កិច្ចព្រមព្រៀងសន្តិភាពទីក្រុងប៉ារីស
២៣ តុលា ១៩៩១
ប្រែសំរួលក្រៅផ្លូវការ
កែវ ឈុន
****************************************
ឧបសម្ព័ន្ធទី៣
ការបោះឆ្នោត
ថ្ងៃសៅរ៍ ទី27.វិច្ឆកា 2021.ម៉ោង 8:45
១ - សភាធម្មនុញ្ញ ដែលមានចែងក្នុងមាត្រា១២ នៃកិច្ចព្រមព្រៀងនេះមានសមាជិក ១២០នាក់។ ក្នុងរយពេលបីខែ គិតចាប់ពីថ្ងៃបោះឆ្នោតសភាធម្មនុញ្ញ ត្រូវបំពេញភារកិច្ចរបស់ខ្លួន ក្នុងការតាក់តែង និង អនុម័តរដ្ឋធម្មនុញ្ញថ្មីរបស់កម្ពុជា ហើយផ្លាស់ប្តូរខ្លួនទៅជាសភានីតិបញ្ញត្តិ ដែល នឹង បង្កើតរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាថ្មី។
២ - ការបោះឆ្នោតដែលមានចែងក្នុងមាត្រា១២ នៃ កិច្ចព្រមព្រៀងនេះ នឹង ត្រូវរៀបចំឡើងនៅទូទាំងប្រទេសកម្ពុជា តាមខេត្ត តាមប្រព័ន្ធតំណាងសមាមាត្រ ដោយផ្អែកលើបញ្ជីឈ្មោះបេក្ខ ជនដែលគណបក្សនយោបាយដាក់ចេញ។
៣ - ប្រជាជនកម្ពុជាទាំងអស់ រួមទាំងអ្នកដែលនៅពេលចុះហត្ថលេខាលើកិច្ចព្រមព្រៀងនេះ គឺជាជនភៀសខ្លួន និង ជនផ្លាស់ប្ដូរទីនៅកម្ពុជា នឹង មានសិទ្ធិសេរីភាព និង ឱកាសដូចគ្នាក្នុងការចូលរួមក្នុងដំណើរការបោះឆ្នោត។
៤ - មនុស្សគ្រប់រូប ដែលបានឈានដល់អាយុដប់ប្រាំបីឆ្នាំ នៅពេលដាក់ពាក្យសុំចុះឈ្មោះ រឺ អ្នកដែលមានអាយុដប់ប្រាំបីឆ្នាំ ក្នុងកំឡុងពេលចុះឈ្មោះហើយ អ្នកដែលកើតនៅកម្ពុជា រឺ ជាកូនរបស់បុគ្គលដែលកើតនៅកម្ពុជា នឹង មានសិទ្ធិបោះឆ្នោតនៅក្នុងការបោះឆ្នោត។
៥ - គណបក្សនយោបាយអាចត្រូវបានបង្កើតឡើងដោយក្រុមណាមួយ ដែលមានអ្នកចុះឈ្មោះបោះឆ្នោតចំនួន ៥ពាន់នាក់។ វេទិកាគណបក្សត្រូវមានលក្ខណស្របតាមគោលការណ៍ និង គោលបំណង នៃ កិច្ចព្រមព្រៀងស្តីពីដំណោះស្រាយនយោបាយ ដ៏ទូលំទូលាយ។
៦ - ដើម្បីឈរឈ្មោះអោយគេបោះឆ្នោត ជាសមាជិកសភាធម្មនុញ្ញ បេក្ខជនត្រូវបង្ហាញសមាជិកភាព នៃ គណបក្សរបស់ខ្លួន។ គណបក្សនយោបាយ ត្រូវបង្ហាញបញ្ជីឈ្មោះបេក្ខជនឈរឈ្មោះបោះឆ្នោត ក្នុងនាមគណបក្សនោះ ហើយដែលត្រូវមានសិទ្ធបោះឆ្នោត ដែលបានចុះឈ្មោះបោះឆ្នោតហើយ។
