ការផ្សាយរបស់មណ្ឌលវប្បធម៌ខ្មែរនៅស្វីស
ចុះផ្សាយដោយ កែវ ឈុន
****************************************
អក្សរសាស្ត្រខ្មែរ
ដោយ លី ធាមតេង
សមាជិកក្រុមអភិបាល សមាគមអ្នកនិពន្ធខ្មែរ
សាស្ត្រាចារ្យជំនួយខាងវិជ្ជាខ្មែរនៅមធ្យមសិក្សា
រក្សាសិទ្ធិ
ព.ស ២៥០៣ គ.ស ១៩៦០
ចំពូកទីបួន
សោភ័ណនៃអក្សរសាស្ត្រខ្មែរ
ថ្ងៃសៅរ៍ ទី7.មីនា 2020.ម៉ោង 7:51
ដែល នឹង រាប់បាន ថាជាអក្សរសាស្ដ្រមួយប្រកបដោយលក្ខណគ្រប់គ្រាន់ លុះត្រាតែក្នុងអក្សរសាស្ត្រនោះមានលំអ តួជាការពិនិត្យយ៉ាងជាប់ចិត្ដផង។ អក្សរសាស្ដ្រខ្មែរយើង មានសោភ័ណច្រើនយ៉ាងណាស់ ដែលបន្ទាប់ទៅនេះយើងគ្រាន់តែលើកយកគោលសោភ័ណខ្លះៗ ជាគំរូមកបញ្ជាក់បង្ហាញអ្នកសិក្សារបស់យើងឲ្យបានយល់ ហើយបង្កើតបានជាសេចក្ដីពេញចិត្ដ នឹង អក្សរសាស្ដ្រខ្លួនតទៅ។
វិធីអានរបស់ខ្មែរយើង មានលក្ខណប្លែកជាងវិធីអាន របស់ជនជាតិនានា។ ក្រៅពីពាក្យរាយដែលខ្មែរអានយកលំនាំតាមការសន្ទនាគ្នាជាធម្មតា បុព្វបុរសយើងបានបង្កើតជាបទបែបផ្សេងៗគ្នា សំរាប់ឲ្យយើងអានក្នុងវណ្ណកម្មរបស់លោក បានត្រាប់ដូចកាយវិការនៃតួទាំងឡាយ ដែលកំពុងតែមានសកម្មភាពនោះថែមទៀត។ ដូចនេះ កំណាព្យខ្មែរយើងមិនត្រឹមតែប្លែកត្រង់ការចាប់ចួន ច្រើនម៉ាត់ប៉ុណ្ណោះទេ ថែមទាំតពត់សំឡេងសូរសំនៀង ឲ្យទ្រេតដួលទៅស្រប នឹង កាយវិការផង។ ឧបមាថា បើយើងអានក្នុងពេលដែលតួរឿងកំពុងកើតទុក្ខ យើងក៏ត្រូវធ្វើបទដំអូញដំណាងសេចក្ដីទុក្ខនោះ។ បើយើងអានក្នុងរឿងសប្បាយ សំឡេងយើងក៏ពត់បែរទៅតាមភាពសប្បាយនោះដែរ។ ត្រង់ហ្នឹងហើយដែលចិត្ដកវីខ្មែរ បានកសាងបទបែបច្រើនឲ្យមានលក្ខណប្លែកៗពីគ្នាដូចការសិក្សាតទៅនេះ៖
ក - បទពំនោល ៖ បទពំនោលជាបទចាស់បូរាណជាងគេ។ យើងប្រទះឃើញបទនេះមានមកតាំងពីសម័យអង្គរ ពាក្យឈ្មោះបទនេះសោត ក៏ជាពាក្យខ្មែរសុទ្ធ បានន័យថាជាសេចក្ដីពោល គឺសេចក្ដីបើកបទ ដែលយើងធ្លាប់ឃើញមានពោលក្នុងការសម្ដែងរបាំព្រះរាជទ្រព្យ ឬ ក្នុងល្ខានខោល។ ចំណេរតមក អ្នកប្រាជ្ញបានទុកដាក់មកនេះ សំរាប់ប្រើក្នុងគ្រាមានកលិយុគ គឺមានការចលាចលរញ្ជើបរញ្ជួយ ដូចជាការជេរប្រទេច ចំបាំងរាំងជល់ ព្យុះខ្យល់បោកបក់ ឬ ពាក្យគំហក កំហែងជាដើម ព្រោះបទនេះ មានសូរសន្ធាប់ខ្លាំងៗ។
