សិក្សាកថា អំពីលោកបណ្ឌិតសាស្ដ្រាចារ្យ
កេង វ៉ាន់សាក់
ដោយកែវ ឈុន
****************************************
ប្រវត្ដិសង្ខេប
បណ្ឌិតសាស្ដ្រាចារ្យ
កេង វ៉ាន់សាក់
Prof.Dr. Keng Vannsak
ថ្ងៃសៅរ៍ ទី16.កុម្ភៈ 2019.ម៉ោង 8:47
- ប្រវត្តិសង្ខេប
- ឈ្មោះពេញ : កេង វ៉ាន់សាក់
- ថ្ងៃកំណើត : ថ្ងៃទី១៩ ខែកញ្ញា ឆ្នាំ១៩២៥
- ទីកន្លែងកំណើត : ស្រុកកំពង់លែង ខេត្តកំពង់ឆ្នាំង
- ឪពុកឈ្មោះ : កេង ស៊ីផាន់
- មា្តយឈ្មោះ : អ្នកម្នាង ជៀស ហន
- រៀបការ : ភរិយាមាននាម ស៊ុយស្ហាន កុលលើវីល(1)
- មរណៈភាព : ថ្ងៃទី ១៨ ខែធ្នូ ២០០៨
- ស្នាដៃ និង ការតែងនិពន្ធ
- - អ្នកបង្កើតពុម្ពអក្សរខ្មែរសម្រាប់ប្រើក្នុងម៉ាស៊ីនអង្គុលីលេខ និងធ្លាប់បាន
- - និពន្ធសៀវភៅស្រាវជ្រាវវប្បធម៌ អក្សរសាស្ត្រ រឿងល្ខោន កំណាព្យ និងរឿងខ្លីៗ ជាច្រើនមាន៖
- រឿង ល្ខោន៖
- - សាច់ពុំបានស៊ីយកឆ្អឹងព្យួរក ៥ឈុតសំដែងនៅឆ្នាំ ១៩៤៤
- - អន្ទិតគោលោត ៥ឈុតសំដែងនៅឆ្នាំ ១៩៤៤ (ពណ៌នាពីបញ្ហាទំនៀមនិយម និង ទំនើបនិយម)
- កំណាព្យ៖
- - ចិត្ដក្រមុំ, ភ្នំពេញ, ១៩៥៤
- - គុកកាមកិលេស, ភ្នំពេញ ១៩៥៦
- - អន្ដ្រែងៗ ក្រលិតក្ដអែង Montmorency/ 1972
- - អោយតែខ្មែររស់ Montmorency/ 1972
- - ធើទៅអាថា Montmorency/ 1978
- - អាទួអាទា Montmorency/ 1979
- - ខ្មែរស្លាប់ខ្មែររស់ Montmorency/ 1981
- - ចិនទេសង់អង្គ Montmorency/ 1986
- សិក្សាកថា
- - មូលភាពនៃការបង្កើតពាក្យថ្មី, ភ្នំពេញ មហាវិទ្យាល័យអក្សរសាស្ដ្រ ១៩៦៤។
- - សូរស័ទ្ធខ្មែរ, ភ្នំពេញ មហាវិទ្យាល័យអក្សរសាស្ដ្រ ១៩៦៦
- - Quelqes aspects de la littérature Khmère. Phnom Penh Faculté des Lettre 1965 (Réedité Réflexion sur la literature Khmère La revue francaise “présente le Cambodge” Paris 1968 P31-34
- - Ramker ou Ramayana khmer Phnom Penh 1969
- - Recherche d’un fond culturel Khmère these de doctorat de 3éme cycle, Université der Paris IV 1971