៧៖ គណបក្សនយោបាយ និង បេក្ខជន ត្រូវចុះឈ្មោះក្នុងបញ្ជី ដើម្បីឈរឈ្មោះបោះឆ្នោត។ អ៊ុនតាក់ ត្រូវបញ្ជាក់ថា គណបក្សនយោបាយ និង បេក្ខជនត្រូវបំពេញលក្ខណៈវិនិច្ឆ័យ ដែលបានកំណត់ ដើម្បីមានលក្ខណៈគ្រប់គ្រាន់ក្នុងការចូលរួមការបោះឆ្នោត។ ការប្រកាន់ខ្ជាប់នូវក្រមសីលធម៌ ដែលបង្កើតឡើងដោយអ៊ុនតាក់ ក្នុងការពិគ្រោះយោបល់ជាមួយ SNC នឹងក្លាយជាលក្ខខណ្ឌមួយ សម្រាប់ការចូលរួមបោះឆ្នោតនេះ។
៨ - ការបោះឆ្នោត នឹង ត្រូវធ្វើឡើងដោយសន្លឹកឆ្នោតសម្ងាត់ ដោយមានផ្តល់ជូនដើម្បីជួយដល់ជនពិការ រឺ អ្នកដែលមិនអាចអាន រឺ សរសេរបាន។
៩ - សេរីភាព នៃ ការនិយាយ ការជួបជុំ និង ចលនា ត្រូវបានគោរពយ៉ាងពេញលេញ។ គណបក្សនយោបាយ ដែលបានចុះបញ្ជីទាំងអស់ នឹង ទទួលបាន នូវ ការទទួលបានព័ត៌មាន ដោយយុត្តិធម៌ រួមទាំងសារព័ត៌មានទូរទស្សន៍ និង វិទ្យុ។
ឧបសម្ព័ន្ធទី៤
ការធ្វើមាតុភូមិនិវត្ដន៍ នៃ ជនភៀសខ្លួន និង ជនផ្លាស់ប្ដូរទីលំនៅកម្ពុជា
ផ្នែកទី ១
សេចក្តីផ្តើម
១ - ជាផ្នែកមួយនៃដំណោះស្រាយនយោបាយរួមនោះ ចាំបាច់ត្រូវផ្ដល់ជំនួយឧបត្ថមគ្រប់បែបយ៉ាង ដល់ជនភៀសខ្លួន និង ផ្លាស់ប្ដូរទីលំនៅ កម្ពុជា ក៏ ដូចជាបណ្ដាប្រទេសដែល ផ្ដល់ការជ្រកកោនបណ្តោះអាសន្ន និង ប្រទេសប្រភពដើម នៃ ជនភៀសខ្លួន ដើម្បីជួយសម្រួលដល់ការវិលត្រឡប់ដោយស្ម័គ្រចិត្ត របស់ជនភៀសខ្លួន និង ជនផ្លាស់ប្ដូរទីនៅកម្ពុជាទាំងអស់ ដោយសន្តិវិធី និង របៀបរៀបរយ។ គេក៏ត្រូវធានារ៉ាប់រង ផងដែរថា នឹង មិនមានបញ្ហាដែលនៅសេសសល់ សំរាប់ប្រទេស ដែលផ្ដល់ជំរកដល់ជនភៀសខ្លួនបណ្តោះអាសន្ននោះឡើយ។ ប្រទេសដើមកំណើត នៃ ជនភៀសខ្លួន ត្រូវមានទំនួលខុសត្រូវ ចំពោះប្រជាជនរបស់ខ្លួន នឹង ទទួលយកការវិលត្រឡប់របស់ពួកគេវិញ នៅពេលដែលលក្ខខណ្ឌអំណោយផលរួចរាល់ហើយនោះ
ផ្នែកទី២
លក្ខន្តិក នៃ ការសំរបសំរួល អោយវិលត្រលប់
នៃ ជនភៀសខ្លួន និង ជនផ្លាស់ប្ដូរទីលំនៅកម្ពុជា
២ - ភារកិច្ចកសាងប្រទេសជាតិកម្ពុជាឡើងវិញ តំរូវទាមទារអោយមានការប្រើប្រាស់ធនធានមនុស្ស និង ធនធានធម្មជាតិទាំងអស់ ដើម្បីឈានដល់គោលដៅនេះ ការវិលត្រលប់របស់ពួកគេ ត្រូវធ្វើឡើងទៅកាន់ទីកន្លែងដែលពួកគេជ្រើសរើសដោយខ្លួនអែង ពេលវិលពីទីជំរកបណ្តោះអាសន្នរ និង កន្លែងផ្សេងទៀតនៅក្រៅប្រទេសដើមកំណើតរបស់ពួកគេ គឺ ជាការរួមចំណែកយ៉ាងធំធេង។
៣ - រាល់កិច្ចខិតខំប្រឹងប្រែង គួរតែត្រូវបានធ្វើឡើង ដើម្បីធានាថា លក្ខខណ្ឌ ដែលនាំអោយមានជនភៀសខ្លួន និង ជនផ្លាស់ប្ដូរទីលំនៅកម្ពុជា មួយចំនួនធំ ដែលកំពុងស្វែងរកការជ្រកកោន នៅប្រទេសផ្សេងទៀត មិនគួរកើតមានឡើងវិញឡើយ។ យ៉ាងណាក៏ដោយ ជនភៀសខ្លួន និង ជនផ្លាស់ប្ដូរទីលំនៅកម្ពុជា មួយចំនួន ប្រាថ្នា នឹង វិលត្រលប់មកស្រុកកំណើតវិញដោយអែកអែង។
៤ - ត្រូវតែមានការគោរពទាំងស្រុង ចំពោះសិទ្ធិមនុស្ស និង សេរីភាពជាមូលដ្ឋាន របស់ប្រជាជនកម្ពុជាទាំងអស់ រួមទាំងជនភៀសខ្លួន និង ជនផ្លាស់ប្ដូរទីលំនៅ ដែលត្រូវបានធ្វើមាតុភូមិនិវត្តន៍មកកាន់ប្រទេសដើមវិញ ដោយទទួលស្គាល់ពីសិទ្ធិរបស់ពួកគេ ក្នុងការរស់នៅប្រកបដោយសន្តិភាព និង សន្តិសុខ គ្មានការគំរាមកំហែង និង ការបង្ខិតបង្ខំពីគ្រប់ប្រភេទ។ សិទ្ធិទាំងនេះរួមមានសិទ្ធិ ជ្រើសរើសសេរីភាព ក្នុងការធ្វើដំណើរក្នុងប្រទេសកម្ពុជា ជំរើស នៃ ការស្នាក់នៅ និង ការងារ និង សិទ្ធិក្នុងការកាន់កាប់ទ្រព្យសម្បត្តិ។
៥ - យោងតាមដំណោះស្រាយនយោបាយគ្រប់ជ្រុងជ្រោយ រាល់កិច្ចខិតខំប្រឹងប្រែង គួរតែត្រូវបានបង្កើតឡើង ក្នុងពេលដំណាលគ្នា នៅក្នុងស្ថានភាពនយោបាយ សេដ្ឋកិច្ច និង សង្គមនៅកម្ពុជា ដែលនាំអោយមានការវិលត្រលប់ និង ការធ្វើសមាហរណកម្ម ប្រកបដោយសុខដុមរមនា របស់ជនភៀសខ្លួន និង ជនផ្លាស់ប្ដូរទីលំនៅកម្ពុជា។
៦ - ដើម្បីធានាថា ជនភៀសខ្លួន និង ជនផ្លាស់ប្ដូរទីលំនៅ បានចូលរួមក្នុងការបោះឆ្នោត ការធ្វើមាតុភូមិនិវត្តន៍ គួរចាប់ផ្តើម និង បញ្ចប់អោយបានឆាប់ តាមដែលអាចធ្វើទៅបាន ដោយគិតគូរពីកត្តានយោបាយ មនុស្សធម៌ ភស្តុភារ បច្ចេកទេស និង សេដ្ឋកិច្ចសង្គម ដែលពាក់ព័ន្ធ នឹង កិច្ចសហប្រតិបត្តិការរបស់ SNC។
