ប្រវត្ដិសាស្ដ្រខ្មែរ តាមសិលាចារិក
ការផ្សាយរបស់មណ្ឌលវប្បធម៌ខ្មែរនៅស្វីស
**********************************************
១៦ -សម័យក្រោយអង្គរ ពង្សាវតារនៃរាជវង្សខ្មែរ
ថ្ងៃសៅរ៍ ទី15.វិច្ឆកា 2014.ម៉ោង 7:56
បំនកស្រាយផ្លូវការស្ដីពីរាជវង្សសម័យក្រោយអង្គរដែលយើងបានដឹង មានភាពស្រពិចស្រពិលពិបាកយកជាការបានណាស់។ ជារឿងនិទានសុទ្ធសាធ និងមានលំនាំដូចជារឿងនិទាននៅម្ដុំនគរជ្រោយសុវណ្ណភូមិ ហើយបានជនជាតិភូមាដើម (ពួកទីបេ) យកមកបកស្រាយនៅរវាងឆ្នាំ១០០០ - ១០៤៤ នាពេលដែលគេបានរួមគំនិតគ្នាធ្វើបដិវត្ដន៍កំចាត់របបសក្ដិភូមិអន្ដោប្រវេសន៍ និងដើម្បីបង្រួបបង្រួមប្រទេសភូមា មានពួកមនពួកពុយជាដើម) អោយក្លាយទៅជាជនជាតិតែមួយ គឺជនជាតិប៉ាហ្គង់។ នៅពេលនោះគេបានលើកយករឿងព្រេង «នាយត្រសក់» មកនិទាន ដើម្បីភ្ជាប់រាជវង្សក្រោយ និងរាជវង្សមុន និង ដើម្បីបំបាត់សាសនាចាស់ចេញ (ពុទ្ធសាសនាមហាយាននិង ព្រហ្មញ្ញសាសនា) នៅពេលនោះពួកគេបានទាំងផ្លាស់យកពុទ្ធសាសនាហីនយានធ្វើជាសាសនាជាតិរបស់គេរហូតមក ពីឆ្នាំ១០៤៤។
ចំណែកស្រុកខ្មែរយើង រឿងនេះគេយកមកបញ្ចូលនៅក្នុងពង្សាវតារខ្មែរ និងបានចងក្រងឡើងនៅក្នុងរជ្ជកាលស្ដេចអង្គអេង (ឆ្នាំ១៧៩៦) ក្រោមការបញ្ជារបស់ស្ដេចសៀម។ បើយោលទៅតាមពង្សាវតារនេះ រឿងរាវទាំងនោះកើតឡើងនៅអំលុងឆ្នាំ ១៣៥០។ ពួកស្ដេចសម័យក្រោយអង្គរ ដែលបានទទួលស្គាល់ថាខ្លួនគេជាតំណពូជចុះមកពីតាត្រសក់ផ្អែម ពុំបានចាត់ទុកព្រឹត្ដិការណ៍នេះជាមហន្ដរាយយ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរដល់ពូជសាសន៍ខ្មែរទេ ប៉ុន្ដែការពិត វាជាប្រភព និងការវិនាសហិនហោចខ្លោចផ្សារ និងទុក្ខវេទនាមិនចេះចប់មិនចេះហើយនៃជនជាតិខ្មែររហូតដល់សម័យបច្ចុប្បន្ននេះ។
បំនកស្រាយដែលមានលំនាំពិត