- - Apperçu de la Révolution Palpoliste (Khmer-Rouge) Montmorency 1977
- - Tragédie d’un people(Khmère) Montmorency 1981 (Peème)
ការសិក្សា និង មុខងារ
លោកបណ្ឌិតសាស្ដ្រាចារ្យកេង វ៉ាន់សាក់ មានឈ្មោះល្បីសុះសាយ ក្នុងក្នុងសង្គមខ្មែរ គ្រប់ៗជំនាន់។ លោកគឺជាមនុស្សម្នាក់ពូកកែ មិនងាយនឹងរកមនុស្សដទៃណាមកប្រៀបធៀបបានឡើយ។ នៅយុវវ័យ ពេលប្រលងជាប់មធម្យសិក្សាប័ត្រភាគ២ ខាងផ្នែកទស្សនៈវិជ្ជានៅឆ្នាំ ១៩៤៦ លោកបានទៅបន្ដការសិក្សានៅប្រទេសបារាំង។ នៅក្រុងបារីស ប្រទេសបារាំង ពេលកំពុងសិក្សា លោកបានធ្វើជាជំនួយការ សាស្ដ្រាចារ្យភាសាខ្មែរ នៅសាលាភាសាបូព៌ាប្រទេស ពីឆ្នាំ ១៩៤៧ រហូតដល់ ឆ្នាំ ១៩៥១ នៅក្នុងចន្លោះពេលនេះលោកបានប្រលងជាប់ បរិញ្ញាប័ត្រអក្សរសាស្ដ្រ ផ្នែកទស្សនវិជ្ចានៅមហាវិទ្យាល័អក្សរសាស្ដ្រ មនុស្សសាស្ដ្រក្រុងបារី នៅឆ្នាំ១៩៥១។
តាមសេចក្ដីយកការណ៍របស់អ្នកសារពត៌វិទ្យុ បានស្រាវជ្រាវនូវជីវប្រវិត្ដិលោកបណ្ឌិត ហាក់មានភាពស្រពិចស្រពិល ដេមដាម ដេសដាសលាយលំ នឹង អរូបបិយជំនឿមួយចំនួន ហើយដែលប្រហែលជាកើនមកតែអំពីការច្រណែនឈ្នានិះ របស់គូសំអប់ម្ខាងទៀត ដែលនិយាយបន្ដុះបង្អប់គូភាគីម្ខាងទៀតដែលខ្លួនមិនពេញចិត្ដ រឺស្អប់ខ្ពើមជាដើម។ ភាពពិតដែលយើងអាចមើលឃើញជាក់ស្ដែងមិនអាចប្រកែកបាន នៅក្នុងយុវវ័យ លោកបណ្ឌិតកេង វ៉ាន់សាក់ ជាកុមារម្នាក់ពូកែ វ័យឆ្លាត និង មានសម្ថភាពខ្ពង់ខ្ពស់ ក្នុងការសិក្សារៀនសូត្ររហូតបានជាប់មធ្យមសិក្សាប័ត្រភាគ២ ហើយដែលនៅក្នុសសម័យកាលនោះពុំសូវមានមនុស្សណាមានសមត្ថភាពសិក្សា រៀនសូត្ររហូតដល់ឧត្ដមសិក្សាបានឡើយ។ លោកបណ្ឌិត ឃឹង ហុកឌី បានសរសេរក្នុងការសិក្សាស្រាវជ្រាវរបស់លោកត្រង់នេះថា៖
ចំពោះ«គ្រូធំ»នេះលោកមានឥទ្ធិពលយ៉ាងខ្លាំងក្លាណាស់ទៅលើសិស្ស និស្សិត និង សាស្ដ្រាចារ្យភាសាខ្មែរ នានាពេញទាំងប្រទេស។ កាលនៅយុវវ័យលោកបានសរសេរកម្រងកំណាព្យ «ចិត្ដក្រមុំ» មាន ១១កំណាព្យ ហើយអត្ថបទទី១ សរសេរនៅឆ្នាំ ១៩៤៥ កាលលោកនៅជាសិស្សវិទ្យាល័យស៊ីសុវត្ដិ។ កម្រងអត្ថបទទាំងនេះលោកតាក់តែងឡើងនៅក្នុងឆ្នាំ ១៩៤៥- ១៩៥០ គឺពេលលោកនៅជាសិស្ស