៧ - ការធ្វើមាតុភូមិនិវត្តន៍របស់ជនភៀសខ្លួន និង ជនផ្លាស់ប្ដូរទីលំនៅ នៅកម្ពុជា ត្រូវតែធ្វើឡើងដោយស្ម័គ្រចិត្ត ហើយការសម្រេចចិត្តរបស់ពួកគេ គួរតែត្រូវបានធ្វើឡើងដោយការពេញចិត្ដពិតជាក់ស្ដែង។ ជំរើស នៃ ទិសដៅ ទីកន្លែង នៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា គប្បីជាសិទ្ធជ្រើសរើសរបស់បុគ្គលម្នាក់ៗដោយផ្ទាត់របស់គេ។ គេត្រូវគោរពតាមការ អែកភាពរក្នុងគ្រួសារនីមួយៗជាចាំបាច់។
ផ្នែកទី៣
កត្ដាប្រតិបត្តិការ
៨ - ត្រូវគោរពតាមគោលការណ៍អធិបតេយ្យភាពជាតិ ចំពោះបណ្តាប្រទេសដែលផ្ដល់ជំរកបណ្តោះអាសន្ន និង ប្រទេសដើម ហើយសហការយ៉ាងជិតស្និទ្ធ ជាមួយបណ្តាប្រទេស ដែលបានផ្ដល់ជំរកបណ្ដោះអាសន្នទាំងនោះ និង ប្រភពដើមផងដែរ គេត្រូវធានា អោយការិយាល័យឧត្តមស្នងការទទួលបន្ទុកជនភៀសខ្លួន របស់អង្គការសហប្រជាជាតិ UNHCR និង ទីភ្នាក់ងារអន្តរជាតិពាក់ព័ន្ធដទៃទៀត គួរតែត្រូវបានធានាដល់ជនភៀសខ្លួន និង ជនផ្លាស់ប្ដូរទីលំនៅកម្ពុជាទាំងអស់ ដើម្បីអោយបណ្ដាភ្នាក់ងារទាំងនោះធ្វើជំរឿនប្រជាជន ជួយតាមស្វែងរកញាតិមិត្ដគ្រួសារ ផ្តល់ជំនួយផ្នែកវេជ្ជសាស្ត្រថ្នាំពេទ្យ អាហារ ការចែកចាយ និង សកម្មភាពផ្សេងទៀតដែលមានសារៈសំខាន់ ចំពោះការចាកចេញពីការទទួលខុសត្រូវ និង ប្រតិបត្តិការរបស់ពួកគេ។ គេត្រូវអនុញ្ញាតអោយមានការជួបប្រាស្រ័យទាក់ទងបែបនេះ នៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជាផងដែរ ដើម្បីអាចអោយអង្គការអន្តរជាតិ ពាក់ព័ន្ធ អនុវត្តការត្រួតពិនិត្យតាម បែបបទប្រពៃណី ទំនៀមទំលាប់ ក៏ដូចជាទំនួលខុសត្រូវប្រតិបត្តិការ។
៩ - នៅក្នុងបរិបទនៃដំណោះស្រាយនយោបាយរួម បណ្ដាហត្ថលេខី កត់សំគាល់ដោយក្តីពេញចិត្តថា អគ្គលេខាធិការអង្គការសហប្រជាជាតិ បានប្រគល់អោយឧត្ដមស្នងការដ្ឋាន អង្គការសហប្រជាជាតិ UNHCR នូវតួនាទីដឹកនាំ និង សំរបសំរួល ក្នុងចំណោមទីភ្នាក់ងារអន្តររដ្ឋាភិបាល ដែលជួយដល់ការធ្វើមាតុភូមិនិវត្តន៍ និង ការជួយសង្គ្រោះជនភៀសខ្លួន និង ជនផ្លាស់ប្ដូរទីលំនៅកម្ពុជា។ បណ្ដាហត្ថលេខីរំពឹងថា អង្គការមិនមែនរដ្ឋាភិបាលទាំងអស់ នឹង សំរបសំរួលការងារតាមលទ្ធភាពដែលអាចធ្វើទៅបាន សំរាប់ជនភៀសខ្លួន និង ជនផ្លាស់ប្ដូរទីលំនៅ កម្ពុជាជាមួយអង្គការ UNHCR ។
