ប្រវត្ដិសាស្ដ្រខ្មែរ ភាគរឿងព្រេងនិទាន
រស់ ចន្ត្រាបុត្រ
បណ្ឌិតវិទ្យាសាស្ត្រនយោបាយ សាកលវិទ្យាល័យ បារីស៍ទី១០
អតីតសាស្ត្រាចារ្យ ទស្សនវិជ្ជា ភ្នំពេញ
**********************************************
៩ - ស្ដេចពាល
ថ្ងៃសៅរ៍ ទី12.មករា 2013.ម៉ោង 20:12
ព្រះសេន័ក្ករាជបានទទួលព្រះរាជអភិសេក នៅថ្ងៃ ១០កើត ខែផល្គុន ឆ្នាំថោះ ព.ស.១៧៣៩ ត្រូវជា ម.ស១១១៧ ច.ស ៥៥៧ និង ត្រូវជា គ.ស.១១៩៥ កាលនោះព្រះអង្គបានព្រះជន្ម ២៥វស្សា ព្រះអង្គជាមហាក្សត្រខ្មែរទី២៣ ហើយមានព្រះបរមនាមព្រះបាទសម្ដេចព្រះសេនក្ករាជបរមនាថ បរមពិត្រ(១)។ ទីតាំងព្រះបរមរាជវាំង ស្ថិតនៅមហានគរដដែល។
បើតាមពង្សាវតារវត្ដទឹកវិល ក្រោយដែលព្រះបាទសិង្ហក័ង្ហា ព្រះមហាក្សត្រខ្មែរទី២២ ចូលទិវង្គត គឺពញាសុក កូនប្រុសស្ដេចក្រាញ់ពញាសួគ៌លោកនៅស្រុកពោធិសាត់ដែល បានសោយរាជ្យបន្ដពីព្រះអង្គ។ ពញាសុកមានក្រុមបក្សពួកសេនាអាមាត្យ អ្នកតាមបំរើ ៥០០នាក់ ពួកគេនិយមចូលចិត្ដដើរបរបាញ់សត្វ យកសាច់ ភ្លុក ស្នែង កុយ ខ្នាយ និង ស្បែក ទៅលក់ដូរសំរាប់ចិញ្ចឹមជីវិត។ ថ្ងៃមួយពញាសុកបាននាំបក្សពួកទាំង ៥០០នាក់ ធ្វើដំណើរទៅបរបាញ់សត្វ រហូតដល់ភ្នំដងរែក និងភ្នំគូលែន កាលនោះពញាសុកមានអាយុ២៤ឆ្នាំពេលធ្វើដំណើរត្រលប់មកលំនៅស្ថានវិញ ពញាសុក និងបក្សពួកបានដើរកាត់តាមទីក្រុងមហានគរ ចូលមកដល់ទីប្រជុំជន គេឃើញនាម៉ឺនមន្រ្ដី និងប្រជាពលរដ្ឋកោរសក់ស្លៀកពាក់ខោអាវស កាន់ទុក្ខគ្រប់គ្នា ហើយស្រែកទ្រហោយយំខ្សឹកខ្យួលលាន់លឺពេញបរមរាជវាំង។
ឃើញយល់ និង ក្ដាប់ស្ថានការណ៍បានភ្លាមកាលណា ដោយគ្មានភ័យតក់ស្លុត ឬ ខ្លាចក្រែងញញើតអ្វីទាំងអស់ ពញាសុកដើរតំរង់ចូលទៅក្នុងព្រះបរមរាជវាំងសំដៅទៅរករាជបល្ល័ង្គ ក្រលេកមើលទៅពុំឃើញមានព្រះរាជា ពញាសុក ឡើងអង្គុយលើបល្ល័ង្គ ហើយប្រកាសខ្លួនធ្វើជាស្ដេចក្នុងឱកាសនោះ។ បក្សពួកទាំង៥០០នាក់ ត្រូវបានស្ដេចពញាសុកតែងតាំង អោយមានឋានន្ដសក្ដិជាមន្រ្ដីជាន់ខ្ពស់គ្រប់រូប។ គ្រានោះគ្មាននាម៉ឺនមន្រ្ដីចាស់ទុំណាម្នាក់ហានជំទាស់ នឹង ពញាសុកឡើយ។ ម្នាក់ៗភ័យខ្លាចអំណាចក្រុមបក្សពួកពញាសុក ហើយនាំគ្នាលុតជង្គង់ក្រាបថ្វាយបង្គំសំពះគោរពធ្វើតាមបញ្ជាពញាសុក ឥតបីហ៊ានអោយខ្ចោះ។ ចំណែកឯពួកពញាសុកវិញ គេនាំគ្នាបញ្ចេញរិទ្ធិ និយាយលេងសើចអួតក្អេងក្អាង និងប្រើអំណាចផ្ដាច់ការ ជិះជាន់សង្កត់សង្កិនលួចប្លន់ រិបអូស បំពារបំពានយកទ្រព្យសម្បត្ដិប្រជានុរាស្រ្ដ។ ពញសុកនៅពេលឡើងសោយរាជ្យ បានទទួលឈ្មោះជាក្សត្រថា ព្រះបាទសុនក្ខរិន្ទរាជា។ មហេសីព្រះអង្គ គឺ ព្រះនាងរតនបុប្ផា ដែលត្រូវជាកូនស្រីរបស់ចៅពញាតេជោ។
ពង្សាវតារខ្មែរទាំងអស់បានកត់សំគាល់ថា ព្រះបាទសេនក្ករាជ ព្រះមហាក្សត្រខ្មែរទី២៣នេះ បានប្រព្រឹត្ដនូវអំពើអាក្រក់ឃោរឃៅអយុត្ដិ ធម៌ ប្រាសចាកទសពិធរាជធម៌គ្រប់បែបយ៉ាង គ្មានគិតអំពីអាយុជិវិត ជោគវាសនាអនាគតប្រជាជន និង ប្រទេសជាតិឡើយ ដូច្នេះហើយ បានជាប្រជានុរាស្រ្ដដាក់ឈ្មោះអោយថា «ស្ដេចពាល»។
ពង្សាវតារសម្ដេចវាំងជួនបានសរសេរបន្ដទៅទៀតថា ក្នុងឆ្នាំរោង ជាមួយនឹងព្រះនាងយសព្រះសេនក្ករាជបានព្រះរាជបុត្រមួយព្រះអង្គព្រះនាម «សីហនុកុមារ»ព្រះសីហនុកុមារ ធំឡើងកាលណា សប្បាយចូលចិត្ដចិញ្ចឹមរុយក្បាលខៀវ។ ឯកូនបុរោហិត អ្នកបំរើរួមល្បែង និងនាំលេងកំសាន្ដ ដែលមានអាយុប្រហាក់ប្រហែលគ្នា ចិញ្ចឹមពីងពាងសំរាប់ធ្វើជាល្បែង ថ្ងៃមួយក្មេងទាំងពីរដែលកំពុងលេងសប្បាយ បានយករុយក្បាលខៀ និងសត្វពីងពាងទៅដាក់ជាមួយគ្នា ពេលនោះស្រាប់តែពីងពាងស្ទុះទៅត្របាក់ខាំស៊ីរុយនោះជាចំណី ឃើញរុយរបស់ខ្លួនងាប់បាត់ដូច្នោះ ព្រះរាជបុត្រសីហនុកុមារ ក៏យំរំអុកបោកខ្លួនប្រាណ រនៀលដេកនឹងដីហើយស្រែកទាមទារអោយគេរករុយក្បាលខៀវមកសង។ ស្រីមីនុំមីនាងបរិវារទាំងប៉ុន្មានព្រមទាំងកូនបរោហិតភ័យស្លន់ស្លោគ្រប់គ្នា ខំដើររកចាប់រុយមកសងកូនស្ដេច តែព្រះសីហនុ នៅតែមិនព្រម ហើយខំស្រែកយំជំទាលមិនព្រមឈប់ ពីព្រោះរុយដែលគេនាំគ្នាចាប់បានយកមកសងទាំងប៉ុន្មាន មិនដូចរុយរបស់ខ្លួន ទោះបីជាមនុស្សម្នាជុំទិសទី នាំគ្នានិយាយពន្យល់អង្វរករ លួងលោមដូចម្ដេចក៏ដោយ ក៏ព្រះសីហនុកុមារ មិនសុខចិត្ដជាដាច់ខាត ហើយរឹងរិតតែយំខ្លាំងឡើង មិនព្រមឈប់។