និង និស្សិតនៅវិទ្យាល័យស៊ីសុវត្ដិក្រុងភ្នំពេញ នៅក្រុងឡុងដុង និង នៅក្រុងបារីស។ លោកបណ្ឌិត ឃឹង ហុកឌីបានសរសេរបញ្ជាក់យ៉ាងច្បាស់ បន្ថែមលើកម្រងបទកំណាព្យទាំងអស់ សុទ្ធតែសរសេរឡើងក្នុងរចនាបទទំនៀមទំលាប់ គឺគោរពវិធីចាប់ចុងជួនដូចកំណាព្យសម័យមុនៗដែរ តែអត្ថន័យអត្ថរសពាក្យពេចន៍ ពោរពេញទៅដោយតថនិយម គឺបង្ហាយពីការរញ្ជួយចិត្ដរបស់កវីផ្ទាល់ និង ភាពពិតនៃសង្គមខ្មែរយើងនៅសម័យនោះ។ ខ្ញុំនឹងធ្វើការចុះផ្សាយកម្រងកំណាព្យខ្លះៗរបស់លោកនៅទំព័រខាងមុខ។
ត្រង់នេះ ក៏អាចបញ្ជាក់អោយឃើញថា លោកបណ្ឌិតសាស្ដ្រាចារ្យ កេង វ៉ាន់សាក់ មិនមែនស្ថិតនៅក្នុងគ្រួសារដែលមានបញ្ហា ចំរូងចំរាស់ ច្របូកច្របល់ណាមួយឡើយ ប៉ុន្ដែ ជាគ្រួសារដ៏មានសមត្ថភាព និង ប្រកបដោយភាពខ្នះខ្នែងក្នុងការលើកស្ទួយបុត្រធីតាអោយមានការសិក្សារៀនសូត្រ ទាំងសីលធម៌ ទាំងវប្បធម៌បានយ៉ាងខ្ពង់ខ្ពស់ ដោយមេត្ដាអាណិតស្រសាញ់ គ្រប់បែបយ៉ាងនៅក្នុងសង្គមរស់នៅ។
ការដាក់ជំនឿអរូបិយទៅលើបាតុភូតធម្មជាតិណាមួយ ជាកំហុសឧបទ្រព្យចង្រៃពីបុគ្គលនេះ មនុស្សនេះ បាននាំមកនៅសោកនាដកម្ម ដ៏គួរអោយភ័យខ្លាចយ៉ាងខ្លាំងក្រៃលែង។ ប្រវត្ដិសាស្ដ្រអតីកាលក្នុងរាជព្រះស្រីសុគន្ធបទ ទ្រង់ព្រះសុបិននិមិត្តឃើញ មាននាគមួយធំមានឫទ្ធិមហិមា មកដេញព្រះអង្គ និង មនុស្សម្នា ឲ្យរត់ចេញអស់ពីព្រះរាជវាំង ហើយព្រួសពិសជាភ្លើងឆេះដាលពេញទាំងព្រះមហានគរ។ អំណាចភ្លើងនោះ ក្ដៅពន់ប្រមាណណាស់ ឃើញហាក់ដូចជានាគនោះ ស្ទុះចូលមកខាំពាំស្វេតច្ឆ័ត្រ នាំទៅកាន់ទិសបូព៌ា។ ព្រះអង្គបានយកសុបិននិមិត្ដទៅអោយហោរាទស្សទាយ។ ហោរា និង មន្ដ្រីរាជរាំង ដែលមានការច្រណែន គំកួន ស្អប់ឃុនហ្លួងព្រះស្ដេចកន ដែលកើតឆ្នាំរោង ត្រូវនឹងពង្សនាគ ជាមនុស្សម្នាក់មានឋានៈ មកពីពលព្រះ មានសតិបញ្ញាវៃឆ្លាត សិក្សារៀនសូត្រអ្វីៗឆាប់ចេះឆាប់ចាំ គ្រប់បែបយ៉ាង ហើយត្រូវបានតែងតាំងជា ឃុនហ្លួងព្រះស្ដេច ធ្វើអោយពួកមន្ដ្រីបរមរាជរាំង មិនពេញចិត្ដហើយថែមទាំងចង់កំចាត់ចោលអោយផុតទៅ។ ហោរា តាំងលេខតំរា គន់គូរបូកហត្ថទៅទៀត ដឹងច្បាស់ក្នុងតំរាហើយក្រាបទូលថា : " រាជសត្រូវនោះ នៅក្នុងព្រះនគរ"។ វាកើតឆ្នាំរោង ពង្សនាគ។ ទំនាយនេះ ឃើញចំពោះ ត្រូវត្រង់ខ្លួនឃុនហ្លួងព្រះស្ដេចកន ដ្បិតជតារាសីរបស់វាកំពុងឡើងខ្លាំងណាស់។ ទំនាយថា បើកើតកលិយុគម្ដងនេះ គឺកើតមកពីឃុនហ្លួងព្រះស្ដេចកននេះឯង ព្រោះវាកើតឆ្នាំនាគ។ នាគដើមឆ្នាំនេះ កំពុងក្លាហានណាស់ សូមទ្រង់ជ្រាប។ សូមព្រះអង្គ ស្ដេចកុំប្រហែសព្រះអង្គឡើយ។
ចាប់តាំងពេលនោះមក ព្រះសុគន្ធបទ ក៏រៀបចំគំរោងដើម្បីកំចាត់ឃុនហ្លួងព្រះកនចោល ដោយធ្វើកិច្ចកល ទៅបង់សំណាញ់ និង សំលាប់ឃុនហ្លួងចោលនៅកណ្ដាលទន្លេទឹកជ្រៅ។ ឃុនហ្លួងព្រះស្ដេចកន មិនស្លាប់ ហើយបានរត់ទៅករទ័ពច្បាំងក្បត់ផែនដីមែនទែនតែម្ដងទៅ។ រឿងមិនចុះសំរុងគ្នា មិនទុកចិត្ដគ្នា បានអូសបន្លាយនៅក្នុងសង្គមខ្មែរយើងមិនចប់មិនហើយ ការផ្ទុះសង្គ្រាម កាប់សំលាប់គ្នា ក៏មិនចប់មិនហើយ។
នៅឆ្នាំ១៩៥២ លោកបណ្ឌិតសាស្ដ្រាចារ្យកេង វ៉ានសាក់ បានបង្កើតម៉ាស៊ីន អង្គុលីលេខអក្សរខ្មែរ ហើយ លោកបានវិលពីប្រទេសបារាំង ត្រលប់មកកម្ពុជាវិញ លោកបានទទួលមុខនាទីជាសាស្ដ្រាចារ្យនៅវិទ្យាល័យស៊ីសុវត្ដិ។ ចរន្ដនយោបាយប្រទេសកម្ពុជាមានការរំជើបរំជួល បន្ទាប់ពីការគ្រោងទុកដោយសន្ធិសញ្ញាក្រុងហ្សឺណែវ ក្នុងឆ្នាំ ១៩៥៤។ លោកបណ្ឌិតសាស្ដ្រចារ្យកេង វ៉ាន់សាក់ ដែលជាបញ្ញាជនលើកដំបូងបំផុត នៃប្រទេសកម្ពុជា ត្រូវបានតែងតាំង ជាមេដឹកនាំ «គណបក្សប្រជាធិបតេយ្យ» នៅពេលបោះឆ្នោតនិតិបញ្ញាត្ដិ។
គណបក្សប្រជាធិបតេយ្យ គឺជាគណបក្សមួយប្រឆាំង នឹង គណបក្សរាជានិយម «សង្គមរាស្ដ្រនិយម» របស់ហ្លួងនរោត្ដម សីហនុ ហើយបានចាញ់ឆ្នោត។ លោកកេងវ៉ាន់សាក់ មេដឹកនាំគណបក្សប្រជាធិបតេយ្យ ត្រូវគេចោទប្រកាន់ថា បានរៀបចំផែនការបាញ់សម្លាប់ មេដឹកនាំបេក្ខភាពសង្គមរាស្ដ្រនិយម ហើយត្រូវគេចាប់ដាក់គុក នៅខែកញ្ញា ១៩៥៥។ គឺជាសោកនាដកម្មមួយដ៏ខ្លាំងក្លាណាស់ ដែលគេនាំគ្នាធ្វើទុក្ខបុកម្នេញទៅលើបញ្ញាជនម្នាក់ ដែលគ្រាន់តែមាននិន្នាការនយោបាយផ្សេងគ្នា។ រាជរដ្ឋាភិបាល សង្គមរាស្ដ្រនិយម របស់សម្ដេច នរោត្ដមសីហនុ បានចាប់លោកដាក់គុកនៅថ្ងៃ ទី ១៣ កញ្ញា រហូតដល់ ថ្ងៃ ១០តុលា ១៩៥៥។ ពេលជាប់គុកនេះហើយ ដែលលោកបានសរសេរចំរៀងកំណាព្យសោកាអាល័យ «គុកកាមកិលេស»ដែលធ្វើអោយយើងលន្លង់លន្លោចខ្លោចផ្សារពាន់ប្រមាណ។
