អក្សរសិល្ប៍ខ្មែរ
គុកនយោបាយ
ប៊ុណ្ណចន្ទ ម៉ុល
៤ -បាតុកម្មដាស់ខ្មែរមុនដំបូង
ថ្ងៃពុធ ទី22.មករា 2014.ម៉ោង 21:27
នៅថ្ងៃទី២០ កក្កដា១៩៤២ វេលាម៉ោង៦ លុះជួបជុំគ្នាហើយក្បួនបាតុកម្មដែលមានលោកសង្ឃ និងគ្រហស្ថជាច្រើនមីដេសដាសពេញក្រុង បានចេញដំណើរពីទីណាត់ឆ្ពោះទៅការិយាល័យនៃរ៉េស៊ីដង់សុប៉េរីយ៉ើរ។ គឺវត្ដលង្កាចេញពីវត្ដលង្កា វត្ដឧណ្ណាលោមចេញពីវត្ដឧណ្ណាលោម ៘ មករួមគ្នានៅក្រោយវាំង និងមានលោកប៉ាច ឈឺន ជាអគ្គនាយក ដើរនាំមុខយ៉ាងអង់អាចក្លាហានផង។ ក្បួនដើរបាតុកម្មយ៉ាងអង់អាច ឥតភ្លឹក គិញបារាំង ខ្មែរ យួន ដើរហែតាមខាង តែមុខស្លេកស្លាំងបានខ្លាចបាតុករ។ គិញបារាំងឈ្មោះ Sambraige ប្រុងប្រយ័ត្នជាងគេ ទាំងអស់ គ្នាឆ្ពោះទៅកាន់ការិយាល័យនៃរ៉េស៊ីដង់ស៊ុប៉េរីយ៉ើរ។
- មហាបាតុកម្មនៅថ្ងៃទី១៥ ខែកញ្ញា ឆ្នាំ២០១៣ ខុសប្លែកពីបាតុកម្មកាលពី ៧០ផ្លាយឆ្នាំមុននោះយ៉ាងណា?។
- ៧០ផ្លាយឆ្នាំមុនបារាំងវាយបង្ក្រាបបាតុកម្មព្រះសង្ឃខ្មែរ ពេលនេះប៉ូលិសខ្មែរ វាយបង្ក្រាបព្រះសង្ឃខ្មែរ
លុះបានដល់នៅទីដៅហើយ ពួកបាតុករក៏ឈប់កកកុញនៅទីនោះពាសពេញនៅខាងលិចវត្ដភ្នំទល់មុខហោតិល Le Royal ដោយដាក់បដាពីមុខ។ មុនដំបូងលោក ប៉ាច ឈឺន បានចេញមុខនិយាយប្រាប់ហេតុការតាមដំណើរជាមួយអ្នករាជការបារាំងខ្លះ ដែលចេញមកឈរនៅចាំមាត់ជណ្ដើរខាងក្រោម ហើយនិងសុំជួបរ៉េស៊ីដងស៊ុប៉េរីយ៉ើរ។ ពួកបារាំងវាប្រាប់មកវិញថា ចូលគ្នាច្រើនមិនបានទេ ត្រូវអោយជើ្រសរើសតែមេៗបីបួននាក់ជាតំណាងទៅជួបនឹងរ៉េស៊ីដង់ស៊ុប៉េរីយ៉ើរទើបបាន!។ លឺដូច្នេះ ពួកបាតុករស្រែករញ៉ឡើងថា ទៅតែពីរបីនាក់មិនបានទេ វាចាប់ទៀតហើយៗក៏ចេះតែរុញច្រានគ្នាចូលទៅមុខស៊្រូបន្ថែមទៀត។ ដោយការរុញច្រានពីខាងក្រោយខ្លាំងពេក អស់លោកខាងមុខទាំងព្រះសង្ឃទាំងគ្រហស្ថដែលមានលោកប៉ាច ឈឺន ជាដើមក៏ជ្រុលខ្លួនចូលអគារធំនោះទៅ។
ពួកបារាំងឃើញដូច្នេះ ក៏បិទទ្វារមុខមិនអោយក្រុមនេះចូលទៅបាន ហើយក៏ចាប់តែលោកប៉ាចឈឺនម្នាក់នាំចូលទៅខាងក្នុង រួចវាបញ្ចេញតាមទ្វារក្រោយដាក់រថយន្ដយកទៅបាត់។ ឯពួកប៉ូសិសក៏ខំខាឃាំងទុបកុំអោយពួកបាតុករចូលទៅបាន ក៏បណ្ដាលទៅជាវាយតប់គ្នាច្រួលច្របល់ឡើងពាសពេញទីនោះ។ ពួកបាតុករខ្លះត្រូវរបួសនិងដំបងប៉ូលិស ចំណែកខាងប៉ូសិស ក៏ត្រូវរបួសខ្លះនឹងដងឆ័ត្រលោកសង្ឃផងនឹងដំបង នឹងដុំអិដ្ឋ នឹងកូនតឹង(1)។ បារាំងចាងហ្វាងគិញឈ្មោះប្រ៉ូស្ហីតុង Brocheton ដែលក្បាលទំពែកបានត្រូវនឹងកូនតឹងដែលជាអាវុធពិសេស ក៏ហូរឈាមសស្រាក់មកលើមុខជិតអាវស្ហីមីក្រហមច្រាល...