យល់ហេតុការណ៍មិនស្រួលដូច្នេះ ពួកមីនុំមីនាងនាំគ្នារត់យករឿងរ៉ាវនេះទៅពិតទួលថ្វាយព្រះសេនក្ករាជជាឳពុក តាមដំណើរដើមទង ព្រះមហាក្សត្រខ្មែរព្រះសេនក្ករាជ ដែលអាងខ្លួនជាស្ដេច ហើយដោយហេតុតែស្រលាញ់កូនពេក មិនបានត្រិះរិះគិតគូរពិចារណាអ្វីអោយបានម៉ត់ចត់ល្អិតល្អន់ឡើយ ព្រះអង្គបណ្ដោយខ្លួនអោយលង់លុះទៅតាមភ្លើងកំហឹង ក្រេវក្រោធ ហើយបញ្ជាអោយសេនាអាមាត្យ ចាប់យកកូនបុរោហិតទៅជាន់ជ្រមុជក្នុងទឹកទន្លេសាប លុះត្រាតែកុមារនោះរលត់បាត់ដង្ហើមស្លាប់។
បុរោហិតជាឳពុក ឃើញដូច្នោះ ទាល់ប្រាជ្ញ មិនដឹងជារកវីធីណាដើម្បីជួយជីវិតកូនបានឡើយ ក្រៅអំពីសំរក់ទឹកភ្នែកពីរនាក់ប្រពន្ធទូលទុក្ខរីងរៃឈឺចុកចាប់ខ្លោចផ្សាឥតឧបមា រកនិយាយអ្វីក៏ពុំរួច យល់ជាក់ច្បាស់ថាស្ដេចជាមនុស្សព្រៃផ្សៃឃោរឃៅ គ្មានយុត្ដិធម៌ មិនបំពេញតួនាទី ជាព្រះមហាក្សត្រ ហើយជឿជាក់ថា មិនអាចនៅបំរើទៅមុខទៀតបាន បុរោហិតក៏សំរេចចិត្ដនាំប្រពន្ធកូនក្រុមគ្រួសារ ធ្វើដំណើរចាកចេញពីស្រុកខ្មែរទៅរស់នៅឯស្រុកយោនក្ក ឬប្រទេសលាវសព្វថ្ងៃនេះ គឺនៅឆ្នាំវក ព.ស.១៧៦៨ ត្រូវជា ម.ស.១១៤៦ ច.ស ៩៨៦ និង ត្រូវជា គ.ស. ១២២៤។ ក្នុងគ្រាជាមួយគ្នានោះដែរ ក្រុមបុរោហិតទាំងឡាយ ដែលជាអ្នកបំរើកិច្ចការនគរ ដោយការក្ដៅក្រហាយ មិនពេញចិត្ដ នឹងអំពើបំពារបំពានខុសច្បាប់ក្រិតវិន័យជាព្រះមហាក្សត្រ របស់ព្រះសេនក្ករាជ យល់ឃើញថាមិនអាចទ្រាំទ្ររស់នៅប្រទេសកម្ពុជា ក្រោមអំណាចស្ដេចនេះបានឡើយ គេបានមូលមតិគ្នា សំរេចចិត្ដប្រមែប្រមូលដឹកជញ្ជូនក្រុមញាតិគ្រួសារ និងក្បួនគម្ពីរសីលសាស្រ្ដចំណេះចេះដឹងទាំងប៉ុន្មានចុះសំពៅធ្វើដំណើរចាកចេញចោលព្រះមហានគរទៅរស់នៅឯនគរ ពារានសី (ទីក្រុងបេនរ៉េសក្នុងប្រទេសឥណ្ឌៀសព្វថ្ងៃ។
