ប្រវត្ដិសាស្ដ្រខ្មែរ ភាគរឿងព្រេងនិទាន
រស់ ចន្ត្រាបុត្រ
បណ្ឌិតវិទ្យាសាស្ត្រនយោបាយ សាកលវិទ្យាល័យ បារីស៍ទី១០
អតីតសាស្ត្រាចារ្យ ទស្សនវិជ្ជា ភ្នំពេញ
**********************************************
អារម្ភកថា
នៅប្រទេសខ្មែរយើង គេសង្កេតឃើញជាទូទៅថា បងប្អូនខ្មែរមួយភាគធំ តាំងតែពីអ្នកស្រែចំការរហូតដល់នាម៉ឺនមុខមន្ត្រីអ្នកនយោបាយមានយសសក្ដិធំ គេមិនសូវអោយតំលៃ និងមិនសូវនិយមយកចិត្ដទុកដាក់ត្រិះរិះពិចារណា ចង់ដឹងចង់ស្គាស់អំពីប្រវត្ដិសាស្រ្ដជាតិដែលជារិសគល់ជាពូជសាសន៍ និងជាព្រលឹងជាតិរបស់ខ្លួនឡើយ។
ចំណែកឯការចង់ចេះចាំ រៀនសូត្រប្រវត្ដិសាស្រ្ដខ្មែរ អោយបានត្រឹមត្រូវតាមក្បួនខ្នាតវិញ ក៏យើងមិនសូវមានដែរ។ អ្វីៗដែលគេបានចងចាំខ្លះនោះ គឺបានទទួលមកអំពីការលឺសូរ ការស្ដាប់តាមពាក្យពេចន៍ ការនិទានរៀបរាប់ ពីមាត់មួយទៅមាត់មួយប៉ុណ្ណោះ។ ការចងចាំទាំងនេះមានលក្ខណៈស្រពិចស្រពិល មិនបានច្បាស់លាស់ទេ ដែលជាហេតុនាំមកនូវផលអាក្រក់គ្រប់បែបយ៉ាងចំពោះខ្លួនឯងផ្ទាល់ ក៏ដូចជាចំពោះប្រទេសជាតិទៅអានាគតដែរ។ បុព្វហេតុធំ គឺបណ្ដាលមកពីយើងខ្វះសៀវភៅក្បួនខ្នាតសំរាប់សិក្សា ហើយអ្នកអប់រំបង្ហាត់បង្រៀន ដែលមានសមត្ថភាពក៏មានមិនច្រើន។ កំហុសនេះគេមិនអាចជះ និងទំលាក់ទៅលើប្រជានុរាស្រ្ដខ្មែរទាំងស្រុងឡើយ។ នេះជាកំហុសនយោបាយរបស់អ្នកដឹកនាំនគរ ដែលខ្វះការពិចារណា ឬមិនអោយតំលៃទៅលើការសិក្សាស្រាវជ្រាវអប់រំណា ដែលទាក់ទងទៅ នឹងប្រវត្ដិសាស្រ្ដ និងវប្បធម៌របស់ខ្លួន មិនបានរៀបចំផែនការនយោបាយអប់រំផ្នែកប្រវត្ដិសាស្រ្ដ ប្រទេសជាតិនោះក៏ដូចជាបានបំផ្លិចបំផ្លាញ កំទេចព្រលឹងរបស់ជាតិខ្លួនឯងដែរ។ ប្រជាពលរដ្ឋប្រទេសជាតិនោះ មានតែសំបករូបរាងខាងក្រៅ មានតែខ្លួនប៉ុណ្ណោះ តែគ្មានព្រលឹង គ្មានវិញ្ញាណ និងគ្មានអត្ដសញ្ញាណអ្វីទាំងអស់។ កង្វះនយោបាយពិតប្រាកដក្នុងវិស្ស័យប្រវត្ដិសាស្រ្ដ និងវប្បធម៌ជាតិ អាចនាំប្រជាពលរដ្ឋអោយយល់ច្រលំខុសមិនស្គាល់តំលៃ បំភ្លេចចោលអស់នូវអ្វីដែលជាព្រលឹងជាតិ។ គ្រានោះខ្មែរនិងបែរជានាំគ្នាអោយតំលៃ សរសើរ គោរពកោតខ្លាចអ្វីដែលជាមនោគមវិជ្ជា និងវប្បធម៌បរទេស។ ប្រវត្ដិសាស្រ្ដ និងវប្បធម៌ខ្មែរ និងត្រូវគេបន្ថោកមាក់ងាយ មិនរាប់អានលើកស្ទួយតំកើងអោយតំលៃឡើយ។ តើនរណា និងយកចិត្ដទុកដាក់ ឬនិងហានយកអាយុជីវិត ជោគវាសនាអានាគតរបស់ខ្លួនផ្ទាល់ទៅប្រថុយដាក់ប្ដូរ សំរាប់ថែរក្សា និងការពារ?. គ្រានោះអ្នកសិក្សា អ្នកស្រាវជ្រាវសាស្រ្ដចារ្យ គ្រូបង្រៀន អ្នកអប់រំ និងអ្នកនិពន្ធ ក៏គ្មានអ្នកបោះពុម្ពផ្សាយសៀវភៅក៏គ្មានហើយប្រវត្ដិសាស្រ្ដ និងវប្បធម៌ ក៏ត្រូវរលាយដែរ។
ទោះជាខ្មែរ យើងមានប្រវត្ដិសាស្រ្ដ ជាងពីរពាន់ឆ្នាំមកហើយ។ ការមិនយកចិត្ដទុកដាក់ ការបំភ្លេចចោលនូវប្រវត្ដិរបស់ជាតិខ្លួន អាចចាត់ទុកជាកំហុសមួយធ្ងន់ណាស់នៅចំពោះមុខ វិញ្ញាណក្ខន្ធជីដូនជីតាបុព្វបុរសយើង។ ដូចនេះ យើងជាកូនខ្មែរ ត្រូវនាំគ្នាស្វាធ្យាយរៀនសូត្រ អោយបានចេះចងចាំច្បាស់លាស់ ដើម្បីទុកយកមកស្រាវជ្រាវរិះគិតថ្លឹងថ្លែងពិចារណា ហើយដកស្រង់យកមកធ្វើជាមេរៀនសំរាប់បច្ចុប្បន្នកាលផង និងសំរាប់អានាគតកាលផង។ អ្វីដែលនឹងត្រូវកើតក្នុងអនាគតកាល សុទ្ធតែមានជាប់ជំពាក់ទាក់ទង ចេញមកអំពីគ្រប់សកម្មភាព គ្រប់អំពើ ឬគ្រប់បញ្ហានយោបាយបច្ចុប្បន្ន។ ហើយអ្វី ដែលកំពុងតែកើតក្នុងបច្ចុប្បន្ន មិនមែនកើតដោយចៃដន្យដោយឯកឯងនោះទេ គឺបានកើតចេញមកអំពីគ្រប់អំពើ គ្រប់សកម្មភាពនយោបាយ ដែលគេបានប្រព្រិត្ដក្នុងអតីតកាល។
ដូច្នេះគ្រប់ព្រឹត្ដការណ៍តូចធំ ដែលមានពាសពេញក្នុងប្រវត្ដិសាស្រ្ដខ្មែរយើង សុទ្ធតែមានកំណើតកើតមកអំពីអំពើនិង សកម្មភាពរបស់ខ្មែរគ្រប់រូប ក្នុងគ្រប់ជំនាន់។ បើយើងបានកសាងល្អធ្វើសកម្មភាព បំពេញករណីយកិច្ចដោយចិត្ដអារម្មណ៍ស្មោះត្រង់ត្រឹមត្រូវល្អប្រពៃចំពោះប្រទេសជាតិមាតុភូមិ ពេលនោះ ប្រទេសជាតិខ្មែររបស់យើង ក៏បានទទួលនូវផលល្អបរិសុទ្ធ គ្មានជំពាក់ជំពិតពិសពុលដែរ។ តែបើយើងកសាងនូវអំពើអាក្រក់ ពោរពេញទៅដោយបាបកម្ម មានចិត្ដគំនិតជាទេវទត្ដមិនទៀងត្រង់ ក្បត់ប្រយោជន៍ប្រទេសជាតិ ប្រទេសជាតិនិងត្រូវជួបប្រទះនូវសោកនាដកម្មអន្ដរកប្ប ចលាចល និង ទទួលនូវផលវិបាក វិនាសហិនហោចអន្ដរាយ ទន់ខ្សោយអន់ថយជាលំដាប់។ គឺមិនខុសអំពីពុទ្ធដិកា «ធ្វើល្អបានល្អ ធ្វើអាក្រក់បានអាក្រក់» នោះឡើយ។
បើដូនតាខ្មែរយើង លោកមិនកសាងល្អ មិនបានខំប្រឹងប្រែងរៀបចំទឹកដី កាលពីក្នុងអតីតកាលទេនោះ ប្រទេសខ្មែរយើងក៏មិនបានក្លាយទៅជាមហាអំណាច ជាចក្រភពមួយ នៅក្នុងអាស៊ីភាគអគ្នេយ៍ដែរ។ បើគាត់ជាមនុស្សល្ងិតល្ងង់ អវិជ្ជា គ្មានចំណេះវិជ្ជា មិនចេះចងចាំគម្ពីរក្បួនខ្នាត ច្បាប់តំរាក្រិត្យក្រមវិន័យ ទំនៀមទំលាប់ ហើយបើគាត់គ្មានទ្រឹស្ដីនយោបាយ គ្មានទស្សនៈ និងមនោគមវិជ្ជា នោះបុព្វបុរសខ្មែរ ក៏មិនអាចកសាងមហានគរ និងប្រាង្គប្រាសាទតូចធំបានដែរ។ ថ្ងៃណាដែលខ្មែរលែងចេះកសាងអំពើល្អ មានតែអវិជ្ជាល្ងិតល្ងង់ គ្មានច្បាប់ទំលាប់ធម្មវិន័យ គ្មានសីលធម៌ ស្រលាញ់អំណាច ប្រយោជន៍ផ្ទាល់ខ្លួន ក្រុមបក្សពួក ស្រលាញ់ការបង្ហូរឈាម ហើយប្រព្រឹត្ដតែអំពើបាបកម្មព្រៃផ្សៃ លាមកស្មោកគ្រោក ជិះជាន់កាប់សំលាប់តែប្រជាជនឯង ពេលនោះ ខ្មែរចាប់ផ្ដើមបែកបាក់ទ្រុតទ្រោមទន់ខ្សោយរលត់រលាយបន្ដិចម្ដងៗដែរ។ លទ្ធផលដ៏សែនអាក្រក់ ទុក្ខភ័យព្រួយវេទនាព្រាត់ប្រាស់មិនចេះចប់ មិនចេះហើយ និងការអាមាស់មុខអាប់កិត្ដិយស ដែលយើងឃើញមានជាហូរហែ នៅក្នុងប្រវត្ដិសាស្រ្ដខ្មែរ បានសេសសល់មានរៀងរហូតចូលមកដល់បច្ចុប្បន្នកាល ហើយនិងបន្ដទៅអនាគតទៀតជាមិនខាន។ វាសនាអានាគតប្រទេសជាតិនិមួយៗ។ ស្ថិតនៅលើការតស៊ូ និង ការកសាង។ ឯសកម្មភាពរបស់ព្រះមហាត្សត្រ អ្នកនយោបាយសុទ្ធតែមានទំងន់ មានឥទ្ធិពលធ្ងន់ គាបទៅលើជោគវាសនារបស់ប្រទេសជាតិ ទាំងក្នុងបច្ចុប្បន្នកាលទាំងក្នុងអនាគតកាល។
ខ្មែរត្រូវតែនាំគ្នារៀនចងចាំអតីតកាល ឬ ប្រវត្ដិសាស្រ្ដរបស់ខ្លួន អោយបានចះចាំស្ទាត់ច្បាស់លាស់ម៉ឺងមាត់ សំរាប់យកមកធ្វើឧបករណ៍ រៀបចំបច្ចុប្បន្នកាល និងអនាគតកាលប្រទេសជាតិ អោយបានល្អប្រសើរ ក្នុងន័យជាផលប្រយោជន៍ដល់ប្រជានុរាស្រ្ដខ្មែរទូទៅ។ ការចេះចងចាំស្គាល់ប្រវត្ដិសាស្រ្ដ អាចនាំអោយយើងគេចផុតពីគ្រោះថ្នាក់ ពីមហន្ដរាយ ពីគ្រប់ឧបស័គ្គពីគ្រប់ការកុហកភូតភរ ឃោសនាអកុសលបោកប្រាស់បំភាន់មតិ ហើយបង្ហាត់បង្រៀនយើងមិនអោយដើរធ្លាក់ជ្រោះទៅតាមគន្លងចាស់។ ពេលនោះហើយដែលកង់ប្រវត្ដិសាស្រ្ដមិនអាចវិលត្រលប់ក្រោយបាន ហើយក៏មិនអាចនិងវិលមកជាន់ដានចាស់ផ្នួនគ្នាដដែលៗទៀតបានដែរ។ សិទ្ធិ សេរីភាព ប្រជាធិបតេយ្យភាព យុត្ដិធម៌និងការរឺកចំរើនរុងរឿងថ្កុំថ្កើង ក៏អាចមានកំណើតប្រសូតកើតចេញមកពីការចេះដឹងនេះដែរ។
គឺក្នុងន័យ និង ទស្សនៈនេះហើយ ដែលខ្ញុំបានខំប្រឹងប្រែង តាក់តែង ចងក្រង និពន្ធសៀវភៅ «ប្រវត្ដិសាស្រ្ដ» ដើមឡើយក្នុងគ.ស.១៩៧១ ខ្ញុំបានស្រាវជ្រាវនិពន្ធ អំពីប្រវត្ដិសាស្រ្ដខ្មែរ ក្នុងសម័យសាធារណរដ្ឋខ្មែរ។ បន្ទាប់មក ខ្ញុំចាប់ផ្ដើមស្រាវជ្រាវសរសេរ និងនិពន្ធប្រវត្ដិសាស្រ្ដខ្មែរជាដំបូងក្នុងខែតុលា ឆ្នាំ១៩៩៣ ពីព្រោះខ្ញុំចង់ស្វែងរកគម្ពីរច្បាប់ក្បួនតំរាទឹស្ដី និង ទស្សនៈនយោបាយបុព្វបុរសខ្មែរ ដែលមានប្រសិទ្ធភាពធ្លាប់បានធ្វើអោយខ្មែរខ្លាំងពូកែ ក្លាយទៅជាមហាអំណាចមួយដ៏ធំរុងរឿង ហើយខ្ញុំចង់យល់ដែរ អំពីបុព្វហេតុដែលបណ្ដាលធ្វើអោយខ្មែរចុះទន់ខ្សោយរួញរួមបន្ដិចម្ដងៗ ក្លាយជាប្រទេសយ៉ាងក្រីក្រធំបំផុតមួយក្នុងពិភពលោក។ ស្នាដៃប្រវត្ដិសាស្រ្ដខ្មែរ មានចែកចេញជា៧ភាគ
- ភាគទី១ ភាគរឿងព្រេងនិទាន និង សិលាចារិក
- ភាគទី២ សម័យក្រោយមហានគរ (រជ្ជកាលព្រះបាទពញាយ៉ាត ដល់ព្រះសុរិយោពណ៌)
- ភាគទី៣ សម័យក្រោមអាណានិគមសៀម និង យួន
- ភាគទី៤ សម័យអាណានិគមបារាំង
- ភាគទី៥ សម័យក្រោយឯករាជ១៩៥៣
- ភាគទី៦ សម័យសាធារណរដ្ឋខ្មែរ
- ភាគទី៧ សម័យកុម្មុយនិស្ដ
ខ្ញុំគ្មានបំណងនឹងចាត់ទុកស្នាដៃនេះ ជាសៀវភៅប្រវត្ដិសាស្រ្ដល្អត្រឹមត្រូវដែលត្រូវជំនួសឯកសារផ្សេងឯទៀតនោះទេ។ គោលបំណង និងទិសដៅធំរបស់ខ្ញុំគឺចង់ធ្វើដូចម្ដេច ចងក្រងឯកសារប្រវត្ដិសាស្រ្ដខ្មែរ ដែលមាននៅគ្រប់ទិសទី យកមកធ្វើជាសំយោគសំរួលទុកជូនដល់ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរ យុវជន ដើម្បីអោយងាយយល់ ក្រេបជញ្ជាក់ ត្រងត្រាប់ និងចេះចងចាំ។
សៀវភៅប្រវត្ដិសាស្រ្ដខ្មែរនេះ អាចចាត់ទុកត្រឹមតែជាសៀវភៅជំនួយស្មារតីមួយ ក្នុងការស្វែងរកយល់ និង ចេះចងចាំអំពីដើមកំណើតប្រវត្ដិខ្មែរ។ យើងជាខ្មែរត្រូវតែស្គាល់ខ្លួនឯង និងធាតុពិតប្រាកដរបស់យើងជាខ្មែរមុនសិន មុននិងហ៊ានអះអាងធ្វើសកម្មភាពអ្វីមួយ។
ម្យ៉ាងវិញទៀត ស្នាដៃនេះ ក៏អាចចាត់ទុកជាវិភាគទានមួយដែរ ក្នុងពេលដែលយើងជាខ្មែរគ្រប់រូប កំពុងតែនាំគ្នាស្វះស្វែងប្រមែប្រមូល អន្ទងហៅរកគ្រប់អស់ព្រលឹងជាតិខ្មែរ ទាំងនៅជិតទាំងនៅឆ្ងាយ អោយមូលជុំត្រកូលចូលមកក្នុងរូបរាងកាយខ្មែរវិញ។ រហូតមកដល់ពេលនេះជិតប្រាំរយឆ្នាំហើយ ដែលខ្មែរយើងធ្លាក់ខ្លួនដុនដាប ស្គាល់តែទុក្ខសោកវេទនា ឈឺចុកចាប់ ព្រាត់ប្រាសស្លាប់គ្មានសល់ គ្មានឃើញពន្លឺសុភមង្គល និងគ្មានស្គាល់អ្វីដែលហៅថាកិត្ដិយស។ ខ្មែរលែងមានព្រលឹង ខ្មែរលែងមានជំនឿលើខ្លួនឯង។ តែខ្មែរបែរជាមានជំនឿជឿលើបរទេសទៅវិញ។
ខ្ញុំមានជំនឿថា ក្នុងពេលណា កាលៈទេសៈណា ដែលខ្មែរបានស្គាល់ បានចេះចងចាំប្រវត្ដិសាស្រ្ដ និងវប្បធម៌របស់ខ្លួនពិតប្រាកដ ពេលនោះខ្មែរមុខជាមានជំនឿលើខ្លួនឯងវិញជាមិនខាន ខ្មែរមុខជាមានមោទនភាព និងមានមហិច្ឆតាក្នុងការកសាងប្រទេសជាតិ អោយបានរីកចំរើនលូតលាស់ដូចប្រទេសប្រជាធិបតេយ្យនិយមឯទៀតជាមិនខាន។