ក្នុងពេលនោះពួកបាតុករខ្លះដែលបានវាយពួកគិញក៏ត្រូវពួកគិញចាប់បានភ្លាមៗ នៅនិងកន្លែងនោះទៅ។ បាតុករខ្លះដែលវាចាប់បានភ្លាមៗមិន ទាន់ វាក៏តាមរកស៊ើបចាប់តាមរូបថតដែលវាបានថតក្នុងពេលប្រលូកគ្នានោះ។ ពួកបាតុករខ្លះដែលពុំបានវាយតបទៅប៉ូលិសដូចគេ ក៏មាន សេចក្ដីភិតភ័យគេវេះដោយខ្លួនចេញពីទីនោះ ដោយខ្លាចបារាំងចាប់។ ឯលោកគ្រូអាចារ្យប៉ាង ខាត់ ក៏ប្រឹងស្ទុះលោតចេញដកឃ្លាអោយផុតពី ទីនោះដែរ។ ប៉ុន្ដែទោះគេញវេះយ៉ាងណា ក៏បារាំងស្គាល់ឈ្មោះ ស្គាល់មុខនៃព្រះសង្ឃជាមេៗច្បាស់អស់ទៅហើយ។ ចំណែកខ្ញុំប៊ុណ្ណចន្ទ ម៉ុល ដែលបានលើកទោចក្រយានគប់ប៉ូលិស ដោយស្វ័យប្រវត្ដិ ពុំដឹងជាខ្លួនលើកកង់គប់ប៉ូលិសផង ក៏ទៅមានរូបថតរបស់ប៉ូលិសដែរ។ ការច្របូក ច្របល់នេះ មិនដឹងជាថាដូចម្ដេចអោយត្រឹមត្រូវទេ ព្រោះដែលខ្ញុំចាំបានឆ័ត្រលោកសង្ឃក៏បានជាអាវុធពិសេស បុករុកត្រូវរបួសទ្រេល។ មានសាស្ដ្រាបារាំងម្នាក់បង្រៀនច្បាប់ សាលាច្បាប់ (មន្ទីរសភាសព្វថ្ងៃនេះ) អធិប្បាយប្រាប់សិស្សរៀនច្បាប់ជំនាន់នោះថា«ដែលហៅថាអាវុធ នោះមិនចាំបាច់តែកាំភ្លើង ដាវ លំពែងទេ សូម្បីតែឆ័ត្រលោកសង្ឃក៏ថាអាវុធបានដែរ»។
សូមជំរាបថា នៅពេលនោះប្រហែលខ្ញុំ ប៊ុណ្ណចន្ទ ម៉ុល លើកកង់ខាឃាំងពួកបាតុករកុំអោយគិញវាវាយទេ ប៉ុន្ដែវាប្រចាប់ថាលើកកង់គប់វា ទៅវិញ។ ក្នុងពេលនោះពួកគិញវាចាប់បានបាតុករជាច្រើនដាក់ឡានយកទៅបាត់ទៅ តែពុំអាចចំណាំបាន ថានរជានរណាឡើយ ត្បិតរវល់តែ ភ័យរៀងខ្លួន ហើយដោយគ្នាច្រើនពេក ពុំអាចស្គាល់មុខ ស្គាល់ឈ្មោះគ្នាបានឡើយ។ ទ័ពជើងក្រហមបារាំងបាននាំយកមកគំរាមបាតុករ នៅ ពេលនោះជាច្រើនរយនាក់មានអាវុធគ្រប់ដៃ។
ក្នងពេលដែលពួកបាតុករកំពុងតែផ្អើលច្រួលច្របល់នោះ ខាងកងទ័ពជប៉ុនបានបញ្ជូនទាហានពីររថយន្ដបន្ទុក ទៅឈប់នៅក្បែរនោះដែរ ប៉ុន្ដែគេអាចជួយធ្វើអន្ដរាគមន៍ជាមួយរដ្ឋាភិបាលបារាំងដូចម្ដេចកើត? បើវាខុសផែនការដែលគេបង្គប់អោយធ្វើអស់ទៅហើយ។ ម្លោះហើយគេនៅស្ងៀមទៅ។