នៅពេលដែលពុទ្ធសាសនាហីនយាន រីកដុះដាលគ្របដន្ដប់លើព្រហ្មញ្ញសាសនា ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៩ ដែលជាតំណាងចំបង អោយលិទ្ធិព្រហ្មញ្ញសាសនា ត្រូវបានជនជាតិសំរែម្នាក់ឈ្នោះ «ពូ» ធ្វើឃាតក្នុងចលនាបដិវត្ដន៍សាសនានៅអង្គរនាឆ្នាំ ១៣៣៦។ បន្ទាប់ពីធ្វើគត់ស្ដេចហើយ ជនសំរែនោះក៏បានឡើងគ្រងរាជនៅរាជធានីអង្គរ។ ពួកស្ដេចដែលបានរៀបចំចងក្រងពង្សាវតារខ្មែរ សុទ្ធសឹងតែស្ដេចជំនាន់ក្រោយ ដែលគ្មានប្រភពពូជពង្សអ្វីច្បាស់លាស់ទេ គេគ្រាន់តែកាត់ស្មានថា ខ្លួនគេចុះមកពីពូជសំរែ ដូច្នេះហើយបានជាគេខំបង្វែងដានលប់រឿងអាស្រូវ ដោយលួចដាក់រឿងព្រេងនិទាន «តាត្រសក់ផ្អែម» បំបាំងការពិត។
ស្ដេចសំរែបានគ្រងរាជរហូតដល់ឆ្នាំ ១៣៤០ ស្ដេចនោះបានទាំងរើរាជបល្ល័ង្គមកតាំងនៅប្រាសាទមួយដែលជាស្នាដៃរបស់ព្រះបាទសុរិយាវរ្ម័នទី២ ស្ថិតនៅក្បែរប្រាសាទបន្ទាយស្រី និងមានចំងាយ ១៥គីឡូម៉ែត្រ ពីប្រាសាទអង្គរវត្ដ។ ប្រាសាទនោះក៏ជាប់ឈ្នោះថា ប្រាសាទបន្ទាយសំរែរហូតមក។ ដើម្បីអោយខ្លួនបានជាស្ដេចពេញច្បាប់ ជនសំរែនោះបានរៀបអភិសេកជាមួយម្ចាស់ក្សត្រីម្នាក់ មិនតែប៉ុណ្ណោះជនសំរែនោះបានកាប់សំលាប់ក្សត្រពេញច្បាប់ដែលប្រឆាំងនឹងខ្លួនគ្មានសេសសល់ម្នាក់ តែមិនបានប៉ុន្មានឆ្នាំផងជនសំរែនោះត្រូវគេកាត់កសំលាប់ចោលក្នុងឆ្នាំ ១៣៤០។
ការធ្វើគត់មហាក្សត្រព្រហ្មញ្ញសាសនាដណ្ដើមអំណាចរបស់ជនសំរែ កាន់ពុទ្ធសាសនាហីនយាននេះ បានកំនត់ទីបញ្ចប់នៃលទ្ធិទេវរាជរបស់មហាបុរសខ្មែរ ហើយក៏ជាទីបញ្ចប់នៃសម័យកាលដ៏រុងរឿងរបស់ជាតិសាសន៍ខ្មែរដែរ។ គឺសម័យអង្គរនេះឯង។
បំនកស្រាយតាមពង្សាវតារខ្មែរ
ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៩ ជាស្ដេចចុងក្រោយបង្អស់ដែលគេស្គាល់ដោយសិលាចារឹក តពីនេះទៅប្រវត្ដិសាស្រ្ដខ្មែរ ត្រូវពឹងផ្អែកទៅលើរាជពង្សាវតារ ដែលជាអែកសារចងក្រងឡើងនៅស.