៥៥៩km2 មានប្រជាជនប្រមាណ ៤៧.៨៧៥.០០០ នាក់។
ឯកសារសំអាង
Buddhism in the modern wold. Edited by Heinrich Dumoulin and John C.Maraldo. New york: Macmillan Publishing Co.Inc.,1967
Encyclopedia Americana.1969 ed.,sv. “Vietnam”
Encyclopedia Britannica.1968 ed.,sv. “Vietnam”
Hall.D.G.E.A History of South-East Asia.New York: St.Martin Press,1970
Schecter,Jerrold. The New Face of Buddha.. Tokyo:John Weatherhill, Inc.,1976
Vien Hoa-Dao. The Uified Buddhist Church of Vietnam. Cholon: Vien Hoa Dao, Chu An Quang 243, Su Van Hanh, approx.1972
ឯកសាររបស់អ្នកដំណាងអង្គការ ព.ស.ល. នៃវៀតណាមខាងត្បូងស្នើដល់ទីប្រជុំរឿង ការសិក្សាជាន់ខ្ពស់ខាងផ្លូវព្រះពុទ្ធសាសនា របស់អង្គការសមាគមពុទ្ធសាសនាពិភពលោក ក្នុងការិយាល័យធំ ព.ស.ល.ទីក្រុងបាងកក។ ថ្ងៃទី ៦-១០ ឧសភា ព.ស.២៥១១ ។
១ Buddhism in the Modern World, p. 192