ខ - បទព្រហ្មគិត ៖ ព្រហ្មគិតជាភាសាបាលី ប្រែថាព្រះព្រហ្មច្រៀង ឬ ចម្រៀងព្រះព្រហ្ម។ បទនេះមានសូរសំនៀងលន្លង់លន្លោចណាស់ ព្រោះជាបទតំណាងសេចក្ដីទុក្ខសោក ការព្រាត់ប្រាសនិរាសគ្នា ឬ ការថ្លែងទុក្ខទោមនស្សអ្វីមួយ។ ជួនកាលយើងឃើញបទនេះក្នុងសាស្ត្រាច្បាប់ទូន្មានខ្លះដែរ នេះប្រហែលជាអ្នកនិពន្ធ ចង់ឲ្យអ្នកអានធ្វើបទដំអូញ ដំណាលនូវសំដីចុងបំផុតរបស់លោកដែលផ្ដាំទូន្មានដល់កូនចៅ មុនគ្រាដែលអស់ជីវិតទៅ។
គ - បទកាកគតិ ៖ កាកគតិ ប្រែថា ដំណើរក្អែក ឬ ក្អែកដើរ។ សូរសំនៀងនៃបទនេះ មានចង្វាក់ស្មើរៗ សំឡេងមិនលើកមិនដាក់ តេរន្ថើនៗ មានទំនងដូចក្អែកដើរ។ បុរាណប្រើបទនេះ ក្នុងការសន្ទនាគ្មាធម្មតា ក្នុងសេចក្ដីរ៉ាយរ៉ាប់ពត៌មានផ្សេងៗ ឬ ក្នុងសេចក្ដីផ្ដើមរឿងនីមួយៗ។ យើងប្រទះច្បាប់ទូន្មានជាច្រើនដែលសរសេរជាបទកាកគតិ។
ឃ - បទភុជង្គលីលា ៖ ភុជង្គលីលា បានសេចក្ដីថានាគដើរ ឬ នាគលូន។ បើយើងសង្កេតចំពោះសូរសំនៀងនៃបទនេះ មិនខុសពីឈ្មោះខាងលើនេះទេ ព្រោះសំលេងបទភុជង្គទន់ភ្លន់អែនអន ផ្អែមល្ហែមណាស់ ទំនងដូចជាពស់លូន ឬ នាគដើរមែន។ បុរាណច្រើនប្រើបទនេះ ក្នុងការសប្បាយរីករាយ ដូចជាក្នុងការរាប់រៀបព្រៃព្រឹក្សាលតាវល្លិ សរសើរពីសំរស់ នៃ សួនច្បារ ទឹកសមុទ្រ ឬ ធម្មជាតិដទៃៗទៀត។
ង - បទបន្ទោលកាក ៖ ពាក្យបន្ទោលកាកនេះ ក្លាយមកពីពាក្យ មណ្ឌុកគតិ ដែលប្រែថា ដំណើរកង្កែប ឬ កង្កែបលោត។ សំនៀងនៃបទនេះ យារវែងៗ ហើយកញ្ឆក់ម្ដងៗ មានទំនងដូចកង្កែបលោត ហើយឈប់ ឈប់ហើយលោតយ៉ាងនោះដែរ។ បទនេះសំរាប់ប្រើក្នុងសេចក្ដីឆ្លើយឆ្លងត្លុកកំប្លែងរវាងតួក្រមាច់ក្រមើមទាំងឡាយ។ យើងសង្កេតឃើញច្រើនជាតួសត្វ។