អំពើសាហាវយង់ឃ្នង និង មិនគោរពច្បាប់វិន័យជាព្រះមហាក្សត្រ របស់ស្ដេចអង្គនេះមិនមែនធ្វើអោយតែប្រជាជនខ្មែរ មនុស្សលោកក្ដៅក្រហាយប៉ុណ្ណោះទេ សូម្បីតែទេវតាឥន្រ្ទព្រហ្ម និង ស្ដេចភុជង្គនាគ ក៏អត់ធ្មត់បិទភ្នែកមិនកើតដែរ ស្ដេចភុជង្គងនាគ ដែលធ្លាប់បាននាំពលសេនាបឺតបូមទឹកសមុទ្រធ្វើអោយរីងខះគោក ក្លាយទៅជាដីនគរខ្មែរ សំរាប់ទុកជាចំណងដៃថ្វាយសម្ដេចព្រះកុម៉ែរាជ ព្រះមហាក្សត្រទី១ ព្រះអង្គខឹងខ្ញាល់ខ្លាំងណាស់ ចំពោះអាកប្បកិរិយាប្រាសចាកសីលធម៌របស់ស្ដេចខ្មែរ ដែលមានចិត្ដកាចសាហាវ ហ៊ានបង្គាប់អោយយកកូនក្មេងមិនដឹងក្ដីតូចមួយទៅជាន់ជ្រមុជទឹកសំលាប់ចោល ស្ដេចភុជង្គនាគព្រះអង្គក៏បញ្ចេញមហិទ្ធិរិទ្ធិ ឥទ្ធិពលបង្កបង្កើតធ្វើអោយមានភ្លៀងខ្យល់ព្យុះសង្ឃរា ទឹកជំនាន់បោកបក់យ៉ាងខ្លាំងមកលើនគរខ្មែរ។ ប្រទេសខ្មែរទាំងមូល ត្រូវទឹកជន់លិចពាសពេញ ប្រជានុរាស្រ្ដខ្មែរជាច្រើនត្រូវលង់ទឹកស្លាប់ ត្រូវព្រាត់ប្រាសប្ដីប្រពន្ធកូនចៅក្រុមគ្រួសារ ហើយជួបប្រទះតែភ័យន្ដរាយ ចលាចល ក្រខ្សត់តោកយ៉ាក រងទុក្ខវេទនាអត់បាយអត់ទឹក គ្មានផ្ទះសំបែងលំនៅស្ថាន និង មានជំងឺមិនស្រាកស្រាន្ដ។
ព្រះបរមរាជវាំងព្រះមហាក្សត្រនៅមហានគរ ក៏ត្រូវលិចលង់ដែរ ពេលនោះ ព្រះសេនក្ករាជ ឬ ស្ដេចពាល បានបញ្ជាអោយនិមន្ដព្រះកែវមកត ព្រះត្រៃបិតកយកទៅដាក់ក្នុងទូកព្រះរាជទ្រព្យ មហេសី ព្រះរាជបុត្រ ស្រីស្នំ មីនុំមីនាងបរិ វារ និង ព្រះញាតិវង្សទាំងប៉ុន្មានត្រូវបានដឹកជញ្ជូនចុះទូកសំពៅតូចធំ ហើយធ្វើដំណើរតំរង់ទៅភ្នំដងរែក។ ចំណែកឯទូក នាម៉ឺនមុខមន្រ្ដី និង ប្រជាពលរដ្ឋ ក៏អុំចែវចេញហែរហមទៅតាមជាមួយដែរ ទៅដល់ជើងភ្នំដងរែក ក្បួនទូកឈប់សំរាក បោះជំរុំបណ្ដោះអាសន្ននៅទីនោះ។
គ្រានោះ ស្ដេចលាវព្រះអទិច្ចវង្ស ដែលដឹងយ៉ាងជាក់ច្បាស់ ថាស្រុកខ្មែរកំពុងតែជួបប្រទះគ្រោះថ្នាក់មហន្ដរាយ ក៏លើកទ័ពគគ្រឹកគគ្រេងទៅដណ្ដើមយកព្រះពុទ្ធរូបព្រះកែវមកត ព្រះត្រៃបិតក បញ្ចក្សត្រ ព្រះរាជទ្រព្យរបស់ស្ដេចខ្មែរ និង សំបុកសម្បត្ដិផ្សេងៗ ទៀតរបស់នាម៉ឺនមន្ដ្រី និងរាស្រ្ដប្រជាខ្មែរ គឺនៅឆ្នាំវកដដែល។