បទកំនាព្យពាក្យសំដី ក្នុងកាព្យទាំងនេះហើយ អាចអោយយើងធ្វើការសិក្សា ពីភាពប្រាកដនិយម និង អំពីភាពទន់ភ្លន់ នៃកវី ដ៏ពោរពេញទៅដោយវោហារ ជានិមិត្ដរូបារម្មណ៍ ផ្អែមត្រជាក់ ពីរោះមានន័យដ៏ធំធេង ដោយអិតបានរករឿងតវ៉ាអ្វីសោះឡើយ។ មុន នឹងចាប់ផ្ដើម លោកបានពន្យល់យ៉ាងច្បាស់អំពី «គុក» គុកនៅទីនេះ គឺមិនមែនមានសេចក្ដីខ្លឹមសារត្រឹមជានាមស័ព្ទ គឺ រណ្ដៅដែលគេជីកលង់ដីធ្វើជាជើងក្រានសម្រាប់ដាំខ្ទះ ឬ ថ្លាងធំៗ ស្ងោរ, រំងាស់, ដាំស្ល ឬ ក៏ ជាកន្លែងសម្រាប់ដាក់ឃុំខាំងមនុស្សទោស នោះទេ។ «គុក» ដែលលោកបានពោលលើកឡើង គឺមានន័យប្រៀបធៀ គឺ ខ្លួនអែង ជាប់ នឹង ខ្ឡួនអែង ជាគុក គឺថាយើងនៅជំពាក់វាក់វិន នឹងខ្លួនអែងនេះជានិច្ចមិនអាចចេញទៅណាបាន ហើយខ្នោះច្រវាក់ ឬ ជញ្ជាំងគុក ដែលឃុំ ចង ខ្លួន នោះគឺ ចិត្ដ នាមរូប កាយ ដែលការរស់នៅ រង សុខ-ទុក្ខវេទនាហ្នឹងអែង។ បច្ចុប្បន្នក៏គុក អតីតក៏គុក អនាគតក៏គុក ក្នុងខ្លួនក៏គុក ក្រៅខ្លួនក៏គុកទាំងអស់។ លោកបានបន្ទោសទៅលើកម្មផល ដោយពាក្យយ៉ាងសុភាពរាបសាទន់ភ្លន់យ៉ាងពីរោះ បែបពុទ្ធនិយមទៅវិញថា៖
អោយបងបានអី | លួងលោមស្រស់ស្រី | ក្រៅពីចិន្ដា | |
សូមអូនកុំឆ្ងល់ | កម្មផលទេណា | អោយបងអសារ | |
បាត់បង់សេរី។ | |||
កាលបងនៅក្មេង | កាលគ្មានអីលេង | បងបានចាប់ត្រី | |
ដាក់ដបចិញ្ចឹម | ត្រីក្រឹមពីរបី | បំបាត់សេរី | |
មច្ឆាកំសត់។ | |||
រស់ គឺប្រាថ្នា | សង្ឃឹមចេតនា | រាល់រូបរាងកាយ | |
ទោះបានក្រីក្រ | បានអរ បានស្ដាយ | ព្រួយ ឬ សប្បាយ | |
សង្ឃឹម ទៀតដែរ។ |
យើងឃើញទឹកចិត្ដដ៏មោះមុត របស់កវី ដែលស្វិតក្រៀមស្រពោន ប្រើវិធីលួងលោមខ្លួនអែងម្យ៉ាង ដោយទស្សនៈបរិសុទ្ធនិយម ក្នុងសីលធម៌មនុស្សជាតិយ៉ាងខ្ពង់ខ្ពស់ ដោយក្ដី ស្នេហា ស្រលាញ់ និង ក្ដីសង្ឃឹមជានិច្ច។ អោយតែ រស់ គឺ សង្ឃឹម ជាដរាប តំលៃជីវិតមនុស្សរស់នៅ គឺ «សង្ឃឹម» យកសេចក្ដីសង្ឃឹមទៅវាយបំបែកអោយធ្លាយជញ្ជាំង «គុកកាមកិលេស» ហើយនឹងប្រែទៅជាស្ថានសួគ៌វិញ។
