ព្រឹត្តិការណ៍ប្រវត្តិសាស្ដ្រនៃកម្ពុជា
Raoul Jennar
ប្រែសំរួលក្រៅផ្លូវការ
****************************************
ថ្ងៃសៅរ៍ ទី10.កក្កដា 2021.ម៉ោង 9:22
ព្រិត្ដិការណ៍ ១៩៨៩
ព្រឹត្ដការណ៍ឆ្នាំ១៩៨៩
ខែមករា ថ្ងៃទី៧ ក្នុងអោកាសបុណ្យរំលឹកខួបទី១០ នៃរដ្ឋាភិបាលភ្នំពេញ លេខាបក្សកុំមុយនិស្ដយួន ងៀន វ៉ាន់ លីម សន្យាថា នឹង ដកទ័ពទាំងអស់ចេញពីកម្ពុជានៅបំនាច់ខែកញ្ញា។ ថ្ងៃទី១៨ កិច្ចព្រមព្រៀងនៅប៉េកាំង រវាងចិន និង យួន នៃសំនើការដកទ័ពយួនក្រោមការត្រួតពិនិត្យអន្ដរជាតិនៅ មុនបំនាច់ខែកញ្ញា។ ថ្ងៃទី២៣ ការប្ដូរនយោបាយដូចការគិតគ្រោងទុករបស់អ្នកដាច់ខាតនិយម Radical របស់ថៃ ហ៊ុន សែន ធ្វើទស្សនកិច្ចជាអែកជន នៅបាងកក គាត់បានជួបនាយករដ្ឋមន្រ្ដីឆាទិឆៃ ឈួនហាវ៉ាន់ រដ្ឋមន្រ្ដីក្រសួងការបរទេស សិនឌី សាវេតស៊ីឡា និងអគ្គេមបញ្ជាការកងទ័ពជាតិ ឧត្ដមសនី ឆាវលីត យុងឆៃយុត ការធ្វើទស្សនកិច្ចនេះ បានលឺខ្ទរខ្ទារយ៉ាងសំបើមណាស់ ហើយជាជោគជ័យនយោបាយយ៉ាងធំរបស់ ហ៊ុន សែន ក្នុងកិច្ចការនយោបាយ។ ថ្ងៃទី២៦ សីហនុមានការព្រួយបារម្ភ និងសោកស្ដាយយ៉ាងខ្លាំង ដោយថៃបានទទួល ហ៊ុន សែន នៅទីក្រុងបាងកកយ៉ាងសំបើម ហើយព្រះអង្គប្រកាសថា នឹង មិនធ្វើការពិភាក្សាអ្វីមួយទេរហូតដល់ខែកញ្ញា ព្រោះប្លង់សន្ដិភាពរបស់ព្រះអង្គ មិនត្រូវបានទទួលគាំទ្រពីគ្រប់គណបក្សភាគី។
ខែកុម្ភ ថ្ងៃទី៩ ប្រជុំនៅប៉េកាំងនៃភាគីគណបក្សទាំងបីនៃ GCKD ហើយបានចុះកិច្ចព្រមព្រៀងសន្ដិភាពមួយ ក្នុងការដាក់អង្គការសហប្រជាជាតិជាអ្នកត្រួតពិនិត្យនៃការដកទ័ពទាំងអស់របស់យួន ដាក់កងទ័ពអន្ដរជាតិ ដើម្បីថែរក្សាសន្ដិភាព និងការឈប់បាញ់គ្នា ហើយរៀបចំអោយមានការបោះឆ្នោត នៅក្រោមរដ្ឋាភិបាលចំរុះ បន្ដោះអាសន្នមួយ។ ថ្ងៃទី១២ សីហនុ ទទួលយកតំនែងប្រមុខរដ្ឋ GCKD ម្ដងទៀត។ ថ្ងៃទី១៤ របបភ្នំពេញ RPK បង្កើតសហប្រតិបត្ដិការសេដ្ឋកិច្ច មិត្ដភាពខ្មែរថៃ។ ថ្ងៃទី១៧-១៨ ប្រជុំអ្នកអ្នកដំណាងគណបក្សទាំងបួននៅចក្កាតា។ ថ្ងៃទី១៩ - ២១ ប្រជុំធ្វើមេទិញលើកទីពីរ (JIM II) ដោយសីហនុមិនបានមក ទ្រង់រណរិទ្ធ ជាអ្នកតំណាងជំនួស អោយព្រះអង្គ កិច្ចប្រជុំមិនបានសំរេចអ្វីបន្ដិចឡើយ ប្រធានអង្គប្រជុំលោក អាលឡាតាស់ ដែលរង់ចាំធ្វើការបូកសរ៉ុប នៃការប្រជុំនេះ ទៅជាត្រលប់ត្រលិនវិលវល់អស់ ភាពគាំស្ទះនៃអង្គប្រជុំស្ថិតនៅលើភារកិច្ចនៃការកសាងចតុភាគីស្ដីទី។