ក្រោយពេលបាតុកម្មមិនសំរេចនេះ បារាំងដើររកចាប់ម្នាក់ម្ខង ពីរនាក់ម្ដង តាមរូបថតនិងតាមដែលវាបានស្គាល់ពីមុនមកស្រាប់ផង។ ម្លោះ ហើយពួកបាតុករដែលមានខ្លួនទាំងលោកសង្ឃទាំងគ្រហស្ថចេះតែគេចវេះ គេចពួននិងរត់ចោលស្រុកអស់ជាច្រើននាក់។
ការធ្វើបដិវត្ដន៍ពុំបានសំរេច ការធ្វើបាតុកម្មក៏ពុំបានសំរេចទៀត មកពីពួកយើងចាប់ផ្ដើមធ្វើមុនដំបូងផង និងមកពីកាលជំនាន់នោះ ជាតិខ្មែរ យើងនៅខ្ចីខ្លាំងណាស់ខាងនយោបាយស្រុកទេសត្បិតអីទើបនិងបានបើកភ្នែកពុំទាន់បានប៉ុន្មានឆ្នាំផង ឯការបើកភ្នែកនេះក៏ដោយសារការបំភ្លឺ របស់កាសែតនគរវត្ដផង ដោយសារការខំប្រឹងប្រែងរបស់កាសែតនេះប៉ុណ្ណោះ ដែលខំចែកផ្លូវគ្នាដើរពន្យល់បញ្ចុះបញ្ចូល បំភ្លឺប្រជាជាតិខ្មែរ ដែលដេកលក់ដោយខ្លាចគុកច្រវាក់។ សម័យនោះយើងមិនដែល នឹកចង់រើខ្លួន អោយរួចពីខ្ញុំបារាំងសោះក្នុងអំលុងជិតមួយសតវត្សមកហើយ ដោយធ្លាប់ដឹងធ្លាប់លឺចាស់ៗ ដំណាលតៗគ្នាមកថា បារាំងចាប់អ្នកស្នេហាជាតិអ្នកធ្វើបដិវត្ដន៍ជំនាន់មុខៗដូចជាពោធិកំបោរ ម៉ឹនពាង អាចារ្យ ស្វាក្រឡាហោមគង់ ឧកញ៉ា ពិស្ណុលោកឈូកយកទៅប្រោសចោល ឯកោះត្រឡាច ទាល់ស្លាប់ជាច្រើននាក់មកហើយ ឯអ្នកដែលក្បត់ជាតិ គេឥតរវល់នឹងជាតិ គេខំតែផ្គាប់ផ្គុនបារាំង យកបុណ្យសក្ដិទ្រព្យសម្បត្ដិសម្បូរតែក្រុមគ្រួសារគេទៅ។ ពួកនេះគឺពួកវាំង មានសីហនុជាដើម ខឹងនឹងខ្មែរគ្នាឯងជំនួសបារាំង ជេរប្រទេច ជេរលោកសង្ឃថា «អាត្រងោល»។
មួយវិញទៀតកាលជំនាន់នោះ ពេលវេលាបានហុចអោយយើងល្មមតែបានសំរេចដែរ ត្បិតកាលណោះនៅស្រុកវាកំពុងជាប់ដៃនឹងសង្រ្គាម លោកលើកទី២ បារាំងនៅស្រុកយើងតិចណាស់ ហើយគ្រឿងសំភារៈសឹកក៏សុទ្ធតែចាស់ៗ តាំងពីសង្រ្គាមលោកលើកទី១ (១៩១៤ ១៩១៨) មកម្លេះ។ វាពុំអាចបញ្ជូនទ័ពនិងយុទ្ធោបករណ៍ពីស្រុកវាមកបង្ក្រាបយើងបានឡើយ។ គួរអោយស្ដាយយ៉ាងក្រៃលែងដោយយើងធ្វើការឲ្យ ខុសផែនការ និងកម្មវិធីដែលត្រូវធ្វើនាំអោយខូចផែនការពុំបានសំរេច។ គឺជាបដិវត្ដដំបូងដែលនៅស្រុកយើងមិនដែលមានសោះ។ ប៉ុន្ដែបើ ទុកជាដូច្នេះក្ដីក៏គឺជាគំរូ ជាលំអានល្អមួយទុកអោយកូនចៅ យុវជនជំនាន់ក្រោយដើមតាមដែរ ដោយគ្រាន់តែកែឬពិនិត្យឡើងវិញ នូវផែនការ និងកម្មវិធី ដែលពួកយើងបានធ្វើ មិនបានសំរេចនោះតើខុសត្រង់ណា ឬមានឧបគ្គសអ្វីមកជំទាស់រារាំង ទើបបានជាខកខានមិនបានសំរេច។ សូមជំរាបថា ការដែលធ្វើដំបូងតែងមានខុសដូច្នេះ ទើបអាចរកត្រូវឃើញ។ មានតែអ្នកឥតធ្វើអ្វីសោះដេកតែអេះពោះចាំមើលបំណាំទើប ត្រូវរហូតឥតខុស។ ប្រសិនបើនៅជំនាន់យើង ឥតមានវីរជនណាម្នាក់គិតគូររើខ្លួនអោយរួចពីនឹមដែករបស់បារាំងទេ នោះយុវជនជំនាន់ក្រោយ អាចនឹងបន្ទោសយើងបានថាយើងជាចាស់ជំនាន់មុនឥតគិតអ្វីសោះ បានជាបច្ឆាជនជំនាន់ក្រោយកើត ឡើងនៅតែខ្ញុំបារាំងតទៅឥតមានពេល រួចជាអ្នកជាឡើយ។
ហេតុការបដិវត្ដន៍ ដើម្បីរើបំរះពីនឹមបារាំងនេះទោះបីខកខានមិនអាចសំរេចមែន ក៏បានឈ្មោះថាពួកយើងបានត្រាយផ្លូវទុក អោយកូនចៅ ជំនាន់មុខដើរតាមដែរ ត្បិតប្រទេសឯទៀតៗដែលនៅក្នុងក្រញ៉ាំបរទេស មានប្រទេសឥណ្ឌាជាដើម ក៏គេខំរើបំរះយកឥស្សរភាពដោយសន្ដិ វិធី រឺវិធីអហិង្សាអស់ថិរវេលាយ៉ាងយូរដល់៣០ឆ្នាំ ស្លាប់មនុស្សរាប់សែននាក់ទំរាំបានសំរេចបានឯករាជ្យ មិនមែនធ្វើតែម្ដងហើយបានសំរេច ទេ។ ចុះបើយើងនៅស្ងៀមមិនធ្វើអ្វីសោះ? នោះរិតតែលិចទៅ ទៀត! នៅខ្ញុំគេរាប់ពាន់ឆ្នាំ គ្មានឃើញពន្លឺឯករាជ្យទេ។
សូមនិយាយអំពីលោកជុំ មួងបន្ដិច។ ក្នុងពេលបាតុកម្មនោះ លោកពុំបានចូលរួមនិងគេទេ ត្បិតត្រូវចាត់អោយទៅស្ដាប់ការនៅនឹងកន្លែងនៅ ក្រសួងធម្មការ ដែលជាកន្លែងធ្វើការ តើរាជការគេចាត់រឿងនេះដូចម្ដេច? ប៉ុន្ដែដោយអន្ទះសារចង់ដឹងរឿងពេក ក៏បានចាត់អោយលោក អ៉ិត ធុយ (ឥឡូវធ្វើការអគ្គអេរញ្ញិកនៃអគ្គរតនាគារនៅភ្នំពេញ លោកជាអ្នកស្នេហាជាតិម្នាក់ដែរ) ជាសិស្សសាលារដ្ឋបាលតុលាការខ្មែរ ដែលនៅ រៀនធ្វើការនៅក្រសួងមហាផ្ទៃ និងធម្មការអោយទៅមើលការជំនួសក្នុងឋានៈជាប្រតិភូនៃក្រសួងធម្មការ។ ហើយដើម្បីការពារខ្លួនកុំអោយ បារាំងចាប់ លោកជំ មួងបានធ្វើសំបុត្រមួយច្បាប់ បោះត្រាក្រសួងធម្មការអោយកាន់កំដរខ្លួនផង។
លុះលោក អ៉ិត ធុយត្រលប់មកវិញបានរាយការណ៍ថា បាតុកម្មនោះខកខានពុំបានសំរេចទេពួកបាតុករត្រូវបារាំងដេញចាប់រត់រប៉ាត់រប៉ាយអស់ហើយ។