កំណាព្យ «គុកកាមកិលេស» ត្រូវបានបោះពុម្ពផ្សាយ នៅពេលដែលលោករួចខ្លួនចេញពីគុក ហើយបានទទួលអិទ្ធិពល ដ៏ខ្លាំងក្លាទៅលើកវិនិពន្ធខ្មែរ នៅជំនាន់នោះ។ ពីឆ្នាំ ១៩៥៨ ដល់ ១៩៦២ លោកមានតំណែង ជាព្រិទ្ធបុរសមហាវិទ្យាល័យអក្សរសាស្ដ្រ និង មនុស្សសាស្ដ្រ និង ជាចាងហ្វាងវិទ្យាស្ថានជាតិគរុកោសល្យ ១៩៥៨ - ១៩៦០ ។ លោកបានទៅបង្រៀនអក្សរសាស្ដ្រ វប្បធម៌ អរិយធម៌ ខ្មែរ នៅមហាវិទ្យាល័យ អក្សរសាស្ដ្រ និង មនុស្សសាស្ដ្រ ហើយនិង ពុទ្ធិក សកលវិទ្យាល័យ ភ្នំពេញរហូតដល់ឆ្នាំ ១៩៦៨។ នៅពាក់កណ្ដាលឆ្នាំ ១៩៦៨ រដ្ឋាភិបាល បញ្ឈប់លោកអោយលែងបង្រៀនហើយបានអោយភ្នាក់ងារឃ្លាំមើលគេហដ្ឋានលោកទៀត ដោយជាប់ចោទថា ជាអ្នកបំបះបំបោរនិស្សិត និង សិស្សនានាអោយធ្វើសកម្មភាពប្រឆាំងរដ្ឋាភិបាលជំនាន់នោះ។ អាជ្ញាធរជំនាន់នោះបានឆែករុករកនៅផ្ទះសាស្ដ្រាចារ្យនេះ ឃើញមានសៀវភៅ «ម៉ាក, ម៉ៅ» និង ទស្សនាវដ្ដីប្រទេសចិន។ល។ នៅបណ្ណាល័យផ្ទាល់របស់លោក ជាហេតុនាំអោយ អាជ្ញាធរក្រសួងសន្ដិសុខចាប់លោកឃុំ នៅ «រាជបណ្ឌិតសភានគរបាល» ជាមួយលោលសូ នែម និង លោក ភួង កុន ដោយចោទថា ជាពួកកុម្មុយនិស្ដនិយម បានបំបះបំបោរនិស្សិត និង ប្រជាជនអោយប្រឆាំង នឹង រាជរដ្ឋាភិបាលសង្គមរាស្ដ្រនិយម។
បន្ទាប់ពីសភាពការណ៍នយោបាយ នៅឆ្នាំ ១៩៧០ ដែលធ្វើឡើយដោយឧត្ដមសេនីយ លន់ នល់ ប្រទេសកម្ពុជាបានក្លាយជាសាធារណរដ្ឋខ្មែរ រដ្ឋាភិបាលថ្មីបានផ្ដល់និតិសម្បទា អោយលោកវិញ ហើយបានបង្កើត «វិទ្យាស្ថានខ្មែរ-មន» ដោយតែងតាំងលោកជាមេដឹកនាំស្ថាប័ននេះក្នុងគោលបំណងលើកដំកើងវប្បធម៌ខ្មែរ-មន អោយខ្ពង់ខ្ពស់ ដើម្បីអោយជនជាតិខ្មែរមានមោទនភាពជាខ្មែរ និង បង្រួបបង្រួមខ្មែរទូទៅនោះជុំវិញកេរ្ដិ៍ មរតកវប្បធម៌នេះ ជាអាវុធអាចប្រឆាំង នឹង ចក្រព័ត្រ យៀកណាមកុម្មុយនិស្ដ។ លោកបានធ្វើនិក្ខេបបទមួយ ដែលបានការពារនៅសកលវិទ្យាល័យស្ហកបោន (Sorbonne) នៅឆ្នាំ ១៩៧១ មានចំណងជើងថា Recherche d’un fond Culturel Khmer ការស្រាវជ្រាវរករិសគល់មួយនៃវប្បធម៌ខ្មែរ។ សាស្ដ្រាចារ្យកេង