ខែមិនាថ្ងៃទី១២ បង្កើតកុង្សីស៊ុបប៉េរីយឺការពារមួយរបស់ GCKD នៅទីក្រុងប៉េកាំង តំរូវអោយគណបក្សទាំងបី ធ្វើការរួមសាមគ្គីគ្នា សហប្រតិបត្ដិការជួយគ្នាទៅវិញទៅមក ដើម្បីប្រឆាំងរបបរដ្ឋាភិបាលភ្នំពេញ RPK។ កងទ័ព ស៊ីហនុ និង សឺន សានដែលផ្ដល់អាវុធគ្រាប់រំសេវដោយប្រទេសលោកខាងលិច បានដាក់បញ្ចូលគ្នាដោយ មានទីបញ្ចាការរួម និង មានទំនាក់ទំនង ជាមួយខ្មែរក្រហមដែរ។
ថ្ងៃទី១៤ អង្គការសិទ្ធិមនុស្សអន្ដរជាតិ (Amnesty International) រំលឹកឡើងវិញពីអ្នកទោសនយោបាយជាង ៤០០នាក់ ដែលបានចាប់ឃុំដោយពុំមានការកាត់ទោស ហើយដែលមាន៣៥នាក់ បានស្លាប់ដោយពុំមានការថែទាំត្រឹមត្រូវ របៀបរៀបចំ ជាការនិយាយមិនចេញ ចំពោះការរំលោភលើសិទ្ធិមនុស្សនៅក្នុងជំរុំកាន់កាប់ដោយគណបក្ស សឺន សាន FNLPK និង ខ្មែរក្រហម KD។
ថ្ងៃទី២៣ របបភ្នំពេញ RPK ធ្វើកំនែរង់រដ្នធមនុញ្ញ បើកអោយអតីតអ្នកសីហនុនិយម និង សាធារណរដ្ឋនិយម អាចត្រលប់ចូលមកធ្វើគណបក្សនយោបាយនៅកម្ពុបាន។ នៅថ្ងៃជាមួយគ្នានេះដែរ ហើយដែលជាលើកទី១ ដែល ហ៊ុន សែន ទួលអង្គការក្រៅរដ្ឋាភិបាល (អុង ONG) អោយធ្វើការនៅកម្ពុជា។ ថ្ងៃទី២៦ នៅប៉េងកាំង តាមរយៈគណប្រតិភូបារាំងម្នាក់ សីហនុទទួលសំបុត្រមួយពី ហ៊ុន សែន សូមស្នើអនុញ្ញាតចំពោះព្រះអង្គដោយគោរព នូវការធ្វើយុទ្ធនាការ ពីរ យុទ្ធនា។
ថ្ងៃទី២៩ ជាថ្មីម្ដងទៀត សេ្ទហ្វិនសូលាដ ធ្វើទស្សនកិច្ចទៅភ្នំពេញ នៅទីនោះគាត់បានជួបជាមួយ ហ៊ុន សែន គឺយុទ្ធនាការដ៏ល្អរបស់គណកម្មការកណ្ដាលនៃរដ្ឋាភិបាលភ្នំពេញ RPK។ បន្ទាប់ពីការធ្វើទស្សនកិច្ច សេ្ទហ្វិនសូលាដ បានបញ្ជាអោយធ្វើកិច្ចប្រជុំនូវសហរដ្ឋអាមេរិក ជួយយ៉ាងពេញទំហឹងដល់ភាគីមិនកុំមុយនិស្ដនៃ GCKD។
ខែមេសា ថ្ងៃទី២ ពីទីក្រុងប៉េកាំង សីហនុ សុំស្នើជួប ហ៊ុន សែន នៅថ្ងៃទី២ ឧសភា។ ថ្ងៃទី៥ យួនប្រកាសថា កងទ័ពយួនទាំងអស់ នឹង ដកចេញពីកម្ពុជានៅបំនាច់ខែកញ្ញា ហ៊ុន សែន ប្រកាសថា នេះជាយុទ្ធនាការទី១។ ថ្ងៃទី៦ មេសា សី ហនុ សុំអោយប្រទេសបារាំងរៀបចំប្រជុំអន្ដរជាតិមួយ។ ថ្ងៃទី៧ ប្រទេសបារាំងសំដែងសេចក្ដីសប្បាយចិត្ដ ដែលយួនដកកងទ័ពចេញពីកម្ពុជា។ ជំនួប សីហនុ និង ហ៊ុន សែន និង កិច្ចប្រជុំពីគ្រប់គណបក្សភាគី គ្រោងធ្វើនៅថ្ងៃទី២ ឧសភា ខាងមុខ។ ប្រទេសបារាំងប្រកាសថា បានត្រៀមខ្លួនជាស្រេចក្នុងការកោះប្រជុំអន្ដជាតិមួយ ដើម្បីរកច្រកចេញពីវិបត្ដនៅកម្ពុជា។ ថ្ងៃទី២១ ទស្សនកិច្ចសមាជិកសភាថៃ ២៥នាក់។