វទី១៨ - ១៩ ហើយដែលអាងទៅលើការទន្ទេញចាំមាត់ និងលើអត្ថបទបូរាណខ្លះដែលពីដើមគេតំកល់ទុកនៅក្រុងឧដុង្គ។ រាជពង្សាវតារមានច្រើនច្បាប់ កត់ត្រាព្រឹត្ដិការណ៍ដោយមានការដំណាលប្លែកៗពីគ្នា ហើយមានការចុះកាលកំនត់ខុសៗគ្នាទៀត។ នេះហើយជាហេតុនាំអោយអ្នកប្រវត្ដិសាស្រ្ដ មានការលំបាកយ៉ាងខ្លាំងក្នុងការចងក្រងប្រវត្ដិសាស្រ្ដខ្មែរ ក្នុងសម័យចាប់តាំងពីក្រោយរជ្ជកាលរបស់ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៩។
អាស្រ័យដោយហេតុដូចបានរៀបរាប់រួចមកហើយ អ្នកប្រវត្ដិសាស្រ្ដមានការអល់អែកយ៉ាងខ្លាំង មិនដឹងថាត្រូវដាក់ស្ដេចអង្គណាក្នុងរាជពង្សាវតារ អោយសោយរាជ្យតពីព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៩ ដែលគេមិនដឹងថា បានសោយទីវង្គតនៅក្នុងឆ្នាំណាផង។ រួចមកហើយអ្នកប្រវត្ដិសាស្រ្ដភាគច្រើន និយមដាក់នាយត្រសក់ផ្អែមអោយសោយរាជ្យតពីព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៩ ព្រោះអែកសារជាច្រើនបានកត់ត្រាទុកថា បុគ្គលនេះបានឡើងសោយរាជនៅប្រមាណឆ្នាំ១៣៤០ ចំពោះរឿងនាយត្រសក់ផ្អែមនេះ មានសេចក្ដីដំណាលខុសៗគ្នាទៅតាមក្បួនរាជពង្សាវតារ សូមអានរឿងស្ដេចត្រសក់ផ្អែម ក្នុងប្រវត្ដិសាស្រ្ដខ្មែរតាមរឿងនិទានផង ប៉ុន្តែរឿងទាំងនោះមានចំនុចស្របគ្នាខ្លះ ដែលយើងអាចដកស្រង់បានដូចតទៅនេះ៖
មានបុរសម្នាក់ដាំត្រសក់មានរស់ជាតិផ្អែម បានបេះផ្លែត្រសក់យកទៅថ្វាយស្ដេច ស្ដេចដាក់នាមអោយថា នាយត្រសក់ផ្អែម ហើយបានប្រគល់លំពែងអាជ្ញាសឹកមួយ សំរាប់ការពារចំការត្រសក់របស់ខ្លួន។ នាយត្រសក់ផ្អែម បានសំលាប់ស្ដេចដោយអចេតនា ដោយស្មានថាជាចោរចូលលួចផ្លែត្រសក់របស់ខ្លួន។ នាម៉ឺនសព្វមុខមន្រ្ដីមូលមតិគ្នាលើកអោយសោយរាជ ហើយលើកបុត្រីស្ដេចនោះអោយជាអគ្គមហេសីផង។ គួរកត់សំគាល់ថា រឿងនាយត្រសក់ផ្អែមនេះ មានលំនាំប្រហាក់ប្រហែលនឹងរឿងព្រេងជាប់ទាក់ទងទៅនឹងរាជវង្សភូមាមួយនៅស.វទី១០ ដែលមានសេចក្ដីដំណាលជាសង្ខេបថា នៅគ.