១០ - ក្រុមប្រឹក្សាជាតិជាន់ខ្ពស់ SNC រដ្ឋាភិបាល នៃ ប្រទេសដែលជនភៀសខ្លួន និង ជនផ្លាស់ប្ដូរទីលំនៅកម្ពុជា បានជ្រកកោនបណ្តោះអាសន្ន ព្រមទាំងបណ្ដាប្រទេស ដែលរួមចំណែកក្នុងកិច្ចខិតខំប្រឹងប្រែង ធ្វើមាតុភូមិនិវត្តន៍ និង សមាហរណកម្ម មានបំណងតាមដានឃ្លាំមើលយ៉ាងដិតដល់ និង ជួយសម្រួលដល់ការធ្វើមាតុភូមិនិវត្តន៍របស់ពួកគេ។ ស្ថាប័នពិគ្រោះយោបល់ពិសេសមួយ គួរតែត្រូវបានបង្កើតឡើង សំរាប់រយពេលកំណត់ សំរាប់គោលបំណងទាំងនេះ។ UNHCR, ICRC និង ទីភ្នាក់ងារអន្តរជាតិដទៃទៀត តាមការសមស្រប ក៏ដូចជា អ៊ុនតាក់ នឹងត្រូវបានអញ្ជើញអោយចូលរួមជាសមាជិកពេញសិទ្ធ។
១១ - ជំនួយ ក្នុងការធ្វើមាតុភូមិនិវត្តន៍រយៈពេលខ្លី ដែលត្រូវបានត្រួតពិនិត្យយ៉ាងហ្មត់ចត់ ត្រូវបានផ្តល់ជូនដោយអិតលំអៀង ដើម្បីអាចអោយគ្រួសារ និង អ្នកដែលវិលត្រលប់មកកម្ពុជាវិញ អាចកសាងជីវិត និង ការរស់នៅប្រកបដោយសុខដុមរមនា នៅក្នុងសង្គមរបស់ពួកគេ។ វិធានការបណ្តោះអាសន្នទាំងនេះ នឹង ត្រូវកាត់បន្ថយបណ្ដើរៗ ហើយជំនួសវិញក្នុងរយពេលវែងដោយកម្មវិធីកសាងឡើងវិញ។
១២ - អ្នកទទួលខុសត្រូវក្នុងការរៀបចំចាត់ចែង និង ត្រួតពិនិត្យប្រតិបត្តិការ នៃ មាតុភូមិនិវត្តន៍ ត្រូវធានាថា មានលក្ខណប្រកបដោយសន្តិសុខ សំរាប់ការធ្វើដំណើរបស់ជនភៀសខ្លួន និង ជនផ្លាស់ប្ដូរទីនៅ។ ក្នុងន័យនេះវាជាការចាំបាច់ណាស់ ក្នុងការកំណត់ ចំណុចផ្លូវឆ្លងកាត់ព្រំដែន បោសសំអាតមីន និង រក្សាអោយបាន នូវ បណ្ដាគ្រោះថ្នាក់ផ្សេងៗទៀត ដែលអាចជួបប្រទះនៅតាមផ្លូវ ពេលធ្វើដំណើរឆ្លងកាត់។
១៣ - សហគមន៍អន្តរជាតិគួររួមចំណែកដោយសប្បុរស ចំពោះតំរូវការហិរញ្ញវត្ថុ នៃ ប្រតិបត្តិការមាតុភូមិនិវត្តន៍។
ឧបសម្ព័ន្ធទី៥
គោលការណ៍ សំរាប់បង្កើតរដ្ឋធមនុញ្ញថ្មីមួយ នៅកម្ពុជា
១ - រដ្ឋធម្មនុញ្ញនឹងក្លាយជាច្បាប់កំពូលរបស់ប្រទេស។ គេអាចធ្វើវិសោធនកម្មបាន លុះត្រាតែមានរបៀបរបបចាត់តាំងមួយ ទាក់ទងដល់ការយល់ព្រម ពីអង្គការនិតិបញ្ញត្ដិ នឹង ការធ្វើប្រជាមតិ ដោយកវិធីទាំងពីរ។