ថ្ងៃទី២៤ ប្រជាជនស៊ីវិលជាង ៧០០នាក់រស់ក្នុងជំរុំរបស់ខ្មែរក្រហម ត្រូវបានវាយប្រហាដោយកងទ័ពយួន និង កងទ័ពរបបភ្នំពេញ ហើយបានរត់ភៀសខ្លួនចូលទៅជំរុំ សុខ សាន កាន់កាប់ដោយគណបក្ស សឺន សាន។ ថ្ងៃទី២៨ សន្និសិទអន្ដរជាតិនៅបាងកក ទៅលើប្រធានបទមួយ ដែលនាយករដ្ឋមន្រ្ដីទី១ថៃ បានកំនត់នយោបាយ របស់គាត់ថា "និងធ្វើអិណ្ឌូចិន ដែលជាទីលានសមរភូមិ អោយក្លាយជាទីលានពាណិជ្ជកម្ម" សមាជិកនៃប្រទេសទាំងបីក្នុងអិណ្ឌូចិនបានធ្វើការយល់ព្រម។
ថ្ងៃទី២៩-៣០ គឺជាអោកាសមួយដ៏ល្អនៅក្នុងការប្រជុំរដ្ឋសភានៃរដ្ឋាភិបាលភំពេញ RPK ដើម្បីធ្វើកំកែទំរង់ច្បាប់ រដ្ឋធម្មនុញ្ញ សាធារណរដ្នកម្ពុជាមានិត RPK នឹងក្លាយជារដ្ឋកម្ពុជា Etat du Cambodge (EdC) វិញ មានទង់ជាតិថ្មី ភ្លេងជាតិថ្មី ការផ្ដន់ទាទោសប្រហារជីវិតត្រូវលប់ចោល ព្រះពុទ្ធសាសនាជាសាសនារបស់រដ្ឋ ស្ថាប័ណសេដ្ឋកិច្ចអែកជន និង ទីផ្សារត្រូវបង្កើតឡើង អ្វីៗដែលជាសង្គមនិយមត្រូវលប់ចោលពីច្បាប់រដ្ឋធម្មនុញ្ញ ដែល នឹង ធ្វើអោយទៅជាអព្យាក្រិត ហើយមិនចូលបក្សសម្ព័ន្ធ។ ហ៊ុន សែនប្រកាសក្នុងសារមួយផ្ញើទៅអោយ សីហនុ នៅបំណាច់ខែមីនាថា នេះហើយគឺ ជាយុទ្ធនាការទីពីរ។ ខ្យល់ព្យុះសេរីភាពដ៏ធំមួយបានបក់មកលើប្រទេសកម្ពុជា គឺជា «រដូវផ្ការីកនៅភ្នំពេញ»។
ខែឧសភា ថ្ងៃទី២-៣ ជំនួបទី៤ សីហនុ និង ហ៊ុន សែននៅចក្កតា ចុះកិច្ចព្រមព្រៀងសំខាន់ៗ ក្នុងការដាក់អោយអង្គការសហប្រជាជាតិត្រួតពិនិត្យមើលការដកទ័ពរបស់យួន ហើយសូមអង្គការនេះជួយប្រកាន់ជំហរ អោយមានការបើកអង្គប្រជុំអន្ដរជាតិ អោយមានជំនួបថ្មីម្ដងទៀតនៅបារីស ដែល នឹង គ្រោងធ្វើនៅថ្ងៃទី២៤ ខែកក្កដា អោយមានការបើកអង្គប្រជុំចតុភាគី ដែលនឹង គ្រោងធ្វើនៅថ្ងៃទី២៥កក្កដា។ ការប្រជុំត្រូវបានធ្វើការពិភាក្សា ដោយ ហ៊ុន សែន និង សឺន សាន។ ថ្ងៃទី៤ សីហនុ ធ្វើអោយមានការរីកចំរើនគួរអោយកត់សំគាល់ ដូចដែលមានការប្ដូរអោយមានតំលាភាពនៃរដ្ឋធម្មនុញ្ញ។
ថ្ងៃទី៦ ការជួបពិភាក្សាគ្នានៅទីក្រុងបាងកករវាង ហ៊ុន សែន និង ឆាទិឆៃ នៃកិច្ចព្រមព្រៀងឈប់បាញ់គ្នា ដែលជាកត្ដាដ៏សំខាន់មួយ មុន នឹង ធ្វើការដកកងទ័ពយួនទាំងអស់ចេញពីកម្ពុជា។ ការបិទចរាចរណ៍នៅម៉ោង ១០យប់ ដល់ម៉ោង ៥ភ្លឺ ដែលដាក់កំនត់តាំងពីឆ្នាំ ១៩៧៩ បានត្រូវលុបចោលអោយធ្វើចរាចរណ៍បានធម្មតាវិញ។ ថ្ងៃទី៧ ទាហានខ្មែរក្រហមដាក់មីនអោយផ្ទុះ កាត់ផ្ដាច់ស្ពានពីរនៅផ្លូវជាតិលេខ៥ ពីភ្នំពេញទៅបាត់ដំបង។ ថ្ងៃទី១៧ សីហនុ សុំឈ្មោះ និង អាសយដ្ឋាន អ្នកស្ម័គ្រចិត្ដចូលទៅកាន់ក្រុងភ្នំពេញ។