សូមជំរាបថា នៅល្ងាចថ្ងៃ១៩ កក្កដា ដោយភ័យខ្លាចក្រែងបារាំងចាប់មុនពេលបាតុកម្ម ត្បិតស៊ើបដឹងថា មានឈ្មោះត្រូវចាប់នឹងគេដែរ លោកជុំមួងក៏បានទៅទទួលទានដំណេកនៅផ្ទះលោកញ៉ែម ធុច (គ្រានោះធ្វើជាលេខាធិការនៅក្រសួងធម្មការដែរ) នៅសង្កាត់ចាក់អង្រែលើ ខាងនាយស្ពានមុនីវង្ស ទល់មុខនឹងផ្ទះលោករស់ (លោករស់នេះហើយដែលលបដាក់កូនតឹងទៅ ផងក្នុងពេលបាតុកម្ម)។
លុះព្រឹកឡើងថ្ងៃ២០ កក្កដា ទើបនាំគ្នាទាំងបីនាកនោះមកភ្នំពេញជាមួយគ្នា ប៉ុន្ដែមកដល់ភ្នំពេញក៏បានបែកគ្នា។ លោករស់ទៅចូលក្នុងបាតុករ។ ឯលោកញ៉ែម ធុច និងលោកជុំ មួងក៏ចូលទៅកាន់ការិយាល័យធ្វើការដូចធម្មតា។
ដោយភិតភ័យញ័រសាច់ជាប់ ខ្លាចបារាំងចាប់ នៅយប់ថ្ងៃ២០ កក្កដានោះលោកជុំ មួងទទួលទានដំណេកពុំលក់សោះ។ គ្រាន់តែលឺសូររថយន្ដ បើកមុខផ្ទះក៏ភ័យស្លោភ្នែកដែរ ដោយស្មានថាឡានគិញបារាំងមកចាប់។ លុះយប់ជ្រៅប្រហែលម៉ោង៣ បានលង់លក់បន្ដិចទៅស្រាប់តែយល់ សប្ដិឃើញទៅមើលគេដងព្រោននៅមាត់សមុទ្រ។ ថាចុះទៅក្នុងទឹករាក់ៗត្រឹមជង្គង់ ស្រាប់តែលឺខ្យងក្ដក់ប៉េះៗ រួចក្រលេកទៅឯនាយឆ្ងាយ ឃើញទឹកសមុទ្រឡើងកំពស់ចុងត្នោតកាន់តែលឿនជិតមក លោកនឹកភ័យក៏តតេះតតះឡើងរួចទៅលើមាត់ច្រាំងសមុទ្រ ហើយក៏ភ្ញាក់ឡើង។ ទើបសំរេចចិត្ដថាត្រូវតែរត់គេចទើបផុតភ័យន្ដរាយដូចក្នុងយល់សប្ដិ។
លុះដល់ម៉ោង៤កន្លះទៀបភ្លឺនៃថ្ងៃ២១ កក្កដា ក៏ចេញដំណើរទៅបាត់តំបង (កាលណោះបាត់ដំបងជាស្រុកសៀមដោយបារាំង បានកាត់ដីឲ្យ ទៅសៀម កាលដែលវាចាញ់សង្គ្រាមបារាំងសៀម) តាមអាយស្ម័យយាន ដោយសរសេរសំបុត្រទុកឲ្យគេសុំច្បាប់អោយ ដាក់ក្នុងសំបុត្រ កុហកចោលជើងថាទៅសួរបងឈឺធ្ងន់ឯព្រៃវែង គិតថាបើសុំច្បាប់ត្រង់ច្បាស់ជាគេស្គាល់ទាន់កណ្ដាលផ្លូវខកដំណើរ។ ហេតុដូចនេះប្រាប់គេ ថាទៅព្រៃវែងហើយទៅបាត់ដំបងឯណោះវិញ។ ទៅដល់ពោធិសាត់ បានឃើញគិញបារាំងចាប់លោកសង្ឃបាតុករពីរ-បីអង្គដែលរត់គេចឆ្លង ទៅសៀមបញ្ចូនមកភ្នំពេញវិញ។ គិញនោះឈ្មោះទី កញ្ឆន ស្គាល់លោកជុំ មួង បានសួរថាទៅណា? លោកឆ្លើយកុហកថាទៅត្រពាំងជង(នៅ ត្រពាំងជងមានបងឈ្មោះលោក ជុំ ម៉ៅ ធ្វើចៅហ្វាយស្រុកនៅទីនោះ) ប៉ុន្តែដោយមិនទាន់បង្គប់អោយចាប់លោកបានជាគិញមិនចាប់។