ស. ៩៣១ អ្នកដាំត្រសក់ម្នាក់ឈ្មោះ ញ៉េងអ៊ូស យំហាន (Nyaung-u So-rahan) បានឡើងសោយរាជនៅក្រុងបូកាន ក្រោយពីបានធ្វើគត់ស្ដេចឈ្មោះ សេងខូ បានលបលួចបេះត្រសក់របស់ខ្លួនក្នុងដំណើរធ្វើប្រមាញ់នៅក្នុងព្រៃ ហើយដែលខ្លួនពុំបានស្គាស់ថាជាស្ដេចផែនដី ។
ម្យ៉ាងទៀត នៅមុនពេលបោះបង់ចោលក្រុងអង្គរ គេឃើញខ្មែរយើងមានប្រើពាក្យ ពញា(ញ) សំរាប់ហៅព្រះរាជ ហៅព្រះរាជបុត្រក្សត្រិយ៍ទ្រង់រាជ្យ និងមន្រ្ដីជាន់ខ្ពស់ដូចពញាយ៉ាតជាដើម។ គេបានសង្កេតឃើញថា ជនជាតិមនក្នុងបុរាណកាលក៏ធ្លាប់ប្រើពាក្យ ពញា នេះជាឋានន្ដរសក្ដិនៃមន្រ្ដីជាន់ខ្ពស់ដែរ។ នៅត្រង់នេះ អ្នកប្រវត្ដិសាស្រ្ដបានចោទសួរថា តើរឿងព្រេងនៅស្រុកខ្មែរមានទំនាក់ទំនងយ៉ាងដូចម្ដេចខ្លះជាមួយនឹងរឿងព្រេងនៅប្រទេសភូមា? ហើយកាលដែលខ្មែរប្រើពាក្យ ពញា នៅពេលនោះតើបណ្ដាលមកពីហេតុអ្វីដែរ? ទោះបីពុំទាន់មានចំលើយណាអោយបានសមរម្យ សំរាប់សំនួរទាំងនេះក៏ដោយ ក៏យើងអាចប៉ាន់ស្មានបានថា ប្រហែលជាធាតុទាំងនោះបាននាំចូលប្រទេសខ្មែរតាមរយៈពុទ្ធសាសនាហីនយានប្រើភាសាបាលី ដែលអ្នកស្រាវជ្រាវយល់ថា បានហូរចូលមកក្នុងជ្រោយសុវណ្ណភូមិ ភាគខាងលិចមុនគេ គឺនៅត្រង់ម្ដុំប្រទេសមន រួចផ្សាយចូលមកតំបន់វាលទំនាបទន្លេមេណាមរួចផ្សាយចូលបន្ដមកក្នុងប្រទេសខ្មែរទៀត។ លោកជីតាក្វាន់ ទូតចិនដែលបានមកទស្សនាក្រុងអង្គរនៅចុងស វ.ទី១៣ ក៏បានកត់សំគាល់ឃើញថា នៅសម័យនោះមានគេនិយមកាន់ច្រើនគ្នាណាស់ទៅហើយ។ មានអ្នកប្រវត្ដិសាស្រ្ដខ្លះទៀត ដូចជាលោក Adhémard Leclère និងលោក Dauphin Meunier ជាដើម យល់ថាព្រឹត្ដិការណ៍នាយត្រសក់ផ្អែមឡើងសោយរាជ្យនៅក្រុងអង្គរនោះជាមហាបដិវត្ដន៍មួយក្នុងប្រវត្ដិសាស្រ្ដខ្មែរ ហើយបដិវត្ដន៍នោះ គឺជាបដិវត្ដន៍ខាងនយោបាយ និងខាងសាសនា។ តើពិតជាមានបដិវត្ដន៍មែនរឺយ៉ាងណា? តើអ្វីខ្លះជាមូលហេតុនៃបដិវត្ដន៍នោះ?