ច - បទពាក្យ ៧ ពាក្យ ៨ ពាក្យ ៤ ៖ បទទាំងនេះ មិនឃើញមានក្នុងវណ្ណកម្មបុរាណតាំងពីសម័យអង្គរ ឬ ខាងដើមសម័យកណ្ដាលឡើយ គេទើបតែឃើញមាននៅចុងបំផុត នៃ សម័យកណ្ដាល គឺគ្រាដែលរាជធានីយើងនៅឧត្ដុង្គ និង គ្រលើកក្រុងពីឧត្ដុង្គមកភ្នំពេញ។ សូរសំនៀងបទទាំងនេះ មិនមានឯកភាពតែមួយទេ ច្រើនដេកដួលទៅតាមអ្នកអានដែលខំបំពត់សំឡេងឲ្យពីរោះក្រឳប្លែកៗពីគ្នាអ ដំបូងយើងឃើញកំណាព្យពាក្យ៧ ពាក្យ៨ និងពាក្យ៩ នេះច្រើនមាននៅក្នុងបទចំរៀង មានបទសកវាទិជាដើម។ ប៉ុន្ដែក្រោយមក ដោយចិន្ដកវីយើងប្រាថ្នាឲ្យវណ្ណកម្មនៃលោកពីរោះពិសាដូចជាចំរៀងដែរ ទើបលោកយកបទទាំងនេះមកប្រើក្នុងស្នាដៃជារឿងរ៉ាវផ្សែងៗ។
របៀបលេងសំនួនវោហារវិញ ក៏បុព្វបុរសយើងប្រសប់ខាងធ្វើឲ្យអ្នកអានជាក់ចិត្ដណាស់ ដោយប្រើល្បិចផ្សេៗ ច្រើនបែបច្រើនយ៉ាងក្នុងសេចក្ដីរាប់រៀបពីទិដ្ឋភាព ឬ សេចក្ដីសន្ទនារវាងតួមួយ នឹង តួមួយក្នុងអក្សរសាស្ដ្រ ដែលយើង នឹង លើកយកលំអរខ្លះ មកធ្វើជាឧទាហរណ៍ខាងក្រោមនេះ៖
១ - ការរាប់រៀបទិដ្ឋភាពមានកាយវិការ ព្រះឃ្លាំង នង | |
រមាំងរមាំងមៀង មើលកាល់កៀងគូត្រកាល | |
ឆីស្មៅកណ្ដាល វាលក្រោមម្លប់ៗគោមួយ។ | |
កោសាធិបតី-កៅ | |
គជសារដើរដល់ មៀងមើលយល់ | |
ព្រះពង្សពុទ្ធា បាទបត់ជង្គជួញ | |
កង្កួញហត្ថា ទ្រោមទ្រុឌសិរសា | |
រាមកេរ្ដិ៍ | |
ស្ដេចក្រាយកៅទណ្ឌសរសក្ដិ រូមណ្ឌលចក្រ រំកាយព្រះករសោភា។ | |
ចំរៀងខ្មែរ | |
សន្ធឹកផ្គរគ្រាំ ទាញដៃមកផ្ដាំ ក្រោមរោងរទេះ | |
បងផ្ដាំរួចហើយ បងឡើងផាយសេះ ចាករោងរទេះ | |
សេះលុនលឿនលន់។ | |
២ - លំអក្នុងការប្រៀបធៀប ភិក្ខុសោម | |
ខ្លួនប្អូនដូចឈើជាបង្គង ខ្លួនអ្នកប្រុសឈ្មងដូចឃ្មុំផង | |
មកទុំផ្ញើសាំហើរជាម្ដង ឈើសោតសៅហ្មងអសារនៅ | |
ទុំថាខ្លួនបងដូចដំរី ខ្លួនប្អូនស្រស់ស្រីដូចអំពៅ | |
ដំរីបានផ្អែមមិនដែលទៅ ឆ្ងាយពីអំពៅទេណានួនណា | |
ព្រះអង្គម្ចាស់ក្សត្រី ល.ន | |
ទុក្ខខ្ញុំទុក្ខរស់ទុក្ខរងកម្ម រាប់ខែរាប់ឆ្នាំតែងវិតក្ក | |
រស់នៅជាមនុស្សមិនពេញមុខ នេះទើបហៅទុក្ខជាងកង្រី។ | |
កង្រីកើតទុក្ខទុក្ខសល់សែន ទុក្ខមែនប៉ុន្ដែទុក្ខនោះខ្លី | |
ទុក្ខខ្ញុំដល់អស់ផុតផែនដី ដល់លាលោកក្ដីមិនអស់ទុក្ខ។ | |
៣ - លំអក្នុងសូរសំឡេងរណ្ដំគ្នា ម៉ឺនភក្ដីអក្សរ-តន់ | |
ពពេចបងនៅពពាលខែ ហើយហិចហើរហែគ្នាត្រសង | |