សំណាក់នៅត្រពាំងជង១យប់ ដល់វេលាម៉ោង៥ភ្លឺនៃថ្ងៃទី២២ កក្កដា ទើបជួលរទេះសេះជូនដំណើរពីត្រពាំងជងទៅដល់អូរតាប៉ោង ក៏បាន និយាយបោកមេឃុំ ឆៃអោយជូនដំណើរឆ្លងស្ទឹងស្វាយដូនកែវទៅខាងដីសៀម ដោយកុហកថាមានការប្រញ៉ាប់ទៅលក់ស្រូវឯជ្រោយស្ដៅសុំ ប៉ាស្ព័រមិនទាន់។ មេឃុំឆៃដោយនៅក្រោមបង្គាប់បងលោកឈ្មោះជុំ ម៉ៅស្រាប់ ក៏ចាត់ជំទប់ប្រដាប់ដោយកាំភ្លើងមូស្ដីតុងច្រកគ្រប់ស្រេចជូន ដំណើរទាស់តែឆ្លងផុតស្ទឹងទៅខាងនាយទៅ។
សូមជំរាបពិព្រឹត្ដិការណ៍នៅភ្នំពេញតទៅទៀ តពីថ្ងៃបាតុកម្មមក ពួកគិញបារាំងចេះតែដើររកចាប់ក្រុមបាតុករគ្រប់កន្លែងនៅក្រុងភ្នំពេញ និង នៅខេត្ដក្រៅ។ ពួកបាតុករដែលមានឈ្មោះច្រើនជាងគេគឺនៅវត្ដឧណ្ណាលោម និងនៅវត្ដលង្កា ដែលជាហេតុបណ្ដាលអោយព្រះសង្ឃនិងគ្រ ហស្ថដែលមានឈ្មោះពីមុន និងដែលបានចូលធ្វើបាតុកម្ម ភិតភ័យរន្ធត់គេចរត់ទៅពួនឯស្រុកក្រៅជាច្រើន។ ខ្លះក៏បានឆ្លងដែនទៅខេត្ដបាត់ដំបង ដែលគ្រានោះជាអាណាខេត្ដសៀម។
ចំណែកលោកគ្រូអាចារ្យប៉ាង ខាត់ ដោយភិតភ័យណាស់ក៏រត់ទៅសឹកជាគ្រហស្ថហើយទៅពួនសំងំនៅ នឹងវត្ដចិនដំដែក(ពិភទ្ររង្ស៊ី) មិនសុខមិនសាប់ ដោយភ័យខ្លាចពួកវាពេក ក៏ប្ដេជ្ញាចិត្ដដើរចូលទៅអោយវាចាប់ឯក្រសួងធម្មការតែម្ដង។
(1) កូនតឹងនេះធ្វើដោយក្បាលឡោស៊ីដែកចងភ្ជាប់នឹងខ្សែកៅស៊ូវែង។ កាលណាចោលទៅវាយឺត លុះត្រូវហើយវា ក៏មកត្រូវដៃវិញ កូនខ្លះគេយកដុំសំណធ្វើក៏បានដែរ តាមដែលលោកជុំ មួងបានឃើញនឹងភ្នែកថា មានបាតុករម្នាក់ឈ្មោះរស បានបង្ហាញអាវុធ នេះលួចដាក់បង្ការខ្លួនក្រែងលោមានកើតហេតុក្នុងពេលបាតុកម្ម។ ឈ្មោះរស់នេះត្រូវជាបងថ្លៃលោកអាចារ្យ អ៊ុច រស់ ដែលជាមេហាង ឱសថវិមានឯករាជ្យ មុខវត្ដលង្កាភ្នំពេញ។ កាលពេលរត់ទៅជួបគ្នាឯបាត់ដំបង លោករស់បានដំណាលប្រាប់លោកជុំ មួងថា កាលបាតុកម្មនោះ គាត់បានចោលកូនត្រូវបារាំង ៤-៥នាក់ដែរ។ ប៉ុន្ដែតាមដំណើរថា កាលនោះមានគ្នាច្រើនដែរដែលបើ្រអាវុធពិសេសនេះ។ )