ថ្ងៃទី១៨ ចិន- សូវៀតព្រមព្រៀងគ្នានៅប៉េកាំង ក្នុងការដកទ័ពយួនទាំងអស់ពីកម្ពុជា ជាច្រកផ្លូវចេញតែមួយ។ ជំនួយការបរទេសទៅលើភាគីកម្ពុជា នីមួយៗ ត្រូវកាត់បន្ថយបន្ដិចម្ដងៗ គឺដើម្បីជៀសវាងការផ្ទុះសង្រ្គាមស៊ីវិល បន្ទាប់ពីមានការដកទ័ពនេះ ហើយនិង ធ្វើអោយរិតតែមានតំលាភាពក្នុងការផ្សះផ្សារជាតិឡើងវិញ។
ខែមិថុនា រដ្ឋមន្រ្ដីក្រសួងការបរទេសបារាំង រូឡង់ឌុម៉ា Roland Dumas និង អិណ្ដូនេស៊ី អាអាលាតាស់ Ah Alatas ធ្វើការជួបប្រជុំគ្នានៅទីក្រុងបារីស ការបើកកិច្ចប្រជុំអន្ដរជាតិ នឹង ធ្វើនៅដើមខែសីហា ប្រសិនបើកិច្ចព្រមព្រៀងសំខាន់ៗត្រូវបានចរចាត្រូវរូវគ្នារវាងផ្ទៃក្នុងនៃកម្ពុជា។ ថ្ងៃទី១៦ ថៃជួសជុលឡើងវិញនូវផ្លូវដែកតផ្ជាប់ទៅអារញ្ញប្រាថេតជាយដែនខ្មែរថៃ។ ថ្ងៃទី២០-២៣ បើកមិត្ដភាពបារាំងយួនឡើងវិញ ទស្សនកិច្ចរដ្ឋមន្រ្ដីក្រសួងការបរទេសយួន ងៀន កូ ថាច់ នៅបារីស គាត់បានជួបជាមួយប្រធានាធិបតីបារាំង នាយករដ្ឋមន្រ្ដីរុក្កា និង រដ្ឋមន្រ្ដីជាង១០នាក់ទៀត។ ថ្ងៃទី២៥ នៅព្យុងយ៉ាង សីហនុ ចេះតែទទួលការពិបាកទៅៗ ក្នុងការឃាឃាងមិនអោយប្រទេសធំៗ ទាំងឡាយធ្វើការចរចាជាមួយរបបភ្នំពេញ ហើយដែលជាហេតុមួយឈានដល់ការមិនទទួលចូលប្រជុំអន្ដរជាតិ បើបណ្ដាប្រទេសទាំងនោះចេះតែខំព្យាយាម ធ្វើអោយរបបភ្នំកាន់តែមានប្រជាប្រីយភាព។ ថ្ងៃទី២៧ មានការប្រកាសបញ្ជាក់ថា ជនភៀសខ្លួនស្ថិតនៅជុំរុំនៃការគ្រប់គ្រងរបស់គណបក្សណានីមួយ ជនភៀ សខ្លួននោះៗ ជាមនុស្សរបស់គណបក្សនោះ ទាហានថៃចង់បញ្ជូនដោយបង្ខំនូវជនភៀសខ្លួនជាង ៧០០ អោយទៅខ្មែរក្រហមវិញ ដែលពួកទាំងអស់នេះបានភៀសខ្លួនកាលពីខែមេសាមុន។
ខែកក្កដា ថ្ងៃទី៥ នៅប៉េកាំងសីហនុទទួលយកតំនែងព្រះអង្គវិញជាមួយខ្មែរក្រហម ព្រះអង្គទាមទារអោយអង្គការ សហប្រជាជាតិទទួលពិនិត្យមើលការដកកងទ័ពរបស់យួន អោយកំទេចចោលអោយអស់នូវទីចាត់ការនៃរដ្ឋាភិបាលភ្នំពេញ អោយដាក់អោយមានរដ្ឋាភិបាលជំនួសមួយ អោយមានទីចាត់ការ និង កងទ័ពចតុភាគី ហើយ ដែល ក្នុងនោះត្រូវមានភាគីខ្មែរក្រហមផង។ ព្រះអង្គបានទាត់ចោលជាថ្មីម្ដងទៀត នូវ រដ្ឋធម្មនុញ្ញធ្វើដោយភ្នំពេញ ដែលប្រកាសថា មានកងពលទាហានយួន ៣០០០០នាក់ នៅក្នុងជួរកងទ័ពកម្ពុជា ទ័ពភ្នំពេញមានកងពលយួន ក្នុងអែកសណ្ឋានទាហានរដ្ឋកម្ពុជា ១សែនមីលីយែម ហើយ នឹង