២ - ប្រវត្តិសាស្ត្រថ្មីៗ ដ៏ខ្លោចផ្សារបស់កម្ពុជា ទាមទារឱ្យមានវិធានការពិសេស ដើម្បីធានាការការពារសិទ្ធិមនុស្ស ដូច្នេះរដ្ឋធម្មនុញ្ញ នឹង មានសេចក្តីប្រកាស អំពីសិទ្ធិជាមូលដ្ឋានរួម មានសិទ្ធិ រស់រានមានជីវិត សេរីភាព ផ្ទាល់ខ្លួន សន្តិសុខ សេរីភាពក្នុងការធ្វើដំណើរ សេរីភាពខាងសាសនា ការជួបជុំ និង ការបង្កើតសមាគម រួមទាំងគណបក្សនយោបាយ និង សហជីព ដំណើរការត្រឹមត្រូវ និង សមភាពចំពោះមុខច្បាប់ ការការពារពីការដកហូតទ្រព្យសម្បត្តិ តាមអំពើចិត្ត រឺ ការដកហូតទ្រព្យសម្បត្តិឯកជន ដោយមិនមិនមានសំណងជម្ងឺចិត្ដ និង សេរីភាពអំពី ការរើសអើងជាតិសាសន៍ ពូជសាសន៍ សាសនា រឺ ភេទឡើយ។ រដ្ឋធម្មនុញ្ញ នឹង ហាមឃាត់ ការអនុវត្តន៍ច្បាប់ព្រហ្មទណ្ឌ ដែលកើតឡើងពីអតីតកាលឡើងវិញ។ សេចក្តីប្រកាសនេះ នឹង ស្របជាមួយ នឹង បទប្បញ្ញត្តិ នៃ សេចក្តីប្រកាសជាសកល ស្តីពីសិទ្ធិមនុស្ស និង កិច្ចព្រមព្រៀងអន្តរជាតិ ពាក់ព័ន្ធដទៃទៀត។ បុគ្គលដែលមានការរំលោះបំពាន នឹង មានសិទ្ធិប្ដឹងទៅតុលាការ អោយកាត់ក្តី និង អនុវត្តគោរពសិទ្ធិទាំងនោះ។
៣ - រដ្ឋធម្មនុញ្ញ នឹង ប្រកាសពីឋានៈប្រទេសកម្ពុជា ជារដ្ឋអធិបតេយ្យ ឯករាជ្យ អព្យាក្រឹត្យ និង អែកភាពជាតិរបស់ប្រជាជនកម្ពុជា។
៤ - រដ្ឋធម្មនុញ្ញចែងថា កម្ពុជា នឹង ដើរតាមប្រព័ន្ធប្រជាធិបតេយ្យសេរី និង ឈរលើពហុនិយម រដ្ឋធម្មនុញ្ញ នឹង កំណត់អោយមានការបោះឆ្នោតតាមកាលកំណត់ និង ពិតប្រាកដ ហើយ រដ្ឋធម្មនុញ្ញ នឹង ផ្តល់នូវសិទ្ធិបោះឆ្នោត និង ការឈរឈ្មោះអោយគេបោះឆ្នោតជាសកល និង ស្មើភាពគ្នា។ រដ្ឋធម្មនុញ្ញអនុញ្ញាតអោយការបោះឆ្នោតដោយសន្លឹកឆ្នោតសម្ងាត់ ដោយមតម្រូវអោយមាននីតិវិធីបែបបទ យុត្តិធម៌ ក្នុងការរៀបចំ ចូលរួមការបោះឆ្នោត។
៥ - ប្រព័ន្ធតុលាការឯករាជ្យមួយត្រូវបង្កើតឡើង ដើម្បីផ្តល់អំណាចអនុវត្តសិទ្ធិ ដែលមានចែងក្នុងរដ្ឋធម្មនុញ្ញ។
៦ - រដ្ឋធម្មនុញ្ញ នឹង ត្រូវអនុម័តដោយសំលេងភាគច្រើន ពីរភាគបី នៃ សមាជិកសភាធម្មនុញ្ញ។