ពាំផ្កាពពាយរាយរុះល្អង ពពូលយំកងប៉ប៉ុកដី។ | |
ដូចកលកាយបានប្រាណមូលមិត្ដ នែបនិត្យពពៅនៅប្រិមប្រិយ | |
ស្រីស្រស់ស្រួលស្រេចដាច់លោកិយ បានបងបមបីហើតបែកបែរ។ | |
សន្ធរម៉ុក | |
ចរចូលតតាំង ទល់ទ័ពបារាំង យក្សយង់មោហា | |
ខ័នខែងវាយវាត់ កាប់កាត់យក្សា យក្សសោតមរណា | |
ឃ្លាតខ្លួនខ្ចាត់ខ្ចាយ។ | |
៤ - លំអក្នុងការបង្ហាញតួអង្គ | |
លំអក្នុងការបង្ហាញតួអង្គក្នុងអក្សរសាស្ត្រខ្មែរយើងឃើញមានរបៀប៣យ៉ាងប្លែកពីគ្នាគឺ៖ | |
ក - អ្នកនិពន្ធជាអ្នកបង្ហាញ (ព្រះបាទអង្គឌួង) | |
ស្ដេចមានមហេសី នាមកែវកាកី ល្អល្អះឥតហ្មង | |
ឥមានស្រីណា សោភាផ្ទឹមផង សមសព្វកន្លង | |
កន្លោងអស់ស្រី។ | |
ខ - តួអង្គមួយជាអ្នកបង្ហាញ (ព្រះភិក្ខុសោម) | |
ចាំទៅដល់ផ្ទះប្រាប់ទាវគ្រប់ ទាវនៅក្នុងម្លប់សមស្រណោះ | |
នាងជាម្ដាយទាវមានរបស់ កូនស្រស់រូបស្រេចដាច់ស្រីផង។ | |
គ - តួអង្គបង្ហាញខ្លួនឯង (អ្នកស្រីសិទ្ធិ) | |
ខ្លួនបងជាក្សត្រសោយរាជ្យរដ្ឋ នាមព្រះព្រហ្មទត្ដមានរិទ្ធិផង | |
មានទាំងប្រាសាទស្អាតកន្លង ជាច្បងលើសលប់ភពមនុស្សា។ | |
៥ - លំអក្នុងពាក្យកំប្លែង សន្ធរម៉ុក | |
វីយនែអាចិកឆាមួយកាក់ អាចិកកន្ដ្រាក់បានសាច់ខ្វៃ | |
ទាញខ្វាកកាប់ខ្វាប់សាប់ញាប់ដៃ វើយលៃឲ្យឆាប់ប្រញាប់ឆាន់។ | |
ឧកញ៉ានូកន | |
ខ្លះពោះម៉ាយស្ដាយមិត្ដគិតខ្មោចនាង ឯមេម៉ាយស្ដាយរាងរូបខ្មោចអ្នក | |
តាអាណោចខ្មោចយាយរាយមាយភ្ញាក់ យាយញ័រញាក់នឹកខ្លាចខ្មោចតា។ | |
អាលក្ខណ៍-ប៉ែន | |
កំពតកំពីងប៉ោ ខាំចំចន្លោះកន្លៀតភ្លៅ | |
ខាំហើយហែលឆ្លាទៅ បេះស្លឹកអំពៅធ្វើជាថ្នាំ។ |
ក្រៅពីសោភ័ណសូរសំនៀង និង សោភ័ណខាងសំនួនវោហារមក យើងមានក្នុងអក្សរសាស្ត្រខ្មែរមានសោភ័ណខាងគំនិតទៀត។
យើងលើកយកគោលខ្លះៗ មកបញ្ជាក់ក្នុងទីនេះដូចជាត្រង់និក្ខេបបទរបស់អ្នកនិពន្ធនីមួយៗ ដែលខ្លួនប្រកាន់យកត្រង់ណាហើយ លោកប្រឹងលាតត្រដាងយោបល់នោះ លុះត្រាតែអ្នកអានបានយល់ច្បាស់ទើបលោកសុខចិត្ដ។ ឧទាហរណ៍ ដូចជារឿងក្នុងពុទ្ធនិយម ដែលលោកលើកយកកម្មផលធ្វើជាធំ។ លោកមិនភ្លេចសោះទេ ត្រង់កម្មពៀរ នៃ អកុសល ដែលតែងតាមផ្ទាន់ឲ្យលំបាកវេទនានៅទីបំផុត ឯផល នៃ អំពើល្អវិញ លោកតែងលាតត្រដាងពីផលដ៏ល្អត្រកាលនៅទីបំផុត។