មានអានានិគមយួនខុសច្បាប់ ១លាននាក់។ ព្រះអង្គបានទាមទារទៀតថា ការយល់ព្រមនៃអង្គប្រជុំនៅបារីស ត្រូវតែយកជាអែកច្ឆន្ទ។ ថ្ងៃទី១៨ - ២៣ សិក្ខាសាលាអន្ដរជាតិមួយនៅភ្នំពេញ ស្ដីអំពីការប្រលៃពូជសាសន៍។ ថ្ងៃទី២០ សមាជនៅវាស៊ីនតុនដើម្បីអនុញ្ញាតិអោយផ្ដល់អាវុធអោយភាគីមិនកុំមុយនិស្ដ GCKD។ នៅក្នុងជំរុំកាន់កាប់ដោយខ្មែរក្រហម នាយទាហានអាមេរិក និង អង់គេ្លស បានធ្វើការបង្ហាត់បេង្រៀនអោយកងទ័ពខ្មែរក្រហម។
ថ្ងៃទី២១ ពីទីក្រុងបារីស សីហនុ បានស្នើសុំដល់គ្រប់ភាគីអោយកាត់បន្ថយកងទានហាន ១០០០០ ក្នុងមួយភាគីៗ អោយអង្គការសហប្រជាជាតិត្រួតពិនិត្យការដកទ័ពរបស់យួន អោយរៀបចំបោះឆ្នោតអោយរដ្ឋាភិបាលមួយ ហើយ និងអោយមានទីចាត់ការដែលភាគីទាំងបួនអាច "មានច្បាប់ និង អំនាចស្មើៗគ្នា" ព្រះអង្គសង្កត់ធ្ងន់ថា ការដាក់ខ្មែរក្រហម ក្រៅច្បាប់បណ្ដាលអោយប្រទេសកម្ពុស្លាប់តែម្ដង ហើយក៏គ្មានទេសន្ដិភាព។ ច្រកចេញលើកទី៥ មេតួអែកទាំងពីរ ហ៊ុន សែន និង សីហនុ គ្មានធ្វើការព្រមព្រៀងអ្វី ក្រៅពីការគាំងស្ទះតែម្ដងនោះទេ។ សីហនុ ចោទ ហ៊ុន សែន ថាមិនព្រមធ្វើការព្រមព្រៀងពហុបក្ស ហើយ ហ៊ុន សែនចោទ សីហនុ ថា មួយជំហានទៅមុខ ពីរជំហានថយក្រោយវិញ។ ហ៊ុន សែន ដៀលត្មះ ភាពអគតិរបស់អង្គការសហប្រជាជាតិតាំងពី ១៩៧៩។ ថ្ងៃទី២៥-២៧ ប្រជុំចតុភាគីកម្ពុជានៅ សែលសិនក្លួ័រ Celle-Saint Cloud ប្រទេសបារាំង បន្ទាប់ពីមានការសាកសងជំនំគ្នាឡើងវិញ អង្គប្រជុំបានសំរេចព្រមព្រៀងអោយមានគណកម្មាធិការជនខ្ពស់ «ចតុភាគី» នៃការបើក ប្រជុំអន្ដរជាតិ។
ថ្ងៃទី២៧ ការជួបពិភាក្សារវាង ហ៊ុន សែន និង នាយករដ្ឋមន្រ្ដីបារាំង រុក្កា ហើយជាលើកទី១ ដែល ហ៊ុន សែន ត្រូវបាន ទទួលដោយនាយករដ្ឋមន្រ្ដី នៃ បញ្ចឹមប្រទេស។ ថ្ងៃទី៣០-៣១ កក្កដា និង ១ សីហា ការបើកអង្គប្រជុំអំពីវិបត្ដកម្ពុជានៅទីក្រុងបារីស ដែលមានប្រទេសបារាំង និង ប្រទេសអិណ្ដូនេស៊ីជាប្រធាននៃអង្គប្រជុំ មានប្រទេសចំនួន១៧ លេខាធិការអង្គការសហប្រជាជាតិ និង ប្រធាន នៃ ចលនាមិនចូលបក្សសម្ព័ន្ធ អង្គុយព័ទជុំវិញគណប្រតិភូដំណាងកម្ពុជា ការប្រជុំបានចាប់ផ្ដើមពីយុទ្ធនា ការតូចៗ ក្នុងរយៈពេលពីរថ្ងៃ បានដាក់ជូនប្រធានប្រតិភូ និង គណប្រតិភូតំនាងអោយកម្ពុជា មានកិច្ចព្រមព្រៀងមួយ បានយកជាធរមាន។ អង្គការបី និង អង្គការ អាថុក បានប្រជុំជាមួយ សហប្រធានចតុភាគីកម្ពុជាដែលត្រូវ បានបង្កើតឡើងហើយបានដាក់កំនត់ពេលវេលាចំនួន ៤អាទិត្យដើម្បីយកជាធរមាន នៃ ការចុះសំរុងគ្នានេះ។ បេសកកម្មស្រាវជ្រាវ និង ពត៌មាន ដែលមានការទទួលការខុសត្រូវដោយលេខាអង្គការសហប្រជាជាតិ ហើយត្រូវបានបញ្ជូនចូលទៅកម្ពុជា។