ឯស្ដេចសៀមវិញ ដែលបាទទួលពត៌មានដូចគ្នានេះដែរ បានលើកទ័ពទៅចាំស្គាត់វាយឆ្មក់ប្រហាស្ដេចលាវ ដណ្ដើមយកព្រះពុទ្ធរូបព្រះកែវមរកត ព្រះត្រៃបិតក និងបញ្ចក្សត្រ ព្រះសង្ឃ និង អ្នកបំរើថែរក្សាព្រះកែវមរកត និង ព្រះត្រៃបិតក ត្រូវស្ដេចសៀមចាប់យកទៅក្រុងស្រីអយុធ្យា ក្នុងចំណោមបញ្ចក្សត្រខ្មែរ ដែលស្ដេចសៀមបានលួចប្លន់បន្ដពីស្ដេចលាវ មានជាអាទិ ដូចជាព្រះខ័នរាជរតនមង្គល និង ព្រះពុទ្ធរូបស័ក្ដិសិទ្ធិជាច្រើន៘ ព្រះកែវមរកត សៀមបានថែរក្សាទុករៀងរហូតមកដល់សព្វថ្ងៃ។
ពង្សាវតារខ្មែរមិនបានបញ្ជាក់អំពីថេរវេលា ដែលប្រទេសកម្ពុជាត្រូវលិចលង់ដោយទឹកជំនាន់ទេ។ ឯកសារខ្លះបានសរសេរថា ព្រះសេនក្ករាជ ដែលត្រូវបរទេសលួចប្លន់យកអស់របស់ស័ក្ដិសិទ្ធិ និងសម្បត្ដិទ្រព្យក្នុងនគរ តូចចិត្ដឥតឧបមា ហើយបានចូលទិវង្គតនាគ្រាដែលកើតមានមហាមហន្ដរាយនោះ។ សាកសពព្រះអង្គត្រូវព្រះរាជបុត្រដង្ហែរយកមកនគរធ្វើបុណ្យថ្វាយតាមប្រពៃណី។ តែពង្សាវតារខ្លះទៀត ដូចជាពង្សាវតាររបស់គណកម្មការសម្ដេចសង្ឃនាយកទៀង និងវត្តទឹកវិល បានសរសេរថាព្រះរាជបុត្រអង្គនេះ បានសុគតមុនឳពុកទៅវិញ។
ក្រោយដែលទឹកបានស្រកចុះ ព្រះសេនក្ករាជព្រះមហាក្សត្រខ្មែរទី២៣ បាននាំមហេសីព្រះរាជបុត្រ ព្រះរាជវង្សានុវង្ស ក្រុមបរិវារ និងមន្ដ្រីពលសេនា ធ្វើដំណើរតាមផ្លូវទឹកត្រលប់ចុះតាមទន្លេធំ(២) ត្រលប់ទៅមហានគរ មកដល់កោះរិស្សីកែវ ព្រះអង្គបានឈប់សំរាកបោះជំរុំនៅតំបន់ខាងលិចភ្នំប្រសិទ្ធ ហើយរៀបចំសាងសង់ធ្វើព្រះរាជវាំង អំពីរិស្សី និង ប្រក់ស្បូវ នេះតាមពង្សាវតារវត្ដទឹកវិល គេមិនបានដឹងពេលវេលាពិតប្រាកដ ដែលព្រះអង្គបានគង់នៅទីនេះ ពង្សាតារវត្ដទឹកវិលបានត្រឹមតែសរសេរថា ស្ដេចសៀមបានដង្ហែរព្រះខ័នរាជ និងព្រះពុទ្ធរូបខ្លះ ក្នុងបញ្ចក្សត្រ យកមកសងថ្វាយព្រះមហាក្សត្រខ្មែរវិញ ដែលព្រះអង្គគង់នៅតំបន់ភ្នំប្រសិទ្ធនេះ។