មានតួដែលប្រកបដោយលក្ខណប្លែកពីគ្នា តាមចរិយារបស់ខ្លួន ដូចជាតួស្ដេចមនុស្ស ទេវតា តែងដណាងសភាវល្អ។ ឯតួយក្ស សត្វសាហាវ ឬ ចោរកំណាច ជាដំណាងសភាវអាក្រក់ កាចឃោរឃៅគ្មានធម៌មេត្ដាក្នុងខ្លួនឡើយ។ ដូចនេះ យើងឃើញជាក់ថា ការដែលអ្នកនិពន្ធដើមសរសេរមានយក្ស ក្នុងតួអង្គអក្សរសាស្ត្រនោះ គ្រាន់តែជាដំណាងសភាវកាច អាក្រក់ អ្នកគ្មានមេត្ដាធម៌ប៉ុណ្ណោះ ពុំមែនជារូបមានមែនជាកប្រាកដឡើយ។ ដូចនេះហើយ ទើបអ្នកនិពន្ធរាប់រៀបពីរូបរាងយក្សនោះអាក្រក់ក្រៃលែង ទាំងរាងកាយ ទៃងឬកពារសំដីវោហារ។
លំអមួយផ្នែកទៀត ត្រង់មានការប្រដៅទូន្មានដល់មនុស្សមានទ្រព្យច្រើន ហើយកាចអធម៌ ច្រើនមើលងាយមនុស្សថោកទាបជាងខ្លួន និង ប្រើការរំលោភលើជនប្រភេទនេះជាដើម។ លោកបានលាតត្រដាងផ្ទៃរឿងត្រង់កន្លែងខ្លះឲ្យឃើញថា កាលណាមនុស្សប្រកាន់រិកពា ឆ្មើងឆ្មៃ មើលងាយគេនេះ ប្រាកដជាត្រូវអំពើសប្បុរស យុត្ដិធម៌ មានជ័យជំនះលើជាមិនខាន។
ដូចជារឿងសង្ខេបសង្ខសិល្បជ័យ ត្រង់កូនស្ដេចចិត្ដកំណាចទាំង ៥នាក់ទៅបោកបញ្ឆោតសង្ខសិល្បជ័យ ឲ្យស្លាប់បង់ជីវិត នឹង យករាជសម្បត្ដិ។ តែដល់ទីបំផុតត្រូវសង្ខសីល្បជ័យឈ្នះវិញ ក៏ចាប់យកមនុស្សកំណាចទាំងនោះមកផ្ចាញ់ផ្ចាល។
រឿងចៅស្រទបចេក ត្រង់សេដ្ឋីធ្វើបាបស្រទបចេក និង ម្ដាយឲ្យទាល់តែម្ដាយនោះស្លាប់។ ដល់ទីបំផុតស្រទបចេកបានគ្ររាជ្យ បានទាំងកូនសេដ្ឋីធ្វើប្រពន្ធទៀត ក៏ចាប់សេដ្ឋីមកធ្វើទោសឲ្យរាងចាល។
រឿងព្រះធិនវង្ស ត្រង់ព្រះបាទសាមលមើលងាយព្រះធិនវង្សដែលក្លែងខ្លួនជាមនុស្សឃ្លង់។ លុះដល់ឆ្លើយប្រស្នាព្រះឥន្ទមិនរួច ក៏ត្រូវពឹងដល់មនុស្សឃ្លង់នោះវិញ។
ទំព័រ៦៩- ១ ឧទាហរណ៍ ទាំងប៉ុន្មានខាងលើនេះ បញ្ជាក់ឲ្យដឹងថា អ្នកអក្សរសាស្ដ្រយើង ពិតជាចេះបំពួនគោលគំនិតរបស់លោក ក្នុងផ្ទៃរឿងទាំងនោះជាច្រើន ពុំមែនគ្រាន់តែជារឿងបំពេអារម្មណ៍ទេ គឺមានបញ្ហាសំរាប់ជួយដោះស្រាយគតិអាក្រក់របស់មនុស្សជាច្រើនអន្លើដែរ។