ខែសីហា ថ្ងៃទី៤ ការដាក់បញ្ចំងរឿង "វាលពិឃាត" នៅភ្នំពេញនៅចំពោះមុខទស្សនិកជន ៦០០នាក់ដោយបាន បង្ហាញរូឡង់ហ្សូហ្វេ Rolans Joffe ជានាក់ដឹកនាំរឿង សិនណាយ សាន់ប៊ែក Sydney Schanberg អ្នកកាសែត អាមេរិកាំង ឌីដប្រាន Dith Pran អ្នកកាសែតកម្ពុជា វិជ្ចបណ្ឌិតហែង ងោ Dr.Haing Ngor ជាអ្នកសំដែងតួ។
ថ្ងៃទី៧-១៥បេសកកម្មអ្នកស្រាវជ្រាវ និង ពត៌មាន ដែលបានបញ្ជូនដោយលេខាអង្គការសហប្រជាតិ ក្រោយពីមានកិច្ចព្រមព្រៀងនៃអង្គប្រជុំនៅបារីស ដែល តំរូវអោយមានបេសកកម្មអង្គការសហប្រជាជាតិនៅកម្ពុជា។ ថ្ងៃទី២៧ សីហនុ លាលែងពីប្រធានហ្វុនស៊ីប៉ិច ដើម្បីតវាប្រឆាំង នឹង ការបាក់បែកផ្ទៃក្នុងរវាងគណបក្សព្រះអង្គ។ ថ្ងៃទី២៨ បើកប្រជុំពេញអង្គម្ដងទៀតនៅទីក្រុងបារីស។
ថ្ងៃទី៣០ ការប្រជុំនៅបារីសបានបិទវគ្គនៃកិច្ចការរបស់គេ។ មានកិច្ចព្រមព្រៀងជាង ១០ករណីត្រូវបានអនុម័ត ប៉ុន្ដែគេមិនអាចរកដំនោះស្រាយដាក់អោយនរណាកាន់អំនាច នៅពេលដែលកំពុងធ្វើប្រតិបត្ដិការទេ នៅមជ្ឈមណ្ឌលទូទៅ មាននិមិត្ដរូបខ្មែរក្រហមជាផ្លូវការ។ នៅពេលកំពុងធ្វើប្រតិបត្ដិការ សីហនុ បានស្នើសុំកុំអោយប្រើពាក្យ "ប្រលៃពូជសាសន៍" ហើយជាការស្នើរបស់ខ្មែរក្រហមផងដែរ។
ខែកញ្ញា ថ្ងៃទី៩ ជនជាតិយួនជាច្រើនបានចាកចេញពីប្រទេសកម្ពុជា ដោយភ័យក្លាចមានការសងសឹក បន្ទាប់ពីការដកកងទ័ពយួន។ ថ្ងៃទី២០ សិនណាយ សិនប៊ែក Sydney Schanberg អ្នកកាសែតអាមេរិកបានធ្វើសាក្សីនៅផ្សារភ្នំពេញថាមាន ក្មេងៗជាច្រើនត្រូវគេបង្ខំអោយចូលធ្វើទាហាន (ចាប់ទាហាន) បន្ទាប់ពីមានការស៊ើបអងេ្កតបានអោយដឹងថា មានក្មេងៗ រាប់ពាន់នាក់ កំពុងតែរត់គេចពីការចាប់ទាហានដែលធ្វើដោយរដ្ឋកម្ពុជា EdC ដើម្បីយកទៅជំនួសទាហានយួនដែលបានដកចេញទៅ។
ថ្ងៃទី២១ អ្នកកាសែត និង អ្នកសង្កេតការបរទេសជាង ២៥០ បានមកដល់ភ្នំពេញដើម្បីជ្រោមជ្រែងការដកទ័ពយួន ហើយដែលជាការបើកវគ្គនៃប្រទេសបន្ទាប់ពីសង្រ្គាម ១៩៧០ - ១៩៧៥ គ្រប់គ្រងដោយខ្មែរក្រហម និង ១០ឆ្នាំស្ថិតក្នុងភាពអែកកោ មានសារពត៌មានជាច្រើនគួរអោយគាត់សំគាល់ ដែលហ៊ាននិយាយអំពីអំពើពុករលួយ នៃ សេដ្ឋកិច្ចសេរី និង ស្ថាប័នអែកជន។