វ៉ាន់សាក់ជាបញ្ញាជនមួយរូបក៏កម្រ ដែលមានចក្ខុវិស័យ និង គំនិតសាកលវែងឆ្ងាយ លើវប្បធម៌អរិយធម៌ខ្មែរយើង។ សាស្ដ្រាចារ្យរូបនេះមានអិទ្ធិពលទៅលើសាស្ដ្រាចារ្យអក្សរសាស្ដ្រខ្មែរជាច្រើនជំនាន់នៅស្រុកខ្មែរយើង។ ក្រោយបានទទួលតំណែងជាភួឈួយប្រតិភូអចិន្ដ្រៃយ៍ នៅអង្គការអុយនេស្កូ (Unesco) ក្នុងក្រុងប៉ារីស នៅឆ្នាំ ១៩៧១ ហើយបន្ទាប់មកមានតួនាទី ជាភរធារីនៃរដ្ឋាភិបាលសាធារណរដ្ឋខ្មែរប្រចាំ ម៉ុងម៉ូរ៉ង់ស៊ី (Montmorency) នៅជាយក្រុងបារីស។
នៅម៉ុងម៉ូរ៉ងស៊ី ឆ្នាំ ១៩៧២ លោកបណ្ឌិតសាស្ដ្រាចារ្យកេង វ៉ាន់សាក់បានបោះពុម្ពកំណាព្យ «ចំរៀងចាប៉ី» អន្ដ្រែង អន្ដ្រែង ក៎ល៉ិតក្ដអែង អន្ដ្រែងអោយគេ ដែលហាក់មើលទៅដូចជាចំរៀងសោការមួយទៀត ដ៏កំសត់ ផុសចេញពីបេះដូងមនុស្សម្នាក់ ដ៏ស្លូតបូត ពូកែវោហារសាស្ដ្រ មានប្រាជ្ញាវ័យឆ្លាត ពោរពេញដោយសមត្ថភាពដោះស្រាយបញ្ហាផ្សេងៗ មានបញ្ហាស្រុកទេសជាដើម តែដល់ពេលចូលជរាភាព ស្រុកចុះដុនដាប ខ្មែរបែកសាមគ្គីគ្នា អ្នកកាន់អំណាចខ្មែរមានចិត្ដទន់ខ្សោយ ខ្មាំងចូលរុករានពាសពេញស្រុក លោកបណ្ឌិតសាស្ដ្រាចារ្យហាក់ធ្វើអ្វីលែងកើតតទៅទៀត។ នៅក្នុងបទសម្ភាសមួយជាមួយវិទ្យុអាស៊ីសេរីលោកធ្លាប់មានប្រសាសន៍ថា «កាលហ្នឹង ខ្ញុំជាអ្នកស្រលាញ់ជាតិ ស្រលាញ់ស្រុក ស្រលាញ់ខ្មែរហ្នឹង ហើយដឹងថាខ្មែរហ្នឹងកំពុងតែជាប់ភាសាបារាំង ភាសាចិន ភាសាយួន ដោយសារមេដឹកនាំខ្មែរពុករលួយ ដោយសារស្ដេចយើង ដឹងអាហ្នឹងទៅឈឺចាប់រហូតអ៊ីចឹងមក»
ចំរៀង, ភ្លេង, ស្ដាប់ចំរៀង ឬ ច្រៀង, លេងភ្លេងតន្ដ្រី គឺជាគ្រឿងឧបករណ៍ នៃការលួងលោមចិត្ដម្យ៉ាង កុំអោយសោកសៅ ឬ នឿយហត់ពេក។ ចំរៀងចាប៉ី គឺជាចំរៀងខ្មែរសុទ្ធសាធ តាំងពីបូរាណកាលមក ច្រើនលើកច្រៀងអំពីរឿង ជាតក ទសជាតក លាយលំដោយវោហារសាស្ដ្រ លែបខាយ ពាក្យសំដីចុងជួន កំប្លែងរស់រវើក នៃពិធីបុណ្យ ធ្វើអោយពីធីបុណ្យ សប្បាយរីករាយអ៊ឹកអធឹកពន់ពេក ហើយបានជាទីពេញនិយមរបស់ប្រជាជនខ្មែរចាស់ក្មេងគ្រប់ច្រកល្ហកទូទៅ។