យ៉ាងណាលទ្ធិទេវរាជដែលព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី២ បានប្រារព្ធធ្វើជាលើកដំបូងនៅលើភ្នំគូលែននៅឆ្នាំ៨០២ នោះ គឺជាអាវុធមួយយ៉ាងសក្ដិសិទ្ធ ក៏ប៉ុន្ដែអាវុធនោះជាអាវុធមុខពីរ បានសេចក្ដីថា វាអោយផលល្អផង អោយផលអាក្រក់ផង។ វាអោយផលល្អត្រង់ថា រាស្រ្ដចាត់ទុកព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី២ ជាអាទិទេពមួយអង្គ ដោយបានធ្វើសន្ដិភាពវូបនីយកម្មបង្រួបបង្រួមជាតិ និងដេញកំចាត់សត្រូវឈ្លានពានអោយចេញពីទឹកដីខ្មែរ ម្លោះហើយរាស្រ្ដក៏បាក់បបខ្លបខ្លាចព្រះចេស្ដា រួចរួមសាមគ្គីជុំវិញរាជបល្ល័ង្កធ្វើការកសាងជាតិអោយបានដល់ភាពរុងរឿងត្រចះត្រចង់បំផុត ក្នុងប្រវត្ដិសាស្រ្ដខ្មែរ សមទៅតាមបំណងរបស់ស្ដេចអាទិទេពដែលចង់បង្ហាញរាស្រ្ដអោយឃើញថា លោកមានមហិទ្ធិរិទ្ធពិតប្រាកដមែន។ វាអោយផលអាក្រក់ត្រង់វាតំរូវអោយមានការកសាងប្រាសាទថ្មកាន់តែធំឡើង ហើយកាន់តែច្រើនឡើង ហើយស្រូបយកនូវកំលាំងពេលវេលា និងទ្រព្យសម្បត្ដិច្រើនពេកពីរាស្រ្ដ ដែលនៅទីបំផុតទៅរកតែផ្លូវគេចអោយផុតពីបន្ទុក នៃភាពរុងរឿងរបស់ព្រះមហាក្សត្រខ្លួន ហើយរត់ទៅជ្រកក្រោមម្លប់ដ៏ត្រជាក់នៃព្រះពុទ្ធសាសនាថេរវាទ ដែលប្រៀនប្រដៅអោយមនុស្សលោកលះបង់អ្វីៗទាំងអស់ ដើម្បីឈោងចាប់យកនិព្វានជាទីបរមសុខ។
បើតាមពិនិត្យមើលទៅឃើញថា ទំនាស់ក្នុងផ្លូវសាសនានេះមានយូរណាស់មកហើយ គឺតាំងពីក្នុងរជ្ជកាលឧទយាទិត្យវរ្ម័នទី២ម្ល៉េះ (១០៥០ - ១០៦៦) ដោយនៅពេលនោះ គេឃើញមានការបះបោរបីលើកហើយក្នុងចលនាទាំងនោះ ពួកបះបោរបានវាយកំទេចសិវលិង្គ និងបដិមាផ្សេងៗខាងព្រាហ្មណ៍សាសនាផង។ ឯពុទ្ធសាសនា ឃើញថាមានការចំរើនលូតលាស់កាន់តែខ្លាំង ជាពិសេសក្នុងរជ្ជកាលរបស់ព្រះបាទ ធរនិន្រ្ទវរ្ម័នទី២ (១១៥៥-?) និងព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៧ (១១៨១ - ១២១៨ ?) រហូតដល់មានប្រតិកម្មយ៉ាងខ្លាំងក្នុងរជ្ជកាលរបស់ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៨ ពីសំណាក់អ្នកកាន់ព្រះពុទ្ធសាសនា។ ដូច្នេះយើងឃើញថា