បុព្វហេតុបណ្ដាលអោយស្ដេចសៀម ដាច់ចិត្ដអារកាត់យកវត្ថុស័ក្ដិសិទ្ធទាំងនេះទៅប្រគល់សងម្ចាស់ដើម គឺមកពីនៅស្រុកសៀមគ្រោះកាចមហន្ដរាយ ជំងឺ និង ចលាចលគ្រប់បែបយ៉ាងបានកើតពេញនគរ ធ្វើអោយប្រជារាស្រ្ដរងទុក្ខវេទនាមិនចេះចប់មិនចេះហើយ ឃើញស្រុកទេសមិនល្អដូច្នេះ ស្ដេចសៀមក៏កោះហៅហោរា អោយមកគន់គូរទាយ មើលជើងលេខនគរ គន់គូរប្រមើមើលចុះឡើងទៅ ហោទស្សន៍ទាយពោលថ្វាយព្រះរាជាថា មហន្ដតរាយ និង គ្រោះកាចទាំងនេះ គឺបណ្ដាលមកអំពីសៀមបានលួចយកបញ្ចក្សត្រ និងព្រះខ័នរាជរតនមង្គលរបស់ខ្មែរ។ ពីព្រោះវត្ថុស័ក្ដិសិទ្ធិទាំងនេះ ជាចំណងដៃដែលព្រះឥន្រ្ទាធិរាជបានកសាងទុកជាកេរ្ដិ៍មរតកសំរាប់ប្រទេសខ្មែរហើយបើយើងមិនយកបញ្ចក្សត្រ និងព្រះខ័នរាជទៅសងខ្មែរទេ នោះនគរសៀម នឹងត្រូវអន្ដរាយរលត់រលាយអស់ជាមិនខាន។
ប៉ុន្ដែមុន នឹង យកវត្ថុស័ក្ដិសិទ្ធទៅថ្វាយសងស្ដេចខ្មែរ ស្ដេចសៀមបានលួចដោះយកដងព្រះខ័នរាជធ្វើអំពីមាសមកទុក។ ហើយព្រះអង្គអោយពួកក្រុមជាងស្មិត ធ្វើដងដាវមាសផ្សេងមួយទៀតយកមកដាក់បន្លំជំនួស។ ឯប្រដាប់បញ្ចក្សត្រ និងព្រះពុទ្ធរូប២១អង្គទៀត ក៏ស្ដេចសៀមលាក់ទុកមិនយកទៅប្រគល់សងវិញដែរ។ ចំណែកស្ដេចលាវ ដូចស្ដេចសៀមដែរ បានលាក់ទុកបញ្ចក្សត្រខ្មែរមួយចំនួនធំ។ ព្រះសេនក្ករាជ ព្រះមហាក្សត្រទី២៣ សោយរាជ្យសម្បត្ដិប្រទេសកម្ពុជា បាន ៤៥ឆ្នាំ ព្រះអង្គចូលទិវង្គតក្នុងព្រះជន្ម៦៨វស្សា ដោយជំងឺព្យាធិ នៅឆ្នាំចរ ព.ស.១៧៨២ ត្រូវជា ម.ស.១១៦០ ច.ស ៦០០និង ត្រូវជា គ.ស.១២៣៨។
កំណត់សំគាល់
១ -មេរៀនដែលយើងអាចដកស្រង់យកមកត្រិះរិះគិតពិចារណានោះ គឺការគ្រប់គ្រងរៀបចំទុកដាក់ប្រទេសជាតិ អោយបានល្អត្រឹមត្រូវយុត្ដិធម៌ និងមានមេត្ដាធម៌ ដើម្បីប្រយោជន៍ដល់បណ្ដារាស្រ្ដ ស្ដេចផែនដី ឬអ្នកដឹកនាំប្រទេសជាតិ មិនត្រូវអាងប្រើអំណាចផ្ដាច់ការ កំលាំងបាយជិះជាន់កាប់សំលាបវាយប្រហារ គំរាមកំហែងប្រជាពលរដ្ឋរបស់ឯងនោះឡើយ អំពើព្រៃផ្សៃនេះ និងនាំមកនូវគ្រោះថ្នាក់ចង្រៃរលាត់រលាយដល់ព្រះមហាក្សត្រ អ្នកដឹកនាំ និង ប្រទេសជាតិ។