ថ្ងៃទី២១ - ២៦ ការដកទ័ពយួន ២៦០០០នាក់ ចុងក្រោយដែលនៅសល់លើទឹកដីកម្ពុជា។ ថៃនិយាយថា អាណានិគម យួន ៥០០០០នាក់ ដែលនៅសល់លើទឹកដីកម្ពុជាគឺជាកងពលទាហានកែ្លងបន្លំ រដ្ឋាភិបាល GCKD ក៏មានការយល់ឃើញដូចនេះដែរ។ ថ្ងៃទី២៨ ហ៊ុន សែន ប្រកាសស្នើអោយអង្គការសហប្រជាជាតិបញ្ជូនបេសកកម្មរបស់គេ ទៅធ្វើការត្រួតពិនិត្យមើលការដកទ័ពយួនទាំងអស់ពីកម្ពុជ។ ថ្ងៃទី៣០ ទាហានអង្គបើកការវាយនៅតំបន់ទីតាំងភ្នំស្រុក (ខេត្ដបន្ទាយមានជ័យ) ទានហានសឺន សាន និង អង្គ វាយទីតាំងពួក និង ស្វាយចេក ហើយទាហានខ្មែរក្រហមបើកការវាយរបស់ខ្លួនឆ្ពោះទៅទិសដៅខេត្ដបៃលិន។ នេះគឺ ជាការវាយប្រហារដ៏សាហាវ បើគិតតាំងពីឆ្នាំ១៩៧៩។ ពួកទាហាន GCKD វាយយកបានពួកនៅថ្ងៃ ទី៣០។
ខែតុលា ថ្ងៃទី៦ ប៉ង់តាគ្ហូន សំដែងការយល់ឃើញថា ចំនុចស្ថិតិមួយដែលយើងបានធ្វើ យើងអាចសន្និដ្ឋានបានមិនខុសថា យួនបានដកកងទ័ពរបស់គេចេញពីកម្ពុជាមែនហើយ។ ថ្ងៃទី១០ អេមូនម៉ាសគី Edmund Muskie អតីតលេខារដ្ឋអាមេរិកធ្វើទស្សនកិច្ចនៅភ្នំពេញ ហើយធ្វើការជួបពិភាក្សាជាមួយ ហុន សែន។
ថ្ងៃទី១២ ការស្លាប់ ស៊ឹម វ៉ា នៅទីក្រុងបារីស។ នៅថ្ងៃជាមួយគ្នានេះ មានការចុះហត្ថលេខាសហប្រតិបត្ដិការ រវាងមហាវិទ្យាល័យវិជ្ជសាស្រ្ដភ្នំពេញ និង មហាវិទ្យាល័យវិជ្ជសាស្រ្ដ ពីតេចសាលប៉េទ្រីយែរ Pitié-Salpétrière (បារីស) ដោយព្រឹទ្ធបុរស មី សាមើឌី My Samedi និង លើហ្រ្គដ legrand។ ថ្ងៃទី២២ កងទ័ពខ្មែរក្រហមវាយយកបានទីក្រុងបៃលិន ជាទីកន្លែងរ៉ែត្បូងដ៏សំខាន់នៃប្រទេស ហើយបានធ្វើការ វាយរំកិលឆ្ពោះទៅខេត្ដបាត់ដំបង។ ទាហានអង្គវាយបានទីតាំងភ្នំស្រុកដែរ។ ថ្ងៃទី២៣ ទស្សនកិច្ចអតីតសភាអាមេរិក ឌិកក្លាក Dick Clak នៅភ្នំពេញ ជួបសន្ទាជាមួយហុន សែន។ ថ្ងៃទី២៦ ទ្រង់រណរិទ្ធមានការសប្បាយរីករាយណាស់ដោយខ្មែរក្រហមវាយបានប៉ៃលិន ហើយដែលអនុញ្ញាតិ អោយព្រះអង្គធ្វើការចរចាជាថ្មីម្ដងទៀត។ ថ្ងៃទី៣០ ភ្នំពេញប្រកាសបិតចរាចរណ៍នៅម៉ោង ៩យប់ ទៅម៉ោង៥ភ្លឺនៅភ្នំពេញ។
ខែវិច្ឆកា ថ្ងៃទី៣ ខ្មែរក្រហមវាយបានទីតាំងត្រែង ពាក់កណ្ដាលផ្លូវទៅប៉ៃលិន និង បាត់តំបង។ ថ្ងៃទី៨ វិច្ឆកា បញ្ចឹមប្រទេស គឺប្រទេសអង់គេ្លសជាប្រទេសទី១ ដែលទទួលស្គាល់ការដកទ័ពរបស់យួន។ ថ្ងៃទី១៦ មាន ១២៤សំលេងស្រប ១៧សំលេងប្រឆាំង និង ១២សំលេង អនុបវាទ នៃការបោះឆ្នោតសភាអាមេរិក ប្រចាំឆ្នាំអំពីរឿងកម្ពុជា ដែលត្រូវដាក់ Embargo (មិនអោយមានការចល័តចុះឡើង) ដោយអោយតំលៃទៅលើការដកទ័ពយួន និង ធ្វើការជួយដល់ការព្រមព្រៀងសំខាន់ៗ ទាំងអស់ ដែលមានការព្រមព្រៀងដោយភាគីខ្មែរក្រហមផង។
ថ្ងៃទី២០ វិច្ឆកា ដើម្បីឆ្លើយ តប នឹង កងទ័ពរដ្ឋាភិបាលភ្នំពេញ កងទ័ពចំរុះរំដោះបានបើកការវាយប្រហារ លើវាលដី១៦០ គីឡូម៉ែត្រ លើផ្លូវជាតិលេខ៥ រហូតដល់សំរោងភាគខាងជើងនៃប្រទេស។ អ្នកតស៊ូជាច្រើនពាន់នាក់ បានស្ម័គ្រចិត្ដចូលរួមក្នុងការវាយប្រហារនេះ។ ថ្ងៃទី២២ ពួកខ្មែរក្រហមបង្ខំជនភៀសខ្លួនចំនួនជាង ២០០០នាក់ដែលរស់នៅជំរុំភៀសខ្លួនកាន់ក្ដាប់ដោយពួកគេ អោយទៅតាំងទីលំនៅ នៅជុំវិញភ្នំយាត ក្រោយពីវាយយកបាន២ថ្ងៃ។ កងទ័ពសឺន សាន វាយបានទីតាំងស្វាយ ចេក។ មានចុះកិច្ចព្រមព្រៀងមួយ រវាងកាកបាទក្រហមសុយអែដ និង កាកបាទក្រហមរដ្ឋកម្ពុជា អោយថៃអាចនាំ បរិក្ខាពេទ្យ និង ថ្នាំពេទ្យចូលទៅកម្ពុជា។
ថ្ងៃទី២៣ គឺជាលើកទី១ តាំងពីដើមឆ្នាំ១៩៧០ ដែល PNUD បង្ហាញសេចក្ដីរាយការស្ដីពីស្ថានភាពកម្ពុជា គេបានបង្ហាញភាពអណោចអធម្ម ដែលប្រទេសកម្ពុជា ស្ថិតនៅអែកកោ ដាច់ទំនាក់ទំនងពីពិភពលោកទាំងមូល។ ថ្ងៃទី២៤ រដ្ឋមន្រ្ដីក្រសួងការបទសេអូស្រ្ដាលី M.Gareth Evans បានដាក់សំនើប្លង់សន្ដិភាពមួយ ដើម្បីសំរួល រវាងខ្មែរ បំបាត់ភាពពិបាកទាំងឡាយជូនសភា និង ជូនទៅអោយរដ្ឋាភិបាលចំរុះបណ្ដោះអាសន្ន គាត់បានសុំស្នើ ដាក់អោយមានទីចាត់ការបណ្ដោះអាសន្នមួយគ្រប់គ្រងដោយសហរដ្ឋអាមេរិកផ្ទាល់។ ថ្ងៃទី២៧ សីហនុ ប្រកាសយល់ព្រមតាមសំនើ ខ្លះរបស់អូស្រ្ដាលី។ ខែធ្នូ ថ្ងៃទី៣ បង្កើត "សហគមខ្មែរសេរី" នៅទីក្រុងបារីស កើតចេញពីសហគម ៧ដាក់រួមគ្នា។ សហគមខ្មែរសេរី គឺជាពួកសាធារណរដ្ឋនិយម ហើយដែលមានអារិភាព ប្រឆាំង នឹង រដ្ឋាភិបាលភ្នំពេញ។ ថ្ងៃទី៧ ទស្សនកិច្ចដោយមានការតិះទៀនពីសហរដ្ឋអាមេរិក របស់មន្រ្ដីអង់គេ្លសម្នាក់នៅភ្នំពេញ ការធ្វើទស្សនកិច្ចនេះធ្វើដើម្បីកំនត់ការចំណាយផ្សេងៗ នៃ ជំនួយមនុស្សធម៌របស់អង់គេ្គស។ ថ្ងៃទី១០ ហ៊ុន សែន ប្រកាសយល់ព្រមប្លង់សន្ដិភាពរបស់អូស្រ្ដាលី។ ថ្ងៃទី១៤ គណបក្ស សឺន សាន FNLPK ស្នើដល់អ្នកកាសែត ប្រឆាំង នឹង ការជួលអោយចូលទៅយកការនៅទីសមរភូមិ។
ថ្ងៃទី១៥ លោក M.Evans រៀបចំរូបមន្ដជាផ្លូវការនៅសំនើសន្ដិភាពរបស់គាត់ ហើយដែលជួនកាលហៅថា "ដំណោះស្រាយលំអិត" ទទួលជាទូរទៅ ដោយមិត្ដភាព។ ថ្ងៃទី៣០ លោក អា អាលាតាស់ ជូនដំនឹងថា ការបើកអង្គប្រជុំ នឹង ធ្វើនៅខែកុម្ភឆ្នាំ ១៩៩០ ដើម្បីពិភាក្សានៅដំនោះស្រាយ នូវសំនើរបស់អូស្រ្ដាលី។