វបត្ដិខាងសាសនាកាន់តែរីកធំឡើង ដោយបន្ទាប់ពីនោះមានស្ដេចខ្លះ ក៏ត្រលប់ទៅកាន់ព្រះពុទ្ធសាសនាវិញ ហើយជាពុទ្ធសាសនាថេរវាទថែមទៀត ដែលព្រះអង្គម្ចាស់ តាមលិន្ទ នាំចូលស្រុកខ្មែរប្រហែលតាំងពីរជ្ជកាលឥន្រ្ទវរ្ម័នទី២ម្ល៉េះ ហើយក៏មានស្ដេចខ្លះត្រលប់ទៅកាន់សាសនាព្រាហ្មណ៍វិញដែរ រហូតដល់រជ្ជកាលរបស់នាយត្រសក់ផ្អែម និងកូនចៅរបស់គាត់ ដែលសោយរាជ្យតរៀងមក ទើបស្ដេចខ្មែរកាន់ជាប់តែពុទ្ធសាសនារហូតសព្វថ្ងៃ។ ត្រង់នេះហើយជាហេតុនាំអោយអ្នកប្រវត្ដិសាស្រ្ដខ្លះយល់ថា កាលដែលនាយត្រសក់ផ្អែមធ្វើគត់ស្ដេចហើយបាននាម៉ឺនសព្វមុខមន្រ្ដីលើកឡើងអោយសោយរាជ្យ ជាបដិវត្ដន៍ដណ្ដើមយកអំណាចនយោបាយ និងអំណាចសាសនាដែលនៅជាប់គ្នា ព្រោះក្នុងសម័យនោះអំណាច ទាំងពីរស្ថិតនៅក្នុងការកាន់កាប់របស់ព្រះមហាក្សត្រទាំងអស់។
ចំលើយទី១ ជាមួយសៀម សូមអានផ្នែករឿងភាគនិទានផង ត្រង់ការលុកលុយរបស់សៀមលើក១ ក្រោយពីព្រះបាទត្រសក់ផ្អែមសោយទីវង្គតទៅ បុត្ររបស់ព្រះអង្គព្រះនាម និព្វានបទ បានឡើងសោយរាជ្យស្នង ពីឆ្នាំ១៣៤០ ដល់ ១៣៤៦ និងចៅរបស់ព្រះអង្គ (បុត្ររបស់ព្រះបាទនិព្វានបទ) ព្រះនាមលំពង់រាជា បានទទួលរាជសម្បត្ដិពីឆ្នាំ ១៣៤៦ ដល់ ឆ្នាំ១៣៥១។ នៅឆ្នាំ១៣៥១ ស្ដេចសៀមព្រះនាម រាមាធិបតី ក្រោយពីបានតាំងរាជធានីនៅក្រុងអយុធ្យា ហើយលើកទ័ពចូលមកវាយខ្មែរ។ តែមុននឹងមកដល់អង្គរ ទ័ពសៀមត្រូវឧបរាជខ្មែរ (សុរិយោទ័យ អនុជលំពង់រាជាលើកទ័ពទៅស្កាត់វាយបាក់ទ័ពថយទៅវិញអស់។ ព្រះលំពង់រាជានឹកស្មានថាសត្រូវពុំអាចធ្វើអ្វីបានទៀតក៏ទ្រង់បញ្ជារំសាយកងទ័ពអោយទៅកាន់ទីលំនៅរៀងៗខ្លួនវិញ។ លុះលឺថាសៀមលើកទ័ពចូលមកជាថ្មីម្ដងទៀត ខ្មែរកែនទ័ពមិនទាន់ក៏ដេញរាស្រ្ដអោយចូលក្នុងកំពែងមហានគរ ហើយកែនពលអោយការពារ។ ទ័ពសៀមមកលោមទ័ព្ធជុំជិតអស់រយៈពេល១ឆ្នាំ៥ខែ ទ័ពជំនួយខ្មែរជាច្រើន បានលើកទ័ពពីកន្លែងផ្សេងៗ តែដោយមកមិនស្មើគ្នា ក៏ត្រូវទទួលបរាជ័យ ខាងសៀមក៏ចេះតែបញ្ជូនទ័ពមកជាបន្ថែម។ ព្រះលំពង់រាជាក៏សោយទីវង្គតដោយរោគ។ សៀមវាយលុកចូលកាន់តែខ្លាំង ហើយនៅទីបំផុតមេទ័ពសៀម បាសាតវាយទំលាយបាន ទ្វារវិយោទ័យក៏សុគតទៅទៀត។ ក្នុងគ្រានោះស្ដេច និងរាជគ្រូបុរោហិតបាននាំយកយកគ្រឿងសំរាប់រាជ វាយទំលាយទ័ពសៀមរួចចេញទៅ។ ប៉ុន្ដែរាជធានីអង្គរត្រូវធ្លាក់ទៅក្នុងកន្ដាប់ដៃរបស់សៀមនៅឆ្នាំ១៣៥២។
ក្រោយពីបានអភិសេកបុត្រនាម ចៅបាសាត អោយឡើងសោយរាជនៅក្រុងអង្គរ និងតែងតាំងចៅហ្វាយខេត្ដ ជាតិសៀមអោយត្រួតត្រាខេត្ដខ្មែរទាំងឡាយខាងលិច ដែលគេយកបានក្នុងដំណើរវាយលុកក្រុងអង្គរ ព្រះចៅរាមាធិបតីទ្រង់បានត្រលប់ទៅក្រុងអយុធ្យាវិញ ដោយបានកៀររាស្រ្ដយកទៅជាឈ្លើយ និងដឹកជញ្ជូនទ្រព្យសម្បត្ដិអស់ជាច្រើនទៀតផង។
បុត្ររបស់ព្រះចៅរាមាធិបតីទាំង៣ គឺ បាសាត បាអាត និង កំបង់ពិសី បានឡើងសោយរាជ្យជាបន្ដបន្ទាប់គ្នានៅ ក្រុងអង្គរ ពីឆ្នាំ១៣៥២ ដល់ ១៣៥៧។ ពេលនោះព្រះសុរិយោវង្សអនុជព្រះលំពង់រាជាដែលបានភៀសព្រះអង្គ ទៅប្រទេសលាវលានជាង នោះបានលើកទ័ពមកវាយយកបានក្រុងអង្គរនៅឆ្នាំ១៣៥៧។ ចៅកំបង់ពិសីត្រូវសុគតក្នុងសង្រ្គាម។ បន្ទាប់មកខ្មែរបានវាយកំចាត់សៀមអោយចេញផុតពី នគររាជសីមា នៅទិសពាយព្យ បស្ចឹម និងនៅទិសនីរតី។ ព្រះបាទសុរិយោវង្សបានចូលទីវង្គតនៅឆ្នាំ ១៣៦៣ ដោយរោគា។ ក្មួយរបស់ព្រះអង្គព្រះនាម បរមរាមា បានឡើងសោយរាជ្យស្នងពីឆ្នាំ ១៣៦៣ ដល់ ១៣៧៣។ ព្រះអង្គបានចងស្ពានមេត្រីជាមួយព្រះចៅ ហុងវ៉ូ នៃរាជវង្សមិង។ ឯជនជាតិសៀមក៏ពុំបានមកឈ្លានពានខ្មែរទៀតទេ ដោយជាប់ដៃក្នុង ការប្រយុទ្ធជាមួយក្សត្របុរីជាច្រើននៅខាងជើងក្រុងអយុធ្យា។
ចំបាំងលើកទី២ ជាមួយសៀម(សូមអានផ្នែករឿងភាគនិទានផង)
ស្ដេចដែលឡើងសោយរាជ្យនៅឆ្នាំ ១៣៧៣ គឺព្រះបាទ ធម្មាសោកជាព្រះអនុជព្រះបរមរាមា គ្រានោះនៅប្រទេសសៀម ស្ដេចរាមាសូរ បានឡើងសោយរាជ្យ ហើយក៏បន្ដនយោបាយពង្វាតទឹកដីរបស់រាមាធិបតីមកលើទឹកដីខ្មែរ។ ក្រុងអង្គរត្រូវលោមព័ទ្ធសាជាថ្មីអស់រយៈពេល៧ខែ (ពីខែមិគសិរ ដល់ខែជេស្ឋ ដោយឃើញថាមិនអាចប្រយុទ្ធយកជ័យជំនះលើខ្មែរដោយកំលាំងអាវុធបាន ទើបសៀមប្រើឧបាយកលម្ដងវិញ។ ទាហានសៀមចំនួន ១៥នាក់បានធ្វើកលសុំចុះចូលខាងខ្មែរដោយយកលេសថា ស្ដេចសៀមធ្វើបាបខ្លួនខ្លាំងពេក ព្រោះតែខ្លួនច្បាំងមិនឈ្នះខ្មែរ។ នៅទីបំផុតពួកនេះបានរកមធ្យោបាយបើកទ្វារខាងលិចបាន។ ក្រុងអង្គរក៏ត្រូវធ្លាក់ទៅក្នុងកណ្ដាប់ដៃសៀមជាលើកទី២ នៅឆ្នាំ ១៣៩៣ ឯព្រះបាទធម្មាសោកក៏បានសោយទីវង្គតនៅពេលដែលសៀមហ៊ុំព័ទ្ធក្រុងអង្គរនោះទៅ។
ព្រះចៅសៀមបានអភិសេកបុត្រឈ្មោះ ពញាព្រែក អោយឡើងសោយរាជ្យនៅឆ្នាំ១៣៩៤ (អិន្ទរាជា) រួចដឹក ជញ្ជូនទ្រព្យសម្បត្ដិ និងកៀរប្រជារាស្រ្ដខ្មែរ ៧០០០០នាក់ជាឈ្លើយត្រលប់ទៅក្រុងអយុធ្យាវិញ។ គ្រានោះពញាយ៉ាតជាបុត្រសុយោវង្សបានរត់រួចហើយទៅកែនទ័ពតាំងមូលដ្ឋាននៅទួលបាសាន។ ចលនារំដោះជាតិដឹកនាំដាយស្ដេចអង្គនេះមានការរីកចំរើនឆាប់រហ័សណាស់។ តែប្រាំខែក្រោយមកទ័ពខ្មែរមានសមត្ថភាព អាចលើកមកវាយរំដោះយកបានក្រុងអង្គរវិញ។ តែមុននឹងទ័ពធំចូលមកដល់ ពញាយ៉ាតបានបញ្ឆោតអោយទាហានស្ម័គ្រចិត្ដ១២នាក់ ធ្វើកលទៅសុំចុះចូលជាមួយស្ដេចសៀម ហើយដកអាវុធធ្វើគតស្ដេចសៀមនៅនឹងកន្លែងតែម្ដង លុះវាយរំដោះបានរាជធានីហើយពញាយ៉ាតក៏យកស្រីសៀមឈ្មោះ ស៊ីសាងាម ជាប្អូនជីដូនមួយរបស់ស្ដេចសៀមធ្វើជាស្នំឯក ហើយឡើងសោយរាជ្យនៅក្រុងអង្គរជាសុខសាន្ដរៀងមកដោយមានមរណរនាមថា រាជឱង្ការព្រះបរមរាជាធិរាជ។
ការបោះបង់ចោលក្រុងអង្គរ
នៅឆ្នាំ១៤៣១ ដោយចេះតែរអែងខ្លាចសៀមចូលមកលុកលុយប្រទេសខ្មែរទៀត ព្រះបាទពញាយ៉ាតក៏បានសំរេចព្រះទ័យលើករាជធានីចេញអោយឆ្ងាយពីអង្គរ។ មូលហេតុនៃការបោះបង់ចោលក្រុងអង្គរនេះគឺមកពីប្រជារាស្រ្ដខ្មែរនៅអានាខេត្ដខាងលិចត្រូវសៀមកៀរយកទៅអស់ជាច្រើន ហើយមួយផ្នែកទៀតត្រូវស្លាប់ ដោយសង្រ្គាមជាច្រើនលើកច្រើនគ្រាជាមួយសៀមទៀត ម៉្លោះហើយឃើញថាមានមនុស្សតិចពេក មិនអាចការពាររាជធានីតទៅទៀត ដែលពេលនោះស្ថិតនៅប្រមាណតែ៤០០គម ពីក្រុងអាយុធ្យាតែប៉ុណ្ណោះ។
ក្រោយពីបានប្រឹក្សាសួរយោបល់ពីនាម៉ឺនសព្វមុខមន្រ្ដីហើយ ព្រះបាទពញាយ៉ាត ក៏ទ្រង់បញ្ជាអោយលើករាជធានី ទៅតាំងនៅទួលបានសាន ក្នុងខេត្ដស្រីសឈរវិញ។ តែដោយមានទឹកជំនន់ធំខុសធម្មតា ព្រះអង្គក៏បញ្ជាអោយ លើករាជធានីពីទួលបាសានទៅតាំងនៅភ្នំដូនពេញ ចតុមុខវិញ។