«អន្ដ្រែងៗ» ចំរៀងចាប៉ីរបស់លោកបណ្ឌិតសាស្ដ្រាចារ្យកេង វ៉ាន់សាក់ មិនមែនច្រៀងពីរឿងជាតកនោះទេ តែមានន័យពីរោះជក់ចិត្ដ ដូចរឿងជាតក រឿងរាមកេរ្ដិ៍ផងដែរ ព្រោះមានអត្ថន័យប្រៀបធៀប ក្នុងបញ្ហសង្គម បញ្ហានយោបាយដឹកនាំស្រុកជាដើមដែរ «អន្ដ្រែង អន្ដ្រែង ក៎ល៉ិតក្ដអែងសោះ ដើរអន្ដ្រែងអោយគេ ក៏មានន័យថា អ្នកប្រព្រឹត្ដនូវកំហុសខ្លួនអែងសោះ ក៏យកទៅបោះទំលាក់កំហុស (អន្ដ្រែង) អោយគេ ចោទប្រកាន់គេ ដោយទោសផ្សេង ហើយក៏ចាប់ទាំងមេទាំងកូនតែម្ដង គឺជាបទពិសោធន៍ដ៏វែងឆ្ងាយនៃសកម្មភាពក្នុងឆាកនយោបាយស្រុកទេស ដែលលោកបណ្ឌិតសាស្ដ្រាចារ្យកេង វ៉ាន់សាក់ ចង់លាតត្រដាងបង្ហាញមហាជនអោយបានឃើញបានដឹងច្បាស់គ្រប់គ្នា។
អានបន្ដ
(1)អ្នកស្រី ស៊ុយស្ហាន កេងវ៉ានសាក់ (១៩២១ ២០០៣) បានប្រលងជាប់បរិញ្ញាប័ត្ររូបវិទ្យាឆ្នាំ ១៩៤៣ នៅមហាវិទ្យាល័យក្រុងកង់ (Caen)។ អ្នកស្រីបានយកចិត្ដទុកដាក់លើការសិក្សាផ្នែកអាស៊ីអគ្នេយ៍ ហើយអ្នកស្រីបានប្រលងជាប់សញ្ញាប័ត្រភាសាថៃនាឆ្នាំ ១៩៤៥ ហើយបានប្រលងជាប់សញ្ញាប័ត្រភាសាលាវ និង ភាសាខ្មែរ ឆ្នាំ១៩៤៧។ ទន្ទឹម នឹង ការសិក្សាទាំងនេះ អ្នកស្រីបានសិក្សាអក្សរសាស្ដ្របារាំង។ ប្រវិត្ដិសិល្ប និង ភូមវិទ្យាទូទៅ។ នៅឆ្នាំ ១៩៤៥ អ្នកស្រីបានបង្រៀនភាសាថៃ ហើយនៅឆ្នាំ ១៩៤៧ បានទទួលការតែងតាំងសហការីនី វិទ្យាសាស្ដ្រនៅក្រសួងឧតុនិយមជាតិប្រទេសបារាំង។ នាឆ្នាំសិក្សា ១៩៥១ -៥២ អ្នកស្រីបានបង្រៀនភាសាលាវ នៅសាលាបូព៌ា (Langues Onrientales) ជំនួសលោកសាស្ដ្រចារ្យ រេ នន (M Reinhom) ។ អ្នកស្រីបានលះបង់ការងារដ៏ប្រពៃនៅទីក្រុងបារីស របស់អ្នកស្រី ដើម្បីចូលទៅនៅភ្នំពេញតាមស្វាមី នាឆ្នាំ ១៩៥២ ហើយអ្នកស្រីបានធ្វើជាសាស្ដ្រាចារ្យរូបវិទ្យានៅវិទ្យាល័យស៊ីសុវត្ដិ, វិទ្យាស្ថានជាតិគរុកោសល្យ និង បន្ទាប់មកបានបង្រៀននៅមហាវិទ្យាល័យ វិទ្យាសាស្ដ្រភ្នំពេញរហូតដល់ ចុងឆ្នាំសិក្សា ១៩៧១។ អ្នកស្រីបានបង្រៀនសិស្ស និង និស្សិតនៅស្រុកខ្មែរជាច្រើនជំនាន់។ នាពេលចុងក្រោយអ្នកស្រីបានត្រលប់មកធ្វើការនៅប្រទេសបារាំងវិញ នាខែកញ្ញា ១៩៧១ រហូតដល់ពេលចូលនិវត្ដន៍ ហើយបានរស់នៅជាយក្រុងបារីស ក្នុងស្រុកម៉ុងម៉ូរ៉ងស៊ី (Montmorency) លុះដល់អវសានជីវិតនា ឆ្នាំ ២០០៣ ។