ស្ដេចពាលដែលល្មើសរំលោភ មិនគោរពមិនអនុវត្ដតាមក្រិតវិន័យ ត្រូវវត្ថុស័ក្ដិសិទ្ធិដែលមាននៅលើលោកទាំងប៉ុន្មាន ស្អប់ខ្ពើមផ្ដន់ទាទោសប្រទេចផ្ដាសា ធ្វើអោយវិនាសអន្ដរាយហិនហោចខ្ចាត់ខ្ចាយទុក្ខវេទនារហូតដល់ថ្ងៃស្លាប់ ទោះបីស្ដេចពាលជាព្រះមហាក្សត្រ ហើយតាំងខ្លួនជាអ្នកមានបុណ្យក៏ដោយ ក៏មិនអាចគេចអោយផុត ឬ ដោះស្រាយភូតភរយករួចខ្លួន អំពីការផ្ដន់ទាទោសយ៉ាងអស្ចារ្យនេះដែរ នេះស្ដេចពាលសំលាប់កូនក្មេងម្នាក់ផង ចុះបើព្រះមហាក្សត្រ ឬអ្នកដឹកនាំជាតិខ្មែរ បានសំលាប់ជនជាតិឯងអស់រាប់រយរាប់ពាន់រាប់ម៉ឺនរាប់លាននាក់វិញ
វត្ថុស័ក្ដិសិទ្ធទាំងនេះមិននៅឆ្ងាយពិបាកនឹងរក ពិបាកនឹងយល់នោះទេ វត្ថុស័ក្ដិសិទ្ធស្ថិតនៅជិតជាប់យើង ហើយអន្ទោលតាមខ្លួនយើងជានិច្ច វត្ថុស័ក្ដិសិទ្ធជាអំណោយផលដែលកើតចេញមកអំពីអំពើដែលយើងបានប្រព្រឹត្ដ បានបង្កើត និងបានកសាង អំណោយផលនេះដេញតាមយើងរៀងរហូតដល់ថ្ងៃកំណត់ ដែលអំណោយផលពេញរូបពេញរាងចាស់ទុំល្អ គឺក្នុងបច្ចុប្បន្នកាល មិនមែនចាំតែដល់ជាតិក្រោយមួយគត់ប៉ុណ្ណោះទេ! អំណោយផល នឹងតាមមកទាន់ ហើយយើង នឹងបានទទួលលទ្ធផលនៃការកសាង និង ការសាបព្រោះរបស់អំពើមុនជាមិនខាន។
អ្វីដែលជាអយុត្ដិធម៌ គឺការកាត់ទោសផ្ដន់ទាស្ដេច និង អ្នកដឹកនាំនគរ មិនបានធ្លាក់ចំទៅលើមនុស្សកំហូចគ្មានសីលធម៌ ភ្លាមៗឡើយ គឺប្រជាពលរដ្ឋមួយនគរជាអ្នកទទួលទុក្ខទោស បាបកម្មជំនួសមេដឹកនាំដែលបានប្រព្រឹត្ដអំពើលាមកថោកទាប។ អ្នកដឹកនាំមេកោយធំៗនៅតែរស់រានមានជីវិតធាត់ធំស៊ីចុកសប្បាយហ៊ឺហា បញ្ចេញភាពឃោរឃៅសាហាវយង់ឃ្នងដដែល។ នៅពេលទឹកជនលិចពេញអស់នគរ ស្ដេចពាលមានសេនាពលមន្រ្ដីស្រីស្នំមីនុំមីនាង និង បរិវារហែហមពីមុខពីក្រោយបំរើឥតមានខ្ចោះ ព្រះអង្គនៅតែជួបជុំប្ដីប្រពន្ធកូនវង្សត្រកូល អ្នកដែលស្លាប់ អ្នកដែលព្រាត់ប្រាសក្រុមញាតិគ្រួសារ ដែលរងទុក្ខវេទនាដោយសារកំហុសស្ដេចនោះ គឺរាស្រ្ដតូចតាចក្រីក្រគ្មានទីពុំនាក់ និងគ្មានបុណ្យបារមី។
ចំនុចត្រង់នេះអាចទាក់ទាញអារម្មណ៍ប្រជានុរាស្រ្ដ ចេះឆ្ងល់ ចេះគិតគូរ ពិចារណាវែកញែកយកមកចោទជាសំនួរជាបញ្ហាដែរថា «តើរាស្រ្ដដែលចាំតែរងទុក្ខទោសវេទនា រងកម្មដោយសារស្ដេច ដោយសារអ្នកដឹកនាំ អ្នកនយោបាយ ត្រូវប្រកាន់ឥរិយាបថដូចម្ដេចដែរ ចំពោះវាសនាអានាគត អាយុជីវិតរបស់ខ្លួន និង កូនចៅពូជពង្សវង្សត្រកូលកូនខ្មែរ?។ ការប្រកាន់ឥរិយាបថរបស់ប្រជាជន អាចកំណត់អោយយើងដឹងអំពីអំណោយផល និងលទ្ធផលដែលគេ នឹងត្រូវជួបប្រទះ ទទួលក្នុងអាណាគតយ៉ាងខ្លី។
២ - ពួកបរទេស គេមិនដែលស្រលាញ់ខ្មែរទេ! គេរង់ចាំឱកាសល្អហុចអោយ ដើម្បីលួចប្លន់លេបទឹកដី ទ្រព្យសម្បត្ដិធនធានខ្មែរតែប៉ុណ្ណោះ។ យើងឃើញជាក់ស្ដែងស្រាប់ សកម្មភាពលាវ និង សៀម នៅពេលដែលទឹកដីខ្មែរត្រូវលិចលង់ ដោយទឹកជំនន់។ តើគេត្រូវទុកចិត្ដ និងអោយតំលៃទៅលើបរទេស ជាងខ្មែរគ្នាឯង សាច់ឈាមឯងឬទេ?
៣ - យើងកត់សំគាល់ឃើញថា ដោយសារចិត្ដស្ដេចពាល សាហាវឃោឃៅ គ្មានគតិធម៌ស្ដេចភុជ្គនាគ និងប្រជាជនស្ថាននាគ នាំគ្នាឈប់គ្រាំទ្រ ឈប់ជួយទំនុកបំរុងកសាងប្រទេសកម្ពុជា ហើយបែរជានាំគ្នាបំផ្លិចបំផ្លាញធ្វើអោយអន្ដរកប្ប រលត់រលាយអន្ដរធានអន្ដរាយទៅវិញ។ ភពនាគអាចប្រដូចជាវណ្ណៈមួយ ឬ សាសន៍ជាតិមួយ។ ការដកខ្លួនចេញពីសង្គមជាតិខ្មែរ របស់នាគបានធ្វើអោយខ្មែរចុះអន់ថយខ្សោយតាំងពីថ្ងៃនោះមក យើងនៅចាំបានថា ជារៀងរហូតមក ព្រះមហាក្សត្រខ្មែរ ធ្លាប់មានមហេសីជាកូនស្ដេចនាគ។ ហើយនាម៉ឺននាគជាច្រើនធ្លាប់បានបំរើក្នុងកិច្ចការចាត់ចែង រៀបចំនគរខ្មែរដែរ។
៤ - ក្នុងន័យមួយទៀត ការសងសឹក និង ដកខ្លួនថយរបស់សង្គមជនជាតិសាសន៍នាគ អាចជាប្រផ្នូលបញ្ជាក់ថា ស្ដេចនាគបានចេញមកធ្វើអោយមានទឹកជំនន់ លុបលាងទឹកដី បញ្ជាក់បញ្ចប់ព្រះរាជវង្សព្រះមហាក្សត្រខ្មែរសម័យអង្គរ ដែលក្លាហានខ្លាំងពូកែអង់អាច ហើយដែលព្រះអង្គទ្រង់ដោយទសពិធរាជធម៌ គោរពក្រិត្យវិន័យជាស្ដេច និង មានគតិធម៌បណ្ឌិត្យ ប្រកាន់នូវចិត្ដមេត្ដាធម៌ ឯសម័យអង្គរដែលភ្លឺថ្លាត្រចះត្រចង់ ជាមហាចក្រក៏ត្រូវចប់ពីគ្រានោះដែរ។ ព្រឹត្ដិការណ៍នេះក៏អាច សបញ្ជាក់ដែរថា ព្រះរាជវង្សស្ដេចខ្មែរជំនាន់ក្រោយ គ្មានទាក់ទង គ្មានជាប់ឈាមជ័រខ្សែស្រលាយ នឹង ព្រះមហាក្សត្រខ្មែរ ជំនាន់សម